युद्धमा पिल्सिएको युक्रेनका कविहरुको आवाज

युक्रेन अहिले युद्धग्रस्त छ । रुसी आक्रमणको प्रतिकारमा उभिएको छ । विश्वको ध्यान युक्रेनमा छ । सामाजिक सञ्जालमार्फत सम्पर्कमा रहेकी युक्रेनको किभकी कवयित्री ल्युद्मिला डियाडच्यान्कोलाई सोधें, ‘के छ त्यहाँको अवस्था ?’

उनको उत्तर थियो, ‘गोविन्द हामी टिकेका छौं । दुर्भाग्यवस, रसियाले हरेक दिन विभिन्न सहरमा मिसाइलले आक्रमण गर्छ । मैले केही लेख्न सकेकी छैन ।’

हुन पनि युद्धको विभिषिका र विभत्सताका बीच लेख्न सक्ने मानसिकता सबैको कहाँ हुन्छ र । तर यो विषम परिस्थितिमा पनि युक्रेनका कवि लेखकहरु युद्धको विपक्षमा डटेका छन्, बोलेर, लेखेर, सामाजिक सञ्जालमा आक्रोश पोखेर । विविध किसिमले ।

युक्रेनको एक युद्धग्रस्त सहर किभका कवि भिचेस्लाभ कोनोभल लेख्छन्-

हरेक फूलको कुनामा संसारको

सूर्यका योध्दाहरू अमर रहुन्

सत्यको शक्तिले, तिनीहरूले ग्रेनाइट उठाउँछन्,

दक्ष सिपाहीहरु हो,  हतियार कुनै रमाइलो कुरो होइन ।

अर्का कवि वोरिस खेर्सोन्स्की लेख्छन्-

युद्धको समय आएको छ, जमिनबाट खरानीको मुस्लो उठ्छ

हामीलाई शान्ति दिनुहोस्, हामी अनन्त आगोले तृप्त छौं

तिनीहरू भन्छन्– हामी फेरि युद्ध सुरु गर्दैछौं ।

युद्ध सुरु भएपछि एक लडाकु युक्रेनी सिपाही भाइसेवावाले आफ्नी छोरीको चिट्ठीको जवाफमा लेखेको यो मार्मिक कविता एक हप्तामै १० भाषामा अनुवाद भएर विश्वव्यापी ध्यान तान्न सफल भएको थियो । उनका कविताका सुरुवाती पंक्ति यस्ता थिए :

मलाई युद्धको बारेमा नलेख

मात्र जवाफ देऊ के नजिकै फूलबारी छ रु

के घाँसमा चिप्लेकीरा घस्रिएको सुन्छौ

के झ्याउँकिरीहरु गाउँदैछन्, अनि फट्याङ्ग्राहरु उफ्रिंदैछन् ?

फेब्रुअरीमा युद्ध सुरु भएपछि विस्थापित युक्रेनीहरुको बारेमा भिक्टोर कोरोभ्कोले बयान गरेको यो अंशले कुन मानव हृदय नरोला रु उनी बयान गर्छन्:

मैले आज पलान्कामा दश किलोमिटर लामो लाइन र करिब पाँच सयदेखि ६ सय मानिस पैदल हिंडिरहेको देखें । आमाहरु बच्चाहरुसँग छन् । हिउँ परिरहेको छ । केही बच्चाहरु रोइरहेका छन्, अरुसँग भने गम्भीर पुरुषहरुको दृष्टि छ ।

खार्किभकी लेखिका अनास्ताशिया आफानास्लिभाको युद्ध अनुभव यस्तो छ :

युद्धको मेरो अनुभवबाट मैले जानें कि, विपत्ति आउँदा हामी कत्तिको एकताबध्द, खुला, निष्पक्ष, उदार र दयालु हुन सक्षम भयौं ।

यी सब अनुभव र अनुभूतिले युक्रेनको युद्ध विभिषिकाको सानो दृश्यचित्र महसुस गर्न सकिन्छ । युध्दमा को ठीक को बेठीक, कसले न्याय गर्ने ? तर युध्दले विनाश हुने त मानव जाति हुन् । मानव हुन् । कसैका बाबुआमा हुन् । कसैका छोराछोरी हुन् । युद्धको घाउले दुख्ने, चहर्‍याउने मानिसलाई नै हो ।

पीडा खप्ने मानिसले नै हो । विस्थापित हुने मानिस नै हुन् । शरणार्थी जीवन बाँच्न विवश मानिस नै हुन् । भत्किने घर तिनै मानिस बस्ने बास हुन् । पहिलो विश्वयुद्धले विश्व आक्रान्त बन्यो । दोस्रो विश्वयुद्धले झन् घाइते भयो । ती युध्दमा मरेका पनि मानिस नै हुन् । मनुष्य जाति हुन् । निहत्था अन्य प्राणी पनि त विनाश भएकै हुन् ।

अब यो युद्धले कति घाइते बनाउने हो ?

प्रागमा बस्ने लेखिका जो अहिले स्वयं सेविकाको रुपमा काम गर्दैछिन्, शरणार्थीका रुपमा युक्रेनबाट विस्थापितहरुको बारेमा उनी यस्तो धारणा व्यक्त गर्छिन्-

प्रागमा बसे पनि म आफूलाई ओडेसियाली लेखक मान्छु । मेरो जीवनमा अहिले सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा भनेको स्वयंसेवा गर्नु हो, युक्रेनी शरणार्थीहरूलाई मद्दत गर्नु । अहिले चेक गणतन्त्रमा युक्रेनबाट तीन लाख शरणार्थीहरू आएका छन् । म रेल स्टेसनबाट तिनलाई समायोजन केन्द्रसम्म ल्याउँछु, जहाँ शरणार्थीहरूले आफ्ना कागजातहरू पेस गर्छन् । म युक्रेनभरका सयौं मानिसहरूसँग कुरा गर्छु । शरणार्थीहरूलाई आफूलाई अभिमुखीकरण गर्न, बस्ने ठाउँ पत्ता लगाउन, काम गर्न मद्दत चाहिन्छ । धेरै रित्तै भागेर आएका छन् । तिनीहरूमध्ये कति त आफ्नो जीवनमा पहिलो पटक विदेशमा आएका हुन् ।

कवि अल पान्तेलियत आफ्नो कवितामा लेख्छन्-

खार्किवबाट भागिरहँदा

एउटा सानो गाउँ हुँदै, म देख्दछु एक स्मारक

सिपाहीहरुको

दोस्रो विश्व युद्धको ।

मानिसहरुलाई विश्वयुद्धको धङधङी अझै छ । कवि लेखकलाई पनि छ । कवि अल पान्तेलियन पनि त्यो धङधङीबाट मुक्त हुन नसकेको यो कविताले दर्शाउँछ ।

उनी थप लेख्छन्-

ढलौटको सिपाहीले मलाई हेर्‍यो

मञ्चबाट

धेरै नामहरूका साथ

म पढ्न सक्दिन ती नामहरु

जुन यो गाउँका मान्छे भन्दा धेरै छन्

कसरी पढ्नु ती नामहरु म जान्दिन

म बुझ्नै सक्दिन

मेरो मातृभाषा ।

एउटा कविको विवशता, लाचारी छ यसमा र छ दमित आक्रोश । तर कवि हो, आफ्नो अभिव्यक्तिमा ऊ इमान्दार छ । कति कवि, लेखकहरु युद्ध मैदानमा छन् । कति स्वयंसेवक भएका छन् । कोही सहयोगी भएका छन् । कति भाव विह्वल भएर कविताको मूल सुकेको महसुस पनि गर्दैछन् । युद्धको लप्काले, आक्रमणले, विनाशले, विनाशलीलाले ।

युद्धको लप्काले जब अप्रिल ३ तारेखमा ओडेसालाई छोयो, त्यो दिनको बिहानको अवस्था र आफ्नो मनस्थितिलाई कवि येभ्गेनी गोलुकोब्स्कीले यसरी अभिव्यक्त गरे :

आजको दिन, अप्रिल ३ । ओडेसामा यस युद्धको नयाँ अध्याय सुरु भयो ।

झण्डै चालीस दिनदेखि हामीले संसारलाई ओडेसामा सबै शान्त छ भनेर बताइरहेका थियौं । कवि र लेखकहरूका लागि प्रशंसित यस युरोपेली सहरको सुन्दरतालाई शत्रुले नष्ट गर्ने आँट गर्दैनन् भनेर हामीले अरूलाई र आफूलाई विश्वास दिलाएका थियौं।

हामी आफैंमा रोमान्टिक भयौं, जबकि हाम्रा शत्रुहरू व्यवहारवादी थिए ।

अप्रिल ३ गते बिहान पाँच बजे म विस्फोटको आवाजले आत्तिएर बिउँझिएँ । चर्को आवाज । यसको मतलब आक्रमणकारीहरु नजिक थिए । क्षेप्यास्त्रहरूले मेरो सहर नष्ट गर्दै थियो । रुसको भनाइमा मिसाइलहरूले हाम्रा पूर्वाधार नष्ट गर्दै थियो ।

सहर हामीसँग आबध्द छ । हामीले यसलाई बच्चालाई झैं जोगाउनुपर्छ । एक लेखकले यो काम शब्दले गर्छ । हो, ओडेसाको बारेमा धेरै गीतहरू थिए, तर यी चालीस दिनको युद्धमा, हामीहरु नयाँ शब्दको निर्माण गर्दैछौं, नयाँ संगीत, नयाँ स्वरहरू बनाउँदैछौं ।

युक्रेनमा युद्ध सुरु भएपछि युक्रेनको यो युद्धमाथि १६ युक्रेनी कविहरुका कविताको एक सङ्कलन प्रकाशित भएको छ । ‘वर्डस् फर वरु’ अर्थात् ‘युध्दमाथि शब्दहरु’ नामक यो सङ्ग्रहमा सङ्कलित रुसीभाषी कवि बोरिस खेर्सोन्स्की लेख्छन्-

मानिसहरूले सहर वरिपरि विस्फोटक बोकेका छन्

प्लास्टिकको किनमेल गर्ने झोला र सानो सुटकेसमा

तिनीहरूले ढुङ्गालाई कुल्चिन्छन् हामी तिनीहरूका रहस्यहरू बुझ्दछौं

केवल एक दिनपछि र त्यसपछि पनि यो तथ्यको पहिचान मात्र हो ।

कति झ्यालहरू चकनाचुर भए, कति बार्दलीहरु भत्किए

कोही मरे वा सबै जीवित छन् र लात मारिरहेका छन्

केवल डर छ कि सम्भवतस् यो भन्दा शान्त जीवन छैन

युद्ध हुन्छ र युद्धको नियम क्रूर हुन्छ ।

अथवा सम्भवतः त्यहाँ कुनै कानुनहरू छैनन्

र विस्फोटनहरू अब सामान्य भएका छन्

हामी टेबुलबाट नउठेर थर्थराउँदै केही आशा राख्छौं

शत्रुहरुले हतियार छनोट गर्छन् जसरी खोज्छ चोरले ढोका

जबकि वास्तवमा ढोका पहिले नै खुला छ ।

युक्रेनमा युद्ध सुरु भएपछि युक्रेन पेन अर्थात् पेन इन्टरनेसनलको युक्रेन च्याप्टरले कवि, लेखक, दार्शनिकहरुको युध्द विषयक भनाइहरुको एक संकलन प्रकाशित गरेको छ, प्रस्तुत छन्, केही भनाइहरु :

युद्धले समयको धारणा परिवर्तन गर्छ । तपाईंको जीवन एक दिन, एक घण्टा, एक मिनेटमा परिवर्तन हुन सक्छ । भोलिसम्म निर्णय गर्न ढिलो हुन सक्छ । तपाईंको सुरक्षा वा जीवन पनि समाप्त हुन सक्छ । तपाईंले रोज्नु भएका विकल्पहरूको सूची हेर्ने अब समय छैन । यी अनुमानै गर्न नसकिने अप्रत्याशित अनुक्रम र खाडलहरू हुन् ।

‍(भोलोदिमिर यर्मोलेङ्को (दार्शनिक, लेखक तथा पत्रकार)

युद्धको मुख्य परिणाम आज स्पष्ट भयो, युक्रेन अन्ततः युक्रेन भयो ।

(आन्द्रेई ल्यूब्का (कवि, उपन्यासकार तथा अनुवादक)

संसारको युद्ध चलिरहेको छ प्रेम र घृणाको बीच ।

ईहोर ईसिचेन्को (युक्रेन पेनका सदस्य)

आशा पक्कै पनि अन्तिममा मात्र मर्छ । त्यसैले हामी आशा गर्छौं । हामीलाई थाहा छ, हामी अहिले बलियो भएका छौं । हामी एक हप्ताअघि भन्दा झन् बलियो भएका छौं ।

(बोरिज खेर्नोसोन्स्की (कवि, प्रचारक तथा अनुवादक)

संकटमा आत्मबल नै ठूलो हतियार हो । युद्धमा पनि आत्मबल ठूलो हतियार हो । आत्मबलले आत्मरक्षाका लागि उभिन सक्ने बनाउँछ, अघि बढ्न प्रेरित गर्छ । तर विनास त विनासै हो । क्षति त क्षति नै हो । युध्दले दिने विनास जुन भौतिक र मानवीय दुवै हुन्, तिनको कुनै विकल्प छैन । युद्ध जुन पक्षले जिते पनि हारे पनि मान्छेले युध्द हारिरहेको हुन्छ, मानवताले हारिरहेको हुन्छ ।

विश्वले आशा गरेको छ, युद्धको छिटो अन्त्य होस् । मानवको रक्षा होस् । विनासलीलाको अन्त्य होस् ।

(लेखमा समावेश कवितांश र विचारहरु विभिन्न अनलाइन सञ्चारमाध्यम र ‘वर्ल्ड लिटरेचर टुडे’को जुलाई–अगस्ट २०२२ को अंकबाट लिइएको हो । यसको अनुवाद लेखक गिरीले गरेका हुन् ।)