नारायण पंगेनी
सशस्त्र द्वन्द्वको समयदेखि नै इलेक्ट्रोनिक तथा छापा मिडिया चलाउँदै आएको माओवादीको ‘मिडिया साम्राज्य नीति’ असफल भएको छ । पार्टीको मिडिया नीति असफल भएपछि पार्टी मातहतका केही सञ्चार माध्यम व्यक्तिगतरुपमा सञ्चालनमा आएका छन् भने अधिकांश मिडिया बन्द हुन पुगेका छ ।
मिडिया नीति दस्तावेजमै सीमित
जनयुद्धपछि शान्ति प्रक्रियामा आएर मिडिया साम्राज्य फैलाउने बताएका माओवादी अहिले पाँच चिरामा छन् ।
पार्टी विभाजनपछि पनि अहिले अस्तित्वमा रहेका माओवादीहरुको दस्तावेजमा पार्टी मातहतका मिडियालाई व्यवस्थित गर्ने उल्लेख गरिएको पाइन्छ ।
एमाओवादीको कार्यदिशामा मिडियालाई थप व्यवस्थित गर्ने उल्लेख छ भने वैद्य नेतृत्वको नेकपा-माओवादीको दस्तावेजमा एक दैनिक पत्रिका, एक एफएम रेडियो तथा मासिक पत्रिकाहरु थप व्यवस्थित गरी तीन महिनाभित्र सञ्चालन गर्ने उल्लेख छ ।
नेकपा-माओवादीबाट हालसालै अलग भई नेत्रविक्रम चन्द विप्लव नेतृत्वको नेकपा माओवादीको दस्तावेजमा पनि पार्टीका आन्तरिक मिडियाहरुलाई व्यवस्थित गर्ने र दैनिक पत्रिका चलाउने उल्लेख छ ।
विप्लव माओवादीले पत्रपत्रिका प्रकाशन र व्यवस्थित गर्ने तथा राजधानीबाट सञ्चालित हुँदै आएको रेडियो मिर्मिरेलाई सघाउने भनी आफ्नो दस्तावेजमै उल्लेख गरेको छ ।
जनयुद्ध पनि सकियो, माओवादी मिडिया पनि सिद्धिए
शान्ति प्रक्रियामा आएसँगै मिडिया साम्राज्य फैलाउने भन्दै देशभर मिडिया सञ्चालन गर्न कस्सिएको माओवादीको मिडिया अहिले शून्य प्रायः नै भएको माओवादी नेताहरु स्वीकार्छंन् ।
सशस्त्र युद्धकै बेला लुकिछिपी एफएम सञ्चालन गरेर मिडिया प्रचार बुझेको माओवादीले शान्ति प्रक्रियामा आएपछि देशैभर एक दर्जन बढी एफएम रेडियो सञ्चालन गरेको थियो ।
एफएम रेडियोमा मात्र होइन, छापा माध्यममा पनि वर्चश्व कायम गर्ने भन्दै माओवादीले सञ्चालन गरेका दैनिक पत्रिकादेखि पार्टीको मुखपत्रका रुपमा सञ्चालनमा ल्याइएका साप्ताहिक पत्रिकासमेत अहिले बन्द छन् ।
देशैभर सञ्चालन गरिएका एफएम रेडियोहरु माओवादी विभाजनअघि सम्म मुस्किलले सञ्चालन हुँदै आएका थिए ।
मुस्किलले सञ्चालनमा आएका केही मिर्मिरे एफएम लगायतका रेडियोहरु पार्टी विभाजनपछि आ-आफ्नो कब्जा पार्ने दाउमा बन्द भए ।
निजीकरणतर्फ
पार्टीकाे मुखपत्र जनादेश बन्द छ, पार्टी विभाजनपछि एमाओवादीले किनेको मैत्री एफएम अजय सुमार्गीले किनेका छन् ।
माओवादीले राज्य स्तरीय समितिबाट सञ्चालन गर्ने गरी एफएम रेडियोहरु चलाएको थियो । अहिले अधिकांश रेडियोहरु निजीकरण गरिएका छन् । मिडियालाई पार्टीको राम्रो मुखपत्र बनाउन सकिने भन्दै अधिकांश क्षेत्रमा गणतन्त्र एफएमका नामबाट माओवादीले रेडियो सञ्चालन गरेको थियो भने कतिपय ठाउँमा पुराना एफएमहरु किनेर चलाएको थियो ।
शान्ति प्रक्रियामा आएलगत्तै किनिएको पाल्पाको रेडियो पश्चिमाञ्चल एफएम अहिले एकीकृत नेकपा माओवादीका पाल्पा सचिव नेत्र पाण्डेले आफैले किनेर व्यक्तिगतरुपमा सञ्चालन गरेका छन् ।
पार्टी विभाजनपछि एमाओवादी र वैद्य माओवादीको हानाथापले गर्दा यो एफएम अधिकांश समय बन्द भएको थियो ।
क्षेत्रीय सदरमुकाम सुर्खेतमा सामुदायिक एफएमका रुपमा दर्ता गरी सञ्चालनमा ल्याइएको हिमाल एफएम वर्षौदेखि बन्द छ । उक्त एफएमका ट्रान्समिटर, एक्साइडर तथा रेडियो उपकरणहरु सञ्चालक समितिका अध्यक्ष काशीचन्द बरालका घरमा थन्काइएका छन् ।
यस्तै, दाङको घोराहीमा सञ्चालन गरिँदै आएको रेडियो गणतन्त्र, राप्ती एफएम अधिकांश समय बन्द हुने गरेको छ भने पोखरामा सञ्चालित रेडियो गण्डकी मुस्किलले चलेको छ ।
सुनसरीमा सञ्चालित रेडियो गणतन्त्रको अवस्था पनि दयनीय छ भने अन्य माओवादीका अन्य एफएम बन्द नै भइसकेका छन् । हरेकजसो जिल्लामा प्रकाशित हुने पार्टीका मुखपत्रहरु त अहिले अधिकांश बन्द भएका छन् ।
मुखपत्र बन्द, मिर्मिरेमा लफडा
मोफसलका माओवादीका मिडिया मात्र होइन, राजधानीमै सञ्चालनमा रहेका केन्द्रीय मुखपत्रसमेत बन्द भएका छन् । |
जनयुद्धकालमा भूमिगत वितरण हुने जनादेश साप्ताहिक अहिले बन्दे छ । त्यसमा काम गर्ने पत्रकारहरुले व्यक्तिगत अनलाइन तथा पत्रिकाहरु चलाउँदै आएका छन् ।
एमाओवादीसँगको विभाजनपछि दुई माओवादीबीच नै मिडिया भिडन्त भएको थियो । एमाओवादीबाट मोहन वैद्य समूह अलग्गिएपछि वैद्य माओवादीले केही समय ‘जनदिशा’ दैनिक पत्रिका सञ्चालन गर्यो भने एमाओवादीले ब्रोडसिटमै ‘समाचार’ दैनिक निकाल्यो । तर, दुबै पार्टीका पत्रिकाहरु ६ महिना नपुग्दै बन्द भए ।
केन्द्रमा सञ्चालित इलेक्ट्रोनिक मिडियाको हालत पनि उस्तै छ । नेवाः राज्य समितिले सञ्चालन गर्दै आएको रेडियो मिर्मिरे पार्टी विभाजनपछि वैद्य माओवादीको कब्जामा पुग्यो भने एमाओवादीले मैत्री एफएम झण्डै करोड मूल्यमा किन्यो ।
तर, वैद्य माओवादीको भनिएको मिर्मिरे एफएम पार्टीले बनाएको कागजी सञ्चालक समितिले कब्जा गर्यो । पार्टीले खर्च गरेर चलाउने हविगत नभएपछि पार्टीले वेवास्ता गर्दा यस्तो अवस्था आएको स्वयम् माओवादी कार्यकर्ताहरु बताउँछन् ।
पार्टी विभाजनपछि एमाओवादीले किनेको मैत्री एफएम हालसालै अजय सुमार्गीले झन्डै एक करोड बढिमा किनेका छन । हालै एवीसी टीभीसमेत किनेका सुमार्गीले ‘थाहा’ ब्रान्डमा रेडियो र टीभी दुवै चलाउने तयारी गरिरहेका छन् ।
