हेटौंडामा तीन दिन चलेको कांग्रेस जिल्ला सभापति भेलामा कालिकोटका सभापति हर्ष बमले पार्टी सभापति शेरबहादुर देउवाको तुलना इरानका अन्तिम राजा,तानाशाह मोहम्मद रेजा पलवीसँग गरे ।
कम्युनिस्ट पार्टी सहित आफ्ना विरोधीलाई प्रतिबन्ध लगाएर सिंगो परिवार भ्रष्टाचारमा संलग्न भएपछि रेजा पलवी त सत्ताच्यूत भए,उनीसँगै इरानको राजतन्त्र पनि समाप्त भयो ।
तत्कालिन प्रजातन्त्र र हालको लोकतन्त्रका लागि जेलनेल सहेका देउवालाई इरानका अधिनायकवादी शासकसँग तुलना गर्नु कांग्रेस जिल्ला सभापतिको तत्कालिन गुनासो वा आक्रोशमात्र हुनसक्छ । तर पत्नी आरजुको बढ्दो प्रभावका कारण देउवा गुटमै समस्या आइरहेका बेला,देउवाले जस्केलोमै आइसक्यो भनेको कम्युनिस्ट अधिनायकवाद रोक्न कांग्रेेस समर्थ होला ? जिल्ला भेलाको माइन्युट नभएको निष्कर्ष यही हो ।
जस्केलाको अधिनायकवाद
प्रमुख विपक्षी नेपाली कांग्रेसले अधिनायकवाद आउँदैछ भनेको आज होइन, चुनावकै बेला हो । सम्वत ०७४ असोज १७ गते सिंगो देश दशैंको माहौलमा भुलिरहेका बेला केपी शर्मा ओली र पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले चुनावमा वाम गठबन्धन र चुनावपछि एउटै कम्युनिस्ट पार्टी बनाउने सहमति गरेका थिए ।
यो भन्दा चर्को अधिनायकवादको अभ्यास नेपाली कांग्रेसले पटक पटक आफ्नै पार्टीभित्र र देशबासीसँग गरिसकेको छ । दलहरुबाट हुने यस्ता अधिनायवादी अभ्याससँग नेपाली जनता अभ्यस्त भइसकेका छन् ।
आफ्नै नेतृत्वको सरकारमा प्रमुख साझेदार रहेको तत्कालीन माओवादी केन्द्रले छापामार शैलीमा तत्कालिन एमालेसँग गठबन्धन बनाएपछि देउवाको नाकमा अधिनायकवादको गन्ध आएको थियो । उनले आफ्नो सरकारका गृहमन्त्री जनार्दन शर्मालाई तत्कालै फोन गरेर सोधेका थिए-एमालेले दिएको भन्दा बढी सिट त मै दिन्थेँ नि, किन उता लाग्या ?
जनार्दन शर्मालाई वाम गठबन्धनका बारेमा तत्कालीन प्रधानमन्त्रीलाई बुझाउन निकै समस्या परेको थियो । जुनबेला ओली र प्रचण्ड मिले त्यसपछि देउवाले माओवादी मन्त्रीहरुलाई विनाविभागीय बनाएर अधिनायकवाद विरुद्धको पहिलो लडाइ शुरु गरेका थिए । चुनावमा मेचीदेखि महाकाली जहाँ पुगे देउवाले अधिनायकवाद आउँदैछ भनेर जनतालाई चेतावनी दिएकै हुन् ।
अहिले त देउवाले सिंहदरवारको जस्केलामै अधिनायकवादले खुट्टा घुसाएको झल्झल्ती देखिसकेका छन् ।
देउवाले देखे, प्रदीप गिरीले देखेनन्
देउवाले देखेको अधिनायकवाद सिंगो नेपाली कांग्रेसले त देखेन भने, भूइँमान्छेहरुले देख्ने कुरै भएन । चुनावकै एक सातअघि बस्तीपुरमा भेटिएका प्रदिप गिरीले यो पंक्तिकारसँगै भनेका थिए-ओली र प्रचण्डले अधिनायकवाद ल्याउन सक्दैनन् । यिनीहरुले कम्युनिस्ट अधिनायकत्व छाडिसके । शेरबहादुरजीले नबिक्ने एजेण्डा बोकेर हिँडेका छन् ।
शासन सञ्चालनका क्रममा आफू र आफ्नालाईमात्र फाइदा हुने तथा लोकको वास्ता नगर्ने प्रवृति नै अधिनायकवाद हो भने यो चाहिँ कांग्रेसको पालामा पनि भोगिएकै अभिशाप हो । यस्ता खाले अधिनायकवाद जनताको मतबाटै आवधिक निर्वाचनमार्फत परास्त हुन्छन् ।
प्रदीप गिरीले भनेजस्तै भयो, देउवाको अधिनायकवाद बिकेन । जनताले कांग्रेसलाई पराजित गरे र कम्युनिस्ट गठबन्धनलाई करिव दुई तिहाई बहुमतको भारी बोकाएर पठाए । कम्युनिस्टबाट अधिनायकवादको खतरा देखेका देउवाले सायद त्यही त्रासले होला चुनाव हारेको करिब चार महिनासम्म लोकतान्त्रिक सत्ता अधिनायकवादीलाई हस्तान्तरण गर्न चाहेनन् ।
जसरी अहिले कम्युनिस्ट पार्टीले संविधानको धारा टेकेर सभामुख र उपसभामुख दुबै दलविहीन भएकाले छाड्नुनपर्ने भनिरहेको छ, त्यस्तै धारा देउवाले समातेका थिए त्योबेला । प्रमुख निर्वाचन आयुक्त अयोधीप्रसाद यादवले फास्ट ट्रयाकबाट देउवाले समातेको धारा खोलिदिएपछि ओली प्रधानमन्त्री बने । जब कि कम्तिमा प्रजातन्त्र दिवस मनाएर मात्रै घर जाने देउवाको चाहना थियो ।
अधिनायकवादका काल्पनिक किस्ता
पछिल्लो समय अधिनायकवादको त्रास फेरि फैलिएको छ । संसदमा देउवादेखि कांग्रेसका प्रायः सांसदहरुले अधिनायकवाद आधा बाटोमा आइसकेको सुनाइरहेका छन् । एकजना मन्त्रीलाई प्रश्न सोधेको आरोपमा सरकारी टेलिभिजनको कार्यक्रम बन्द गरिएको भन्दै अधिनायकवादको पहिलो किस्ता प्राप्त भइसकेको आरोप कांग्रेसमात्र होइन, मूर्धन्य सम्पादकहरुले पनि लगाइसकेका छन् ।
सभामुख र उपसभामुखमध्ये एक पद छाड्न नमान्नु र कम्युनिस्ट पार्टीको केन्द्रीय कमिटीमा ३३ प्रतिशत महिला सहभागिता नगराइनुलाई अधिनायकवादको दोस्रो किस्ता भनिँदैछ । ३३ प्रतिशत सहभागिता माग्ने महिला नेता र बजेटको बिरोध गर्ने सांसदलाई बोल्न रोक लगाएर अधिनायकवादको तेस्रो किस्ताको शुरुवात भएको आरोप पनि नेकपाको नेतृत्वमाथि लागेको छ ।
यदि माथि भनिएका किस्ताबन्दी आरोप नै अधिनायकवाद हुन् भने नेपाली जनताले धेरै डराउनुपर्दैन । यो भन्दा चर्को अधिनायकवादको अभ्यास नेपाली कांग्रेसले पटक पटक आफ्नै पार्टीभित्र र देशबासीसँग गरिसकेको छ । दलहरुबाट हुने यस्ता अधिनायवादी अभ्याससँग नेपाली जनता अभ्यस्त भइसकेका छन् ।
दलाल पुँजीवादले अधिनायकवाद स्वीकार्छ ?
के दुई तिहाई बहुमतसहितको शक्तिशाली कम्युनिस्ट सरकारले सर्वहारा वर्गको अधिनायकत्व नै स्थापना गर्छ ? यो प्रश्नचाहिँ महत्वपूर्ण हो । जुन कुरा नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीको दस्तावेजले मात्र होइन, नेपाली कांग्रेसकै विद्वान नेताहरुले अस्वीकार गरिसकेका छन् ।
कम्युनिस्ट पार्टी र कम्युनिस्ट सरकारविरुद्ध जनतालाई संगठित गर्ने दर्जनौं एजेण्डा अलपत्र पारेर कांग्रेस अधिनायकवादको गन्ध सुँघ्दै हिँडेकोछ । यो भनेको सर्पको मणी खोजेजस्तै हो ।
व्यक्तिगत सम्पत्तिका लागि हुरुक्क हुने कम्युनिस्टहरुबाट सर्वहारा वर्गको अधिनायकत्व शुरु हुने कुरा कम्तिमा यो शताव्दीमा कल्पना गर्न पनि सकिन्न ।
कम्तीमा पनि केपी ओली र प्रचण्डले नेतृत्व गरेको कम्युनिस्ट पार्टीबाट अधिनायकवाद आउँदैन भन्नेमा देशको दुईतिहाइ जनमत ढुक्क छ । शासन सञ्चालनका क्रममा आफू र आफ्नालाईमात्र फाइदा हुने तथा लोकको वास्ता नगर्ने प्रवृति नै अधिनायकवाद हो भने यो चाहिँ कांग्रेसको पालामा पनि भोगिएकै अभिशाप हो । यस्ता खाले अधिनायकवाद जनताको मतबाटै आवधिक निर्वाचनमार्फत परास्त हुन्छन् ।
कांग्रेसलाई शंकाको सुविधा हुन सक्छ भनेर नै कांग्रेसले ‘क्याम्पेन’ गरेको हो । कांग्रेसआवद्ध विश्लेषक पुरन्जन आचार्यको शब्द सापट लिने हो भने सर्वहारा अधिनायकत्वको कुरा त बर्लिनको पर्खाल ढलेपछि, रुसमा लेनिन र स्टालिनका शालिक ढलेपछि, चीनले पूँजीवादलाई भित्र्याएपछि सिद्धिसकेको कुरा हो । कांग्रेसले बासी एजेण्डा बोकेर हिँडेको छ ।
आफू सत्ताबाहिर पुगेपछि साविकको प्रजातन्त्र र हालको लोकतन्त्र खतरामा परेको देख्ने कांग्रेसको परम्परागत समस्या हो । अहिले पनि कम्युनिस्ट सरकारले जनजीविकाका सन्दर्भमा अनुभूत हुनेखालका कुनै काम गर्न सकेको छैन । मूल्यवृद्धि र बेथिति जस्ता जनसरोकारका विषयले कांग्रेसलाई छुँदैन । जुन विषय उठाएर जनतालाई सचेत गराउनुपर्ने हो, त्यो छाडेर कांग्रेस नेतृत्व अधिनायकवादको डंका पिट्दैछ ।
अधिनायकवाद कि सर्पको मणि ?
जनताले कम्युनिस्ट सरकारबाट कुशासन र भ्रष्टाचारजन्य कार्य भइरहेका छन् भन्दा पत्याउँछन् तर अधिनायवाद आउँदैछ भन्ने कुरा पत्याउँदैनन् । लोकतन्त्रमा अभ्यस्त भइसकेको नेपाली युवा पुस्ताले बोक्ने खालको नारा दिन नसक्नु फेरि पनि कांग्रेस नेतृत्वको कमजोरी हो ।
कम्युनिस्ट पार्टी र कम्युनिस्ट सरकारविरुद्ध जनतालाई संगठित गर्ने दर्जनौं एजेण्डा अलपत्र पारेर कांग्रेस अधिनायकवादको गन्ध सुँघ्दै हिँडेकोछ । यो भनेको सर्पको मणी खोजेजस्तै हो ।
दलाल पुँजीवादका पृष्ठपोषक र अगुवाहरु कम्युनिस्ट पार्टीमा बग्रेल्ती छन् । दलाल पुँजीवादले अधिनायकवाद स्वीकार गर्दैन । अहिले कम्युनिस्ट पार्टीका नेताहरु जुनखाले दलाल पुँजीवादको संरक्षकजस्ता बनेका छन्, त्यसले पनि यिनको नेतृत्वमा कम्युनिस्ट अधिनायकवाद सम्भव छैन ।
कम्युनिस्ट पार्टीका शीर्षनेताहरुको वरिपरि ठूलाठूला बिचौलियाहरुको घेरा छ । दलाल पुँजीवादका पृष्ठपोषक र अगुवाहरु कम्युनिस्ट पार्टीमा बग्रेल्ती छन् । दलाल पुँजीवादले अधिनायकवाद स्वीकार गर्दैन । अहिले कम्युनिस्ट पार्टीका नेताहरु जुनखाले दलाल पुँजीवादको संरक्षकजस्ता बनेका छन्, त्यसले पनि यिनको नेतृत्वमा कम्युनिस्ट अधिनायकवाद सम्भव छैन ।
कांग्रेससँग कम्युनिस्ट सरकारको आलोचना गर्ने र भण्डाफोर गर्ने बग्रेल्ती विषय छन् । कम्युनिस्ट पार्टीका मन्त्रीले परिणाममुखी काम भन्दा प्रचारमुखी स्टन्टबाजी गरिरहेका छन् । आम मान्छेको जीवनमा परिवर्तन हुनेखालका कुनै पनि काम भएका छैनन् । यस्ता धेरै आरोप लगाउन सकिन्छ, तर कांग्रेस यी सबै छाडेर एउटा टीभी कार्यक्रम बन्द भएपछि अधिनायकवाद आयो भन्दै हिँडेको छ ।
यसरी अधिनायकवाद आउँछ ?
आफू अनुकुल फैसला नगरेवापत सर्वोच्च अदालतका प्रधानन्यायाधीशमाथि महाअभियोग लगाएर सिंगो न्यायालय तर्साउँदा नआएको अधिनायकवाद, सरकारी टेलिभिजनको एउटा कार्यक्रम हटाउँदैमा आउँदैन । कांग्रेसले समातेको अधिनायकवादको यो त्यान्द्रो पनि कमजोर देखियो ।
असाध्यै प्राविधिक विषयमा मन्त्रीलाई बकपत्र गराउने शैलीमा मन्त्रीकै भाषामा ‘नियोजित’ हिसाबले गरिएको प्रश्नलाई जसरी सामना गर्नुपथ्र्यो, त्यसमा बहस गर्न सकिन्छ । तर, हिजो मिनेन्द्र रिजालले सोही कार्यक्रम बन्द गराउँदा नआएको अधिनायवाद आज गोकुल बास्कोटाले बन्द गर्दा आउँदैन ।
नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीको नेतृत्व र कार्यकर्ता पंक्तिले लोकतन्त्रलाई आफ्नो जीवनपद्दति बनाइसकेको छ । अहिले पनि कांग्रेसमा शेरबहादुर देउवाले अधिनायकवादको जति अभ्यास गर्न सक्छ्न, नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीमा ओली र प्रचण्डले त्यति पनि सक्दैनन् ।
के हो अधिनायकवाद ?
अधिनायकवाद भनेको बलपूर्वक सत्ता प्राप्ति हो । अधिनायकवादमा राजनीतिक शक्ति र सम्प्रभुता व्यक्तिमा निहीत हुन्छ । विधि विधानबाट होइन, व्यक्तिको आदेशबाट चल्ने शासन अधिनायकवाद हो । प्राचीन रोमन साम्राज्यबाट शुरु भएको अधिनायकवादको अभ्यास आधुनिक विश्वमा नभएको होइन । तर, नेपालको सन्दर्भमा कम्तिमा अहिलेका कम्युनिस्ट पार्टीबाट न त उत्तर कोरियाको जस्तो अधिनायकवाद सम्भव छ, न त चीनको जस्तो पनि ।
यदि केपी ओली वा प्रचण्डले अधिनायवादको अभ्यास मात्रै गर्न खोजे भने पनि सबैभन्दा पहिले त्यसको प्रतिरोध नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीभित्रैबाट हुनेछ ।नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीको नेतृत्व र कार्यकर्ता पंक्तिले लोकतन्त्रलाई आफ्नो जीवनपद्दति बनाइसकेको छ । अहिले पनि कांग्रेसमा शेरबहादुर देउवाले अधिनायकवादको जति अभ्यास गर्न सक्छ्न, नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीमा ओली र प्रचण्डले त्यति पनि सक्दैनन् ।
देउवामाथि कांग्रेस केन्द्रीय कार्य समिति बैठकमा अधिनायकवादी बनेको आरोप लाग्यो । डा. शेखर कोइरालाले सार्वजनिक रुपमा पनि भनिरहेका छन् । तर, आम जनताले यस्ता खाले अधिनायकवादलाई बेवास्ता गरेको धेरै वर्ष भइसकेको छ । त्यसैले कम्तीमा ५ वर्षका लागि विपक्षमा पुगेको कांग्रेसले अधिनायकवादको चिन्ता छाडेर सुशासन र जनजिविकामा खबरदारी गरे हुन्थ्यो ।
किनकी अधिनायकवादलाई रोक्ने क्षमता कम्युनिस्ट पार्टीकै नेता कार्यकर्ताले राख्छन् ।
