८ असार, काठमाडौं । प्रमुख प्रतिपक्षी नेपाली कांग्रेसमा महाधिवेशनको बहस चर्किन थालेको छ । पार्टी सभापति शेरबहादुर देउवा र उनको समूहले फागुनमा महाधिवेशन नगर्ने बाहना बनाइरहेको भन्दै उनी इतरको समूह आक्रोशित छ । केन्द्रीय सदस्य शेखर कोइरालाले त यस्तै आलटाल भइरहे विधानअनुसार २५ प्रतिशत केन्द्रीय सदस्यले हस्ताक्षर गरेर महाधिवेशन बोलाउनुपर्ने अवस्था आउन सक्ने चेतावनीसमेत दिएका छन् । कोइरालाले यो पनि भनेका छन्, ‘यदि शेरबहादुर देउवा र रामचन्द्र पौडेल फेरि सभापतिमा उठे भने दुईजना मात्रै उम्मेदवार हुने छैनन् ।’
प्रस्तुत छ, डा. कोइरालासँग अनलाइनखबरले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंशः
परिर्वतनकारी शक्तिलाई प्रतिबन्ध लगाएर प्रतिक्रियावादीसँग मिल्दा ०१७ सालमा वीपीमाथि कु भएको प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले पछिल्लो पत्रकार सम्मेलनमा बताएका छन् । अहिले फेरि अलोकतान्त्रिक शक्तिसँग मोर्चाबन्दी गरेर कांग्रेसले गणतन्त्रलाई कमजोर पार्न खोजेको हो ?
मलाई पनि अचम्म लाग्यो । उहाँले राजाको शक्तिलाई इंगित गरेको देख्छु । त्यसमा पनि कांग्रेस र राजावादी एक ठाउँमा आए भन्ने देखाउन खोज्नुभएको छ । यो उहाँको हारेको मनस्थिति हो ।
तर, तपाईलाई लाग्दैन, गणतन्त्रमा दक्षिणपन्थी कोणबाट खतरा बढेको छ ?
विश्व इतिहास हेर्नुभयो भने जहाँ जनताले बसाएको ठाउँमा बसेका छन्, त्यहाँ अझै राजा छन्, राजसंस्था छन् । अरु देशमा राजतन्त्र गए पनि राजसंस्थाको अवशेष त बाँकी हुन्छ । त्यहाँ पनि चलखेल भइरहेको हुन्छ । त्यसलाई दबाउन खोज्ने होइन, राम्रो काम गरेर समाप्त गर्ने हो ।
कांग्रेस, एमाले, माओवादी र मधेसी मोर्चा हामी सबै मिलेर गणतन्त्र, संघीयता, धर्म निरपेक्षता संविधानमा ल्यायौं । तर, अहिले जनताले हामीले सोचेको गणतन्त्र यस्तो होइन भनिरहेका छन् ।
संघीयताबारे पहिले कांग्रेस प्रष्ट थिएन, म मान्छु । तर, प्रधानमन्त्रीजीले नै प्रदेश र स्थानीय तह केन्द्रको मातहत हो भनेर भन्न मिल्छ ? मिल्दैन नि । उहाँ त संंघीयता विरोधी देखिनुभयो । उहाँले त संघीयतालाई कसरी अगाडि बढाउने, प्रदेशहरुलाई कसरी सक्षम बनाउने भनेर काम गर्नुपर्ने हो । ६ प्रतिशत मात्रै बजेट दिइएको छ, कानुनहरु दिइएको छैन । हामी प्रतिपक्षमा छौं, त्यसैले थोरै मतभिन्नता हुन्छ । तर, यस्ता विषयमा त ठीक हुनुपर्यो नि त ।
उसोभए संसदमा कांग्रेसले प्रधानमन्त्रीलाई किन बोल्न नदिएको ?
यसबारे मैले विज्ञहरुसँग पनि कुरा गरेँ, बुझेँ । यसमा प्रधानमन्त्रीले बोल्न मागेपछि दिनुपर्छ भन्ने एउटा धार छ । अन्तरराष्ट्रिय अभ्यास पनि रहेछ । अर्को विपक्षी दलको नेतालाई बोल्न मौका पाएपछि प्रधानमन्त्रीले जवाफ दिने पनि अभ्यास छ । हाम्रो सभापतिजीले पनि यही भनिरहनुभएको छ । दुबै अभ्यास रहेछन् ।
तर, यहाँ गल्ती कसरी भएको छ भने सभामुख कहाँ कांग्रेस र नेकपाका प्रमुख सतेतक र सचेतक बसेर छलफल भएको छ । पहिला विपक्षी दलका नेतालाई बोल्न दिने र बैठक १० मिनेटलाई स्थगित गर्ने । दोस्रो, बैठकमा प्रधानमन्त्रीले सम्बोधन गर्ने कुराकानी भएको छ । तर, पछि प्रधानमन्त्रीले मान्नुभएन वा सभामुखले चाहनुभएन, जे भए पनि यस्तो हुन भएन । बिग्रिएको त्यहाँ हो, कांग्रेसले बिगारेको होइन ।
कांग्रेसले बेलाबेला सभामुखको भूमिकामाथि प्रश्न उठाउने गरेको छ । तर, सभामुख र उपसभामुख फरक पार्टी र फरक लिंगको हुनुपर्छ भन्ने संवैधानिक व्यवस्था कार्यान्वयन गराउनचाहिँ किन नसकेको ?
कांग्रेसले चुक्यो । म कहाँ भन्दैछु र यो उठाउनुहुँदैन । यो गम्भिर विषय हो, यसलाई हामीले त्यसरी नै उठाउन सकेनौं । हामीबाट कमजोरी भएको छ भनेर भन्दैछु त ।
कांग्रेसले यस्तो कमजोरी अझै गरिराख्छ कि संसदमा यो विषय उठाउँछ ?
उठाउनुपर्छ भन्ने हो । म त संसदमा छैन । तर, नेताहरुलाई भन्छु ।
सभामुख–उपसभामुख वा अरु विषयमा जसरी कांग्रेसले एग्रेसिभले आउनुपर्ने हो, आउन सकेको छैन । किन भनेर सोध्नुहुन्छ भने त्यसको जवाफ दिन सक्दिनँ ।
उसोभए आजको परिस्थिति सिर्जना हुनुमा सरकारसँगै प्रमुख प्रतिपक्षी कांग्रेस पनि उत्तिकै जिम्मेवार छ भन्दा हुन्छ ?
कमजोरी हामीबाट भएकै छैन भनेर म भन्दिनँ । तर, सरकार भनेको सरकार हो । सरकार लोकतान्त्रिक बाटोमा हिँड्नुपर्छ, संविधानको पालना गर्नुपर्छ । यो सरकारले संविधानमा टेकेर हिँडेको मचाहिँ देख्दिनँ ।
चुनावमा हार व्यहोरेपछि कांग्रेसको नेतृत्वमाथि प्रश्न उठ्यो । कतिले ‘अर्लि महाधिवेशन’ भने, कतिले समयमै गरौं भने । तर, सभापति शेरबहादुर देउवाले सुनेको नसुनेकै गरे होइन त ?
एकदम हो । सुन्नै चाहनुहुन्न । यसमा बडो रोचक कुरा छ । हामी आफूलाई डेमोक्रेटिक पार्टी मान्छौं र नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीको जुन सरकार छ, यसले संविधान मिचेर काम गर्दैछ भनेर भन्छौं । र, हाम्रो पार्टीको नेतृत्व जसले लिनुभएको छ, उहाँले पनि कांग्रेसको विधान मिचिराख्नुभएको छ । यसबारे बोलेको छु ।
तर, जति भने पनि सुनुवाइ त भएन नि ?
जस्तो, ओलीजीले सुनिरहनु भएको छैन, हाम्रो सभापतिजीले पनि सुनिरहनुभएको छैन । के हुँदोरहेछ भने लोकतन्त्रिक संविधान छ, विधान छ भनेर मात्र हुँदैन, लोकतान्त्रिक आचरणमा हिँड्न सक्नुपर्छ ।
कांग्रेसको कुरा गर्नुहुन्छ भने १३ औं महाधिवेशन भयो आजसम्म हामीले विभागहरु बनाएका छैनौं । साढे ३ वर्ष भयो, संविधान आएको, देश संघीय संरचनामा गइसक्यो । महासमितिबाट विधान पनि संशोधन गरेका छौं । तर, संघीय संचनामा जान सकेका छैनौं । लोकतान्त्रिक आचारण देखाउन सकेका छैनौं ।
जसरी देशमा प्रमुख प्रतिपक्ष कमजोर हुँदा सरकारलाई सजिलो भएको छ, त्यसरी नै पार्टीभित्र पनि प्रतिपक्ष कमजोर भएर हो कि ?
त्योचाहिँ म भन्दिनँ । तर, सभापतिजीले एउटा कुरा बुझ्न जरुरी छ, नेपाली कांग्रेस यसैगरी चल्यो भने भोलिको दिनमा हामी कमजोर हुन्छ ।
हामी महाधिवेशन समयमा गरौं भनिरहेका छौं । फागुनमै गर्न केही अप्ठ्यारो हुन सक्छ । विधानमा पनि ६/६ महिना गरेर एक वर्ष थप्न सक्ने प्रावधान छ तर, कारण देखाउनुपर्यो किन थप्ने ? काम गर्दागर्दै समयमा सकिएन भने हामी पनि मान्छौं । तर, त्यो पनि छैन ।
महाधिवेशन नहुँदासम्मका लागि विधानमा संक्रमणकालीन व्यवस्था त छ, १३ औं महाधिवेशनमा जोजो क्रियाशील छन्, जो जो क्षेत्रीय र महाधिवेशन प्रतिनिधि छन्, उनीहरुले आफ्नो आफ्नो ठाउँमा भोट दिएर संरचना बनाउनुपर्यो । उहाँहरु अहिले सोच्दै हुनुहुन्छ, तदर्थ समिति बनाउने । विधान विपरीत तदर्थ समिति बन्यो भने त कांग्रेस झन कमजोर हुन्छ ।
अहिले पहिलो चरणको जागरण अभियान गर्यौं । कति अप्ठ्यारो भयो भने पार्टीको संरचना नै छैन । साथीहरुले आफ्नो हिसावले म्यानेज गर्नुभयो । कतिपय साथीहरुले त भन्नुभयो, जागरण अभियान हामीलाई चाहिने हो कि तपाईहरुलाई ? तपाईहरु माथि जागरित हुनुस्, हामी यहाँ ठीक छ । अझै पनि उहाँहरु तदर्थवादमा पार्टी चलाउन खोज्दै हुनुहुन्छ, यसरी हुँदैन ।
कांग्रेसलाई तदर्थवादमा चलाउने खोज्ने सभापति देउवा र उनको समूह मात्रै हो कि देउवा इतर (रामचन्द्र पौडेल–कृष्ण सिटौला) समूह पनि ?
मैले सबैसित विस्तृतमा त कुरा गरेको छैन । तर, संस्थापन पक्षका सबै तदर्थवादमा चलाउन खोजेका छन् । यतातिर पनि केही साथीहरु छन् । किनकि कांग्रेस तदर्थवादमा चल्यो भने आफूलाई केही फाइदा हुन्छ कि भन्ने लागेको होला ।
नेविसंघलाई नै हेर्नुस्, हामीले केन्द्रीय समितिमा पटक–पटक भन्यौं कि विघटन नगर्नुस् । ६ महिना समय दिनुस्, जति जिल्लाको अधिवेशन हुन्छ, त्यसलाई मानेर महाधिवेशन गरौं । दुई नेता मिले, विघटन भयो । अहिलेसम्म नेवि संघ बन्न सकेको छैन । यसले कांग्रेसलाई घाटा भयो । तदर्थवादमा जाँदा राम्रै मान्छे पर्यो भने पनि उसलाई स्वीकार गरेका हुँदैनन् ।
तर, महाधिवेशन समय गरौं, तदर्थवादमा नचलौं भन्ने आवाज त त्यो रुपमा उठेको सुनिँदैन । एकाध नेता मात्रै बोल्नुहुन्छ, किन ?
बोलिराखेका छौं तर, मुल कुरा के भने कांग्रेसको महासमिति बैठक भयो । त्यहाँ सबै तल्लो तहबाटै चुनिएर आउनुपर्ने र आरक्षण एक पटकमात्र पाउनुपर्ने व्यवस्था गर्नुपर्ने आवाज उठ्यो । सभापति र वरिष्ठ नेता दुबैले तपाईहरुको भावना अनुसार विधान संशोधन गर्छौं भन्नुभयो । तर, केन्द्रीय समितिमा भएको बहुमत प्रयोग गरेर प्रतिवद्धता विपरीत निर्णय गराउनुभयो । महासमिति ठूलो कि केन्द्रीय समिति ठूलो ?
फेरि, हाम्रो लोकतान्त्रिक पार्टी हो भने लोकतान्त्रिक संस्कार पनि त देखाउनुपर्यो नि । सभापतिजी तलैबाट लडेर आउनुपर्छ भन्ने माग अलोकतान्त्रिक त होइन होला । केही साथीले भन्नुभयो, सभापतिजी हार्नुभयो भने के गर्ने ? हार्नुभयो भने उहाँ पपुलर हुनुहुन्न भनेर बुझ्ने । सिम्पल छ ।
महासमितिमा गरेको प्रतिवद्धता विपरीत केन्द्रीय कार्यसमितिमा निर्णय भयो । केही नेताले फरक मत पनि राख्नुभयो । तर नेपाली आहान छ नि, ‘काग गराउँदै गर्छ, पिना सुक्दै गर्छ….
पिना सुक्दा त कांग्रेस पनि त सुक्दै जान्छ नि । यो बुझ्नुपर्यो सभापतिजीले ।
उसोभए समाधान के त, फागुनमै महाधिवेशन ?
चारवर्षे कार्यकाल भएकाले फागुनमै महाधिवेशन हुन जरुरी छ । फेरि सार्नुपर्ने कारण पनि देख्दिनँ । हामी प्रतिपक्षमा छौं, अहिले संगठन गर्ने बेला हो ।
अब उहाँहरुले सार्नुभयो भने के अप्ठ्यारो हुन्छ भन्ने पनि म बताउँछु । फागुनबाट सार्दा स्थानीय निर्वाचनको मुखमा महाधिवेशन गर्नुपर्ने बाध्यता हुन्छ । यसले कांग्रेसलाई उर्जा त देला, तर चुनावमा असर गर्छ । अहिले २२३ स्थानीय तहमा हाम्रो प्रमुख छ, भोलि त्यो पनि घट्छ किनकि अधिवेशनको तिक्तता रहिरहेको हुन्छ । त्यसैले समयमै महाधिवेशन गरौैं । तर, यो कुरा सभापतिजीले बुझिरहनुभएको छैन ।
तपाईहरुको बुझाइमा देउवाले फागुनमा महाधिवेशन नगर्ने मात्र हो कि संविधानले दिएको ५ वर्ष ६ महिना म्याद गुजार्ने खोज्दैछन् ?
चाहने मात्र होइन, बोलिसक्नुभयो । सभापति, उपसभापतिले ‘ठोकुवा गर्छु, २ वर्ष अगाडि अधिवेशन हुँदैन’ भन्न मिल्छ ।
केन्द्रीय समितिमा सभापतिको बहुमत छ, उहाँ अधिवेशन गर्न चाहनुहुन्न । उसो भए के गर्ने त ?
एउटा कुरा के बुझ्नुस् भने हामी पनि संगठित हुँदैछौं । केन्द्रीय समितिमा सभापतिजीको बहुमत छ तर, हामी २५ प्रतिशतले हस्ताक्षर गरेर महाधिवेशन बोलाउन सक्छौं । तर, त्यो अवस्था नआओस् भन्न चाहन्छौं ।
कहिलेसम्म हस्ताक्षर सुरु हुन्छ ?
असार तेस्रो साता केन्द्रीय कार्यसमितिको बैठक बस्ला । त्यहाँ महाधिवेशन समयमा गरौं भन्छौं । त्यो नभए आन्तरिम विधानअनुसार संरचनाहरु बनाउन आग्रह गर्छौं । उहाँहरुले तदर्थवादमा चलाउन खोज्नुभएको छ । हामी यो हुँदैन भन्छौं । पेलेर जानुभयो भने यो अवस्था आउन सक्छ ।
१४ औं महाधिवेशनमा फेरि पनि देउवा र रामचन्द्र पौडेल नै भिड्छन् कि अर्को कोही आउँछ ?
म जिल्लाहरु घुमिरहेको छु, साथीभाइ भेटिरहेको छु । यो पटकको चुनावले कांग्रेस धेरै पछाडि पर्यो, यसले जिल्लाका साथीहरुलाई अत्यन्त गम्भीर बनाएको पाएको छु ।
दोस्रो, सभापतिजी त विपक्षी दलको नेता हो, प्रधानमन्त्रीलाई भेटिनै रहनुभएको छ होला । केन्द्रमा बस्ने हामीले पनि काम पर्यो वा चाह्यौं भने प्रधानमन्त्री, मन्त्रीहरुलाई भेट्न सक्छौं । तर, तल्लो स्तरमा लडाइँ भइरहेको छ र कांग्रेसलाई कसरी बलियो बनाउने भन्ने चिन्ता छ । उनीहरु अब नयाँ सोचका साथ अगाडि बढ्नुपर्छ भन्नेमा प्रष्ट छन् ।
कांग्रेसका आम कार्यकर्ताले अब देउवा र पौडेलको विकल्प खोज्दैछन् भन्न खोज्नुभएको हो ?
त्यो हुनसक्छ, किन नहुनु ? त्यसमा शंका नगर्नुस् ।
उहाँहरु लोकतन्त्र र कांग्रेसका लागि लड्नु भएको छ, जेल जानुभएको छ, संघर्ष गर्नु भएको छ । हामी सबैले यसको सम्मान गर्नुपर्छ र गर्छौं । तर, सधंै उहाँहरु नै चाहिन्छ भन्ने होइन । वी आर म्याचुअर्ड, वी क्यान डेलिभर थिङ्स ।
देउवा र पौडेललाई अब विश्राम लिनुस् भन्न खोज्नुभएको ?
विश्राम पनि भन्दिनँ म । उहाँहरु लड्छु भन्नुहुन्छ भने कसले रोक्छ र ? उहाँहरुले गरेको योगदानको कदर गर्नुपर्छ । तर, उहाँहरुले ‘राइटिङ अन द वाल’ भन्छन् नि, त्यसलाई बुझ्नुपर्छ ।
बुझ्नुभएन भने ?
एउटा कुरा के बुझ्नुस् भने यसपटक उहाँहरु (देउवा र पौडेल) सभापतिमा उठ्नुभयो भने दुई जना मात्र हुँदैनन् ।
त्यसको एउटा दाबेदार तपाई हो ?
म मात्र छु भन्दिनँ, अरु पनि होलान् ।
नेतृत्वको दाबी गर्न त टिम बन्नुपर्ला । एकातिर देउवाको टिम पक्का जस्तै छ । अर्कोतिर रामचन्द्र पौडेल, शशांक कोइराला, कृष्ण सिटौला, प्रकाशमान सिंह, रामशरण महत, शेखर कोइराला को हो ?
किन चिन्ता गर्नुहुन्छ ? समय आएपछि सबै क्लियर हुन्छ ।
तर, रामचन्द्र पौडेलले आफैं सभापति बन्ने चाहना राख्नुभएको देखिन्छ । महामन्त्रीले पनि म सभापति लड्छु भन्नुहुन्छ । तपाई पनि भन्दै हुनुहुन्छ….
मेरो क्लियर छ । म लिगेसीमा विश्वास गर्दिनँ, कर्ममा विश्वास गर्छु । मलाई कसरी मूल्यांकन गर्छन् वा अरुलाई कसरी गर्छन् भनेर कांग्रेसका क्रियाशील साथीहरुले भन्ने हो । एउटा समय आउँछ, म यो पदमा लड्छु भनेर भन्ने ।
लिगेसीमा विश्वास गर्दिनँ भन्नुभयो, तर यसले कांग्रेसमा अर्थ राख्छ भन्छन् नि ?
लिगेसीले मात्र राजनीति हुने भए त भइहाल्यो नि । कांग्रेसमा २/३ वटा कुरा छन्, एउटा लिगेसीको कुरा गर्छन् । लिगेसीको कुरामा म धेरै जान्नँ, विश्वास गर्दिनँ भनिहालेँ । अर्को सिनियर जुनियरको कुरा गर्छन्, तपाईहरुले भन्नुभन्दा पहिला मै भन्छु । म त्यसमा पनि जान्नँ । छिमेकी मुलुकमा गएर हेर्नुस्, जुनियर सिनियर भन्ने छैन ।
काम गर्छ, खट्छ र कांग्रेसलाई डेलिभर दिन सक्छ भने देखाउँछ भने त्यो मान्छे आउँछ । यसको माने सिनियरलाई पन्छाउने पनि होइन । उहाँहरुलाई सम्मान गर्ने हो, आइडिया लिने हो, सरकारमा छ, त्यहाँ जाँदा उहाँहरुको क्षमता उपयोग गर्ने हो । पार्टी र सरकार चलाउने विषय अलग–अलग हुन्, यसमा ध्यान दिनुपर्छ ।
तपाईले भनेको कतिबेला मात्र सहज होला भने अब पार्टी तिमीहरु चलाउ भनेर दिल खुला गर्दामात्रै हो तर, ..
उहाँहरुले दिल खुला गर्नुभएन भने कार्यकर्ताले दिन खोलेर भोट दिन्छन् नि । किन चिन्ता गर्नुहुन्छ ?
तर, जकडिएर बसेको गुटमा कहाँ त्यति सजिलो होला र ?
हेर्नुहोला, योपटकको कांग्रेस भिन्नै छ । पहिले जसरी सोच्थ्यौं कि गुटमा विभाजित छ, त्यस्तो छैन । पार्टीमा जति युवा पुस्ता आएको छ, उनीहरुको सोच भिन्न छ । उनीहरु गुटको कुरा रुचाउँदैनन् ।
एउटा व्यक्ति केन्द्रीय सदस्य जित्न त सकिएला । तर, स्थापित समूहलाई विस्थापित गर्न सकिएला ?
त्यो पनि सकिन्छ । हुन्छ त्यो । जिल्ला–जिल्ला घुम्दा मैले जे पाएको छु, त्यसको निष्कर्षमा भन्नसक्छु कि अहिलेको नेतृत्वहरुबाट कांग्रेस अगाडि जान सक्दैन ।
नेतृत्वहरु भनेको रामचन्द्र पौडेल, शशांक कोइराला पनि पर्छन् ?
पर्न सक्नुहुन्छ । अहिले रामचन्द्र पौडेल वरिष्ठ नेता हो, शशांक महामन्त्री हो । उहाँहरुले कांग्रेसका लागि योगदान गर्नुभएको छ । तर, पार्टी यो अवस्थामा पुग्नुमा उहाँहरु जिम्मेवार हो कि होइन ? जिम्मेवारी नलिएर हुन्छ । जस्तो, म आफ्नो क्षेत्रमा हारेँ, आफ्नो कारणले हारेँ । कसैलाई दोष लगाएको छैन । उहाँहरु दोष लगाउँदै हिड्नेँ ? सभापति भएपछि मैले सकिनँ भन्ने आँट त गर्नुपर्यो नि ।
उसोभए त आत्मघातीहरुलाई कारबाही गर्नुभन्दा पहिले नेतृत्वले आत्मालोचना गर्नुपर्ने हो ?
गर्नु परेन त ? पहिले त हामी चुनावमा किन हार्यौं ? समीक्षा पनि गर्यौं । तर, एमाले र माओवादी मिलेर मात्र हारेको हौं र ? मान्दिनँ म । विश्वास नै गर्दिनँ ।
हेर्नुहोस् भिडियो
