त्यो बेला म ढाकामा थिएँ । अर्थात्, दक्षिण एशियाको सबैभन्दा कान्छो मुलुक बंगलादेशको राजधानीमा । ढाका आफैंमा धेरै लामो इतिहास बोकेको शहर हो, जसले आफूलाई आधुनिकताका नयाँ लहरहरूसँग हातेमालो गर्दै अगाडि बढाउन कुनै कसर बाँकी राखेको छैन । त्यो बंगभूमि जो आगन्तुक गैर–बंगलादेशीहरूको स्वागत गर्न मानौं हरपल, हरसमय मृदु मुस्कानसहित अँगालो फैलाएर बसिरहेको प्रतीत हुन्छ […]

कहिलेकाहीं मन तरङ्गित हुन्छ । म पत्रकार नहुँदो हुँ त के बन्थें होला ? यो लेखन सीप कसरी आयो ? पत्रकार कसरी भएँ होला ? भल्चौरी हान्दै र लुकामारीमा रमाउँदै गर्दा माध्यमिक शिक्षा उत्तीर्ण गरेको पत्तै भएन । खै म बुद्धु हुँ कि, बुद्धिमान ! एसएलसीको तयारी त स्व. प्रकाश कोविदको ‘अर्को जन्म’ र ‘देवता’ […]

फेरि एकचोटि भयानक बमहरू बोकेर, उडिरहेका हवाईजहाज र रकेटमुनि बसेर लेख्नु छ, प्रियजनहरूको नाममा सफलता, शान्ति र दीर्घायुको शुभकामना–पत्र ।’ –(भूपि शेरचन, नयाँ वर्ष) नयाँ वर्षको रौनक नै बेग्लै । नयाँ साल लाग्नु एक महिनाभन्दा अघिको हाम्रो तामझामको त झन् के कुरा ! सधैंजस्तो वैशाख १ गते वनभोज जाने तरखर हुन्थ्यो । गाउँका नौ–दश जना […]

संस्कृतिका अध्येता तथा साहित्यकार शशि थापा पण्डितद्वारा लिखित कथासंग्रह ‘उठ तिलोत्तमा’ भर्खरै बजारमा आएको छ । यसमा १५ वटा कथा संग्रहित छन् । कथाकारले आफ्ना कथामा हिन्दू मिथक र संस्कृतिका विविध मूल्यमान्यताका आधारमा नयाँ अवधारणा पस्केकी छन् । कथाका पात्रहरू भने आधुनिक समाजभित्रबाटै छानिएका छन् । कथाहरू पढ्दा लाग्छ– यसरी पनि त कथाहरू लेख्न सकिंदोरहेछ […]

ईश्वर बरालको नाम लिनेबित्तिकै यौटा कठोर समालोचकको व्यक्तित्व आँखा अगाडि उदाउँछ । जसले सधैं भाषिक शुद्धताको प्रश्न उठाइरहे लेखन, भाषण, वक्तव्य, औपचारिक, अनौपचारिक; जहाँसुकै जहिलेसुकै र अधिकांश  सिर्जनात्मक लेखकको आँखामा सधैं बिझाइरहे । उनले त्यो रट छाडेनन्, आजीवन । उनलाई कुनै लेखक/साहित्यकार रिसाउलान् भन्ने कहिल्यै चिन्ता भएन । शुद्धै लेख्न नजान्ने के लेखक ? के […]

३१ चैत, काठमाडौं । कोरोना महामारीले वर्ष २०७७ मा नेपालमा पनि शिक्षा, रोजगार, उद्योगलगायत अत्यावश्यक क्षेत्र ठप्प भए । आम मानिसको दैनिकीमा धक्का पुग्यो । कैयौं बेरोजगार बने । मजदूर, श्रमिकको बिचल्ली भयो । नयाँ रोजगार सिर्जना भएनन् । कोरोना महामारीबाट नेपाली साहित्य क्षेत्र पनि अछुतो रहेन । बढ्दो महामारीले गर्दा साहित्यिक कार्यक्रम, पुस्तक प्रकाशन […]

इष्ट इन्डिया कम्पनीका प्रतिनिधि फ्रान्सिस् बुचनन् हृयामिल्टनले लेखेको ‘एन एकाउन्ट अफ द किङ्डम अफ नेपाल’ (सन् १८१९) पुस्तकमा पूर्वी नेपालको केही इतिहास पढ्न पाइन्छ । यस्तै, सर ब्रायन हड्सनका कृतिहरुबाट पनि १९औं शताब्दिताका नेपालमा भएका घट्नाक्रम हुन्छ । विदेशी लेखकहरुका यस्ता अन्य कृतिहरु पनि छन । तर, राज्यले शासन संचालन गर्दा जारी गरेका दस्तावेजमै केन्द्रित […]

स्रष्टा र सृष्टिको कुरा भइसकेपछि ‘पारिस्थितिकीय’को कुरा आउँछ । मार्क्सको प्रसिद्ध कथन छ– इतिहास सृष्टि हो भने, व्यक्ति पात्र । तर व्यक्तिले आफूले खोजेकै परिस्थिति बनाउन सक्दैन । पारिस्थितिकीयका पनि धेरै बाध्यता हुन्छन् । जसबाहिर इतिहास निर्माणको काम सम्भव हुँदैन । त्यस अर्थमा ‘कालजयी’ भनिएका रचना पनि खासमा ‘समसामयिक’ नै हुन्छन् । कालजयी रचनाको अर्थ […]

पर्दामा गुण्डाको बोस सुनिल थापा आएर एउटा गरिब किसानलाई कुट्न थाल्यो । निकैबेर मरणासन्न हुनेगरी कुटेपछि त्यो निर्बल किसानको मृत्यु भयो । श्रीमानको ज्यान बचाउन हारगुहार गरिरहेकी किसानकी श्रीमतीलाई पनि केहीबेर लछारपछार पारेर सुनिल थापा अट्टहास हाँस्दै गयो । मृत किसानको चितामा उसकी श्रीमती मिथिला शर्माले आगो लगाई । सेतो फरिया लगाएर काखमा नाबालक छोरा […]

धेरै पुरानो समयको कुरा हो, एकजना अर्धजंगली, अर्धबर्बर तर शक्तिशाली राजा थियो । यद्यपि सुदूर छिमेकी ल्याटिन देशले अख्तियार गरेका प्रगतिशील विचारहरूको प्रभावले गर्दा उसका विचारहरू पनि केही हदसम्म माझिएका थिए, तापनि उसभित्र रहेको बर्बर प्रवृत्तिले गर्दा ती असल विचार बाहिर व्यवहारमा कहिल्यै देखा पर्दैन थिए । उसका विचार लहडी थिए र कार्यव्यवहार सनकी । […]

चर्को राजनीतिक विश्लेषकको परिचय बनाएका सौरभको नयाँ पुस्तक ‘असहमति-३’ यही सातादेखि बजारमा आउँदैछ । उनले असहमति शृंखला नाम दिएर उक्त पुस्तकका विभिन्न भाग प्रकाशन भइरहेका छन् । असहमति-३ मा पनि राजनीति र सामाजिक विषयलाई नै केन्द्रमा राखिएको छ । यो पुस्तकांशमा भने उनले नेपालको पहिलो सम्पादक को हुन् र उनको पत्रकारिताको मूल्यबारे चर्चा गरेका छन् […]

पहिलो कथासंग्रह ‘अब्बा’ प्रकाशन भएको पाँच वर्षपछि श्याम साह (३५) दोस्रो संग्रह ‘पथेर’ लिएर प्रस्तुत भएका छन् । मधेशी जनजीवनको खाँटी यथार्थ उनको कथाको मूल विषय हो । जात व्यवस्था, गरीबी, असमानता र राज्य आतंकले थिलथिलो बनाइएका मानिस उनको कथाका नायक हुन् । ‘फेन्टासी र स्वैरकल्पना’का कथाहरूको बाढी आइरहेको पछिल्लो दशकमा साहका कथा भने तीभन्दा […]

म पृथाको खोजीमा हिँडेको थिएँ । पाण्डु पनि खोज्ने मेरो लक्ष्य थियो । मैले माद्रीलाई पनि खोजें । भाषा, संस्कृति र इतिहास पढ्दापढ्दै म आफैं देवव्रत भएछु । पृथा खोज्न हिँडेको म धर्म पनि बन्न पुगें । मेरो घरायसी परिवेश र ऋषिमन भएका पिताको उत्प्रेरणाले कृपाचार्य र जङ्गलमा तपस्या गर्ने वानप्रस्थी ऋषि सन्न्यासी बनायो मलाई […]

शनिवार वा सार्वजनिक विदाका छेकोमा साहित्यमय बन्ने गर्छ, राजधानी  । तर ‘गोर्खा सेमेट्रिज ट्रष्ट नेपाल’ले  भने यस्तो साइत कुरिरहेन । सोमबार कोटेश्वरस्थित किराँत राई यायोक्खाको प्राङ्गणमा कवि एवं सर्जकहरुलाई निम्तो गर्याे । किनभने त्यहाँ कविता वाचनको कार्यक्रम तय थियो । कविता सुनाउने कार्यक्रमको सन्दर्भ भने ‘पुर्खा दिवस’ थियो । विगत तीन वर्षअगाडि देखि गोर्खा लाहुरेहरूको […]

अघिल्लो साता राजन मुकारुङ (४६) ‘आदिवासी जनजाति साहित्यकार/लेखक महासङ्घ’को अध्यक्ष भए । दुई दशकदेखि पहिचानको मुद्दा उठाउँदै आएका मुकारुङ आफूलाई ‘सृजनशील अराजक’ मान्छन् । ‘सृजनशील अराजकता’मा राजनसहित कवि हाङयुग अज्ञात र उपेन्द्र सुब्बा जोडिएका छन् । भर्खरैमात्र किराँत संस्कृति जोडिएको तमोर, अरुण र तमोरको त्रिवेणी नजिकैको ‘खुवालुङ’ (ढुंगो) जोगाउन पनि राजन लागिपरे । चर्को जनदबाबपछि […]

२०३६ सालको ऐतिहासिक विद्यार्थी आन्दोलन र त्यसले निम्त्याएको परिस्थितिका कारण भएको जनमत संग्रहले बहुदलवादीहरूलाई खुल्ला राजनीतिमा आउने वातावरण सिर्जना गर्‍यो । त्यसैबेला काठमाडौंको केन्द्र मानिने नयाँ सडक पीपलबोटबाट ‘सडक कविता क्रान्ति’ सुरु भयो । यो आन्दोलन एक महिनामा काठमाडौं, पाटन, भक्तपुर र बनेपासम्म पुग्यो । सडक कविता क्रान्ति तनहुँको भानु, दमौली हुँदै पोखरामा पुगेर टुङ्गिएको […]

शिशिरको सिरेटोले बाहिरी काठमाडौंलाई चिस्याइरहेको थियो । तर, रंगमञ्चभित्रको बन्द प्रेक्ष्यालयमा निरन्तर ‘वार्म-अप’ र स्टेजको लाइटले ज्यान बाफिलो थियो । नाटकको रिहर्सल सकाएर सरासर रुम फर्किएँ । दिनभरिको अभ्यास, को-आर्टिस्टको ढिपी र निर्देशकको अनेक निर्देशनले मन त्यसै भारी थियो । खाना पकाउन जाँगर चलेन । तातोपानी उमाल्न बसालें । फेसबुक ‘लग इन’ गरें । स्टाटस […]

मेरो जीवनमा जुन घटना भयो, त्यसलाई सायद कसैले विश्वास गर्दैनन् । आफ्नै आँखाले नदेखेसम्म धेरै मान्छेले कतिपय कुरामा झट्ट विश्वास गर्दैनन् । जस्तो कि भूत । के प्रष्ट गरौं भने– म भूत–प्रेतको कथा लेख्न बसेको होइन । सत्य बोल्नुमा के डर? यसलाई कुन किसिमको घटना भनौं, यो कुरा म स्वयंलाई थाहा छैन । यद्यपि घटना […]

कालिका माईको नाकैमुनि भेटियो खोप्लाङ ! इतिहास र वीरतासँग गाँसिएको खोप्लाङ पुग्ने मनसुवा हो निकै पुरानो । एकीकरण र युद्धका नायकको आँगन टेक्ने रहर हो निकै अघिको । अझ काठमाडौँ उपत्यकालाई विशाल नेपालको संरचनामा गाभ्न आफ्ना रणकौशल कला देखाउने जोधाहा ज्यान जन्मेको दैलो घच्घचाउने इच्छा हो एकदमै पुरानो । जुर्‍यो है यो पटक खोप्लाङ पुग्ने […]

एक बिहान उठेर आकासतिर हेरें, त्यसले त मलाई जिस्क्यायो पो ! भर्खर उठेको हुँदा निद्राको धङधङी थियो तापनि त्यसो किन भनेर वरिपरि र सुदूर टाढा सबै क्षितिजसम्मै हेरें– आकासले भर्खर मुख धोएको रहेछ । जता हेरे पनि नीलिमा मात्र, कहीं कतै बादलको टुक्राटाक्री केही देखिँदैन । अनि पो आकासले शेखी झारेको रहेछ, मानौं ऊ भन्दै […]

‘यो पुस्तक मेरा व्यक्तिगत संस्मरणको संग्रह हो र यो कुनै ऐतिहासिक अभिलेख होइन’ लेखक तथा पत्रकार पिटर जे कार्थकले आफ्नो निबन्ध संग्रह ‘नेपाली संगीत स्रष्टा, दार्जिलिङ र काठमाडौं’ को आभार पृष्ठमै प्रष्ट्याएका छन् । कार्थकले केही वर्षअघि अंग्रेजी भाषामा लेखिएको पुस्तकको यो नेपाली संस्करण हो । पुस्तकमा कार्थकले सन् १९९७ देखि सन् २०१७ बीचमा विभिन्न […]