डिम्याट खाता भएका सबैले किन भर्दैनन् आईपीओ ?

२३ फागुन, काठमाडौं । सेयर बजारमा पछिल्लो समय यतिधेरै आकर्षण देखिएको छ कि गल्लीका चिया पसलहरुमा पनि अहिले ‘आईपीओ’ का विषयमा छलफल हुन्छ । शुक्रबारदेखि खुलेको ज्योति लाइफ इन्स्यारेन्सको आईपीओमा पहिलो दिन नै पौने तीन लाख जनाले आईपीओका लागि आवेदन दिएका छन् ।

सेयर बजारको प्राथमिक बजार आईपीओमा जोखिम कम हुने र नाफा कमाउने सकिने भएकाले सर्वसाधारणको आकर्षण बढ्दो छ । करिब १६ लाख जनाले आईपीओका लागि आवेदन दिने गरेका छन् ।

पछिल्लो पटक खुला भएको महिला लघुवित्त वित्तीय संस्थाको आईपीओका लागि १५ लाख ८५ हजारले आवेदन दिएको सीडीएस एण्ड क्लियरिङ लिमिटेडका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत पूर्णप्रसाद आचार्य बताउँछन् । आईपीओका लागि आवेदन दिनेहरुको यो तथ्यांक हालसम्मै उच्च हो ।

आईपीओका लागि आवेदन दिनेहरुको संख्या भन्दा डिम्याट खाताको संख्या भने दोब्बरले बढी छ । हाल डिम्याट खाताको संख्या करिब ३१ लाख छ । उता दोस्रो बजारमा कारोबार गर्नका लागि अनलाइन सुबिधा लिनेहरुको संख्या भने ४ लाख ४५ हजारमात्रै छ ।

तीन तथ्यांकहरुबीचको खाडल चाहिँ कसरी भयो त ? सेयर बजारको सम्पूर्ण लेखाजोखा राख्नेसीईओ आचार्य यसमा मुलतः चार कारणहरु रहेको बताउँछन् । जसका कारण डिम्याट खाता, आईपीओ आवेदन दिनेहरुको संख्या र दोस्रो बजारमा कारोबार गर्नेहरुको संख्यामा ठूलो खाडल देखिएको उनी बताउँछन् ।

दोहोरोपना

डिम्याट खाताको संख्या र आईपीओ आवेदन दिनेहरुको संख्याबीचमा यति ठूलो अन्तर हुनुको कारण केही कारणहरु छन् । त्यसमध्ये दोहोरोपना पनि एक हो ।

केही वर्षअघिसम्म सेयरधनीलाई प्रमाणपत्र दिने चलन थियो । सीडीएसले कागजे युगको अन्त्य गर्दै डिम्याट अनिवार्य गर्‍यो । भएको सेयरका लागि प्रमाणपत्र नचाहिने व्यवस्था भएसँगै सबैले (अपवाद बाहेक) डिम्याट खाता खोलेका छन् ।

आफूसँग केकति सेयर छ डिम्याट खाताबाटै हेर्न सकिन्छ । आईपीओ आवेदनका लागि पनि डिम्याट अनिवार्य छ । तर एक व्यक्तिले २ वटासम्म डिम्याट खाता खोल्न पाउने नियम छ । आईपीओ आवेदन भने एक व्यक्तिले एउटा डिम्याटबाट मात्रै दिन सकिनेछ ।

एक व्यक्तिले २ वटा डिम्याट खाता खोल्न पाउने भएका कारण धेरैको २ वटा डिम्याट खाता रहेको सीडीएसका सीईओ आचार्य बताउँछन् । डिम्याटमा दोहोरोपना हुनेको संख्या २ लाख हाराहारीमा रहेको उनले बताए । एउटा कारण यो हो, जसले चाहेर पनि २ लाख डिम्याट खाताबाट आईपीओ दिन पाउँदैनन् ।

ठूला लगानीकर्ताको अनिच्छा

अहिले डिम्याट खाता हुनेहरु सबैले आवेदन दिँदैनन् । खासगरी ठूला लगानीकर्ताहरुले आईपीओ आवेदनका लागि अनिच्छा देखाउने गरेको सीईओ आचार्य बताउँछन् । आईपीओका लागि आवेदन दिनेहरुलाई अहिले गोलाप्रथाबाट कम्तिमा १० कित्ता सेयर पाउने सम्भावना हुन्छ ।

तर, पछिल्लो समय माग भन्दा धेरै गुणा बढी आवेदन पर्ने भएकाले १० कित्ता पनि आईपीओ पर्ने सम्भावना अत्यन्तै कम हुन्छ । यसकारणले ठूला लगानीकर्ताहरुले आईपीओमा आवेदन दिन छाडेको सीईओ आचार्य बताउँछन् । ठूला लगानीकर्ताहरुसँग धेरै सूचना हुन्छ ।

कुनै कम्पनी आउँदैछ भने ति कम्पनीहरुको संस्थापक समेत ठूला लगानीकर्ताहरु आफै हुन्छन् । हजारौं, लाखौं कित्ता संस्थापक होल्ड गर्ने ठूला लगानीकर्ताहरुलाई १० कित्ताले खासै अर्थ राख्दैन । सीईओ आचार्य भनछन्, ‘धनाढ्यहरुलाई किन १० कित्ता भर्नु पर्छ र ? यस्ता ठूला लगानीकर्ताहरुले १० कित्ता भर्न इच्छा देखाउँदैनन् ।’

दोस्रो बजारमा किन थोरै लगानीकर्ता ?

सेयरका दुई बजार प्राथमिक र दोस्रोबीचको अन्तर पनि निकै ठूलो छ । डिम्याट प्रयोगकर्ता ३१ लाख हुँदा १६ लाखले मात्रै आईपीओ भर्छन् । त्यसमध्ये जम्मा ४ लाख ४५ हजारले मात्रै अनलाइन प्रणालीमार्फत दोस्रो बजारमा कारोबार गर्छन् । अर्थात् साढे ११ लाख चाहिँ के दोस्रो बजारमा छैनन् त ?

सीडीएसका सीईओ आचार्य आईपीओ भर्ने अर्थात् प्राथमिक बजारमा भएका सबै दोस्रो बजारमा जान चाहदैनन् । तर अनलाइनमार्फत कारोबार गर्नेहरुको संख्या जुन रुपले बढेको छ त्यसले पछिल्लो समय दोस्रो बजारमा पनि निकै आकर्षण बढेको उनी बताउँछन् ।

गत असार मसान्तकै तुलनामा पनि सय प्रतिशत भन्दा धेरैले अनलाइन प्रयोगकर्ता बढेको उनले बताए । यसकारण अहिले अनलाइनबाट कारोबार गर्ने लगानीकर्ताहरुको संख्यालाई सानो मान्न नहुने बताउँछन् । अर्को तफ अझै पनि केही लगानीकर्ताहरु अफलाइनबाटै समेत कारोबार गर्ने गरेको उनले बताए ।

‘पहिलो कुरा त आईपीओ भर्नेहरु सबैले दोस्रो बजारमा कारोबार गर्दैनन्, अहिले जतिले कारोबार गर्छन् ती दोस्रो बजारमा नै खेल्नेहरु हुन्’ उनी भन्छन्, ‘तर यो संख्या पनि क्रमशः बढ्दैछ ।’