जिन्दगीको के भरोसा, यो त सानो खेलौना हो दुई आँखामा एकमा हाँसो, अर्कोमा रुवाइ छ …। लोकप्रिय गायक कर्णदासको यो गीत ल्यापटपमा लगातार बजिरहेको छ । गीत जस्तै छ जिन्दगीको परिभाषा पनि । सरल भाषामा भन्नुपर्दा वा ठ्याक्कै भन्नुपर्दा जिन्दगीको यकिन छैन, कहाँ, कहिले के हुने हो भरोसा छैन । ‘के हो जिन्दगीको परिभाषा ? […]

कतिखेर घडी हेरेछु पत्तै भएन ! चिसो दिन । एक खालको पानी बिर्बिराइरहेको दिन । मनै रुझ्ला रुझ्ला जस्तो दिन । सबैतिर नीरस र विरसिलो दिन । त्यही ओसिलो बिहानमा पुगेको थिएँ म आर्यघाट । मृत्युले हाब्रो च्यातेर मुख बाएको ठाउँ– यो आर्यघाट । मुर्दा पोलिरहेका अनुहारको लामबद्ध । लाश पोलिने लस्कर । दाउरा बोकिरहेका […]

कुनै खतरालाई अंकमाल गर्नुभन्दा बढी पीडादायी हुँदो रहेछ, खतराको घण्टी सुनिरहनु र खतराको साक्षी भएर बाँचिरहनू। थाहा छ, जन्मेकै दिनबाट मान्छेले मृत्युलाई आफ्नै समयको खल्तीमा बोकेर हिँडिरहेछ । र पनि त्यस्तो लाग्दो रहेछ की त्यो मृत्यु जिन्दगीको मध्यान्हमै हिँड्दा-हिँड्दै ठेस लागेर खल्तीबाट नखसोस् । लाग्दोरहेछ, जिन्दगीले कहिल्यै रि–स्टार्ट गर्न नमिल्ने गरी ब्रेक नलगाओस् जहाँ अलपत्र […]

कतिपय साहित्यकार सानै उमेरदेखि अझ भनौं बाल्यकालदेखि नै साहित्यमा लागेका हुन्छन् भने कतिपय आफ्नो सक्रिय जीवनको उत्तराद्र्धमा मात्र कलम चलाएर नामी भएका उदाहरण छन् । कतिपय साहित्यकार यौवनकालमा निकै जोश र जाँगरले लागेर नाम उँचो बन्दै गर्दा साहित्यिक सक्रियताबाट विश्राम लिन्छन् र पुनः उत्तरार्द्धमा साहित्यमा फर्केर शिखरमा पुग्छन् । नेपाली साहित्यको सन्दर्भमा जगदीश घिमिरेले पनि […]

भनिन्छ, मान्छे बिग्रन वा सुध्रनको लागि ‘टीनएज’ महत्त्वपूर्ण मानिन्छ । यो अवस्थामा नजानिंदो आवेग हुन्छ, अलि धेरै उत्तेजना, चञ्चलपन, जिज्ञासा र जोश हुन्छ । किशोरहरूको मनोविश्लेषण गर्दै धेरै किताबहरू लेखिएका छन्, सिनेमाहरू पनि बनेका छन् । यसमध्ये केही किशोर मनोविज्ञानको तगडा र जीवन्त किसिमले मनोविश्लेषण गर्न सफल भएका छन् भने केही अलि फिक्का छन् । […]

कुरा २०३० साल आसपासको हो । बेलायतबाट सिनेमा अध्ययन सकेर आएका यादव खरेललाई ‘शाही नेपाली चलचित्र संस्थान’को जिम्मेवारी दिइएको थियो । युवावयका खरेलसामु नेपाली सिनेमाको जग बसाउने चुनौती थियो । खरेल नेपाली सिनेमामा काम गर्ने सृजनशील युवाहरूको खोजीमा थिए । ठीक त्यहीबेला संस्थानमा जागिरे भएर आइपुगे चेतन कार्की । लोकगीत संकलन, गायनसँगै साहित्य लेख्ने चेतन […]

त्यतिबेला म पूर्वी नेपालबाट सात महिनाको बसाइ सकेर घर फर्किरहेको थिएँ । संयोग मान्नुपर्छ, घरको गेट खोल्दै गर्दा मामाले भन्नुभयो– ‘भान्जी हामी जलजला जाँदै छौं भोलि । जाने हो ?’ भर्खरै जागिरे जिन्दगी र विराटनगरको वैशाखे गर्मी छोडेर फर्किएको थिएँ । यसै पनि घुम्न मनपर्ने भएकाले यो राम्रो अवसर लाग्यो । सोच्दै–नसोची ‘हुन्छ’ भनिदिएँ । भोलिपल्ट ६ बजेको जीपबाट […]

पराजित पोमु ‘इतर आवाज साहित्य समाज’ का अध्यक्ष हुन् । वैदेशिक रोजगारीको सिलसिलामा उनी दक्षिण कोरियामा छन् । श्रमसँगै उनी त्यहाँ पनि साहित्यमा सक्रिय छन् । उनी साहित्य लेखन, विमर्श, पुस्तक प्रकाशन गरिरहेका छन् । नेपाली समाजमा पिछडिएका जाति–समुदायको प्रतिनिधित्व गर्दै उनले सन् २०१६ देखि ‘इतर साहित्य’ अभियान चलाएका छन् । यही आन्दोलनको प्रमुख दस्तावेज […]

नेपाल टेलिभिजनको भव्य र अत्याधुनिक स्टुडियो । चारैतिर झलमल्ल बत्ती बलिरहेका । भित्तामा ‘मिथेन लिड’ सेट । छेउमा केही क्यामेरा, ती पनि ताररहित, गुच्चाजत्रा । वाटरकलर लाइटहरू । कुनै अदृश्य ठाउँबाट स्वतः उज्यालो आए जस्तो । सबै कुरा अडियो रिमोटबाट चल्ने । अन्तर्वार्ताको प्रत्यक्ष प्रसारण गर्ने तयारी । शुरुमा काठमाडौंका केही सेटमा सीमित नेपाल टेलिभिजन […]

वि.सं २०३६ सालको विद्यार्थी आन्दोलन । काठमाडौंको साहित्यिक माहोल तात्तिएको थियो । त्यही आन्दोलनले जन्माएको ऐतिहासिक सडक कविता क्रान्तिमा भाग लिने अवसर पाएपछि काठमाडौंको साहित्यिक जगतसँग मेरो नाता गाँसिन सुरु भयो । त्यतिबेला नियमित रूपमा राजधानी काठमाडौंको पनि राजधानी न्यूरोड पीपलबोट जान थालेको थिएँ । जहाँ देशभरिका नेता, साहित्यकार, पत्रकार भेटघाटका लागि आइपुग्थे । अनि […]

पुर्खाले लडेर बचाएको मेरो अस्तित्व तिमीले बचाउन सकेनौँ है, सबै मिली म भित्र एकछत्र अटाउन पनि सकेनौँ है । तिम्रो लाचारिपन लिएर आज लुटिएको मेरो मुख हेर्नलाई, के आउँछौ तिमी ? मातृभूमीको विकास गर्नु त कता कता, मेरै छातीमा टेकी, आ–आफू नै लड्दैछौ तिमी । तानातानको ताण्डव नाच देखाउँदै आज थङ्थिलो मेरो मुख हेर्नलाई, के […]

ऊ एउटा जँड्याहा । उसको सम्पूर्ण पहिचान यही हो । तर केही वर्ष पहिले उसको अर्को पहिचान पनि थियो । ऊ मेरो दोस्त– प्रिय दोस्त थियो । तर आज ऊ मेरा लागि साथीसम्म रहेन । ऊ मेरो लागि पनि एक नामुद जँड्याहा हो । जसको घरघाट भट्टी हो । ऊ भट्टी पसे झैं म अक्सर […]

लिम्बू जनजीवनलाई उपेन्द्र सुब्बाको ‘लाटो पहाड’ले न्यायसंगत ढंगले नेपाली साहित्यमा प्रवेश गराएको मानिन्छ । अहिले लाटो पहाडभन्दा दुईगुणा बाठा कथाहरू जन्मिसकेछन् नेपाली साहित्यमा । सञ्जीव लिम्बूको ‘सन्निपात’ कथा संग्रहले यही पुष्टि गर्छ । सञ्जीवका कथाहरू विशेषतः युवावस्थामा आउने उतारचढावमै केन्द्रित छन् । लिम्बू संस्कृति, विकृतिको साथै सौन्दर्यको विषय पनि उनका कथामा समेटिएका छन् । जम्मा […]

आँधी आउन लागेको छ सबै स्तब्ध छन् कुनै आवाज छैन- ढुङ्गाजस्तै यतिबेला बाघ पनि खरायोसँग सतर्क छ   आँधी आउन लागेको छ र सबै थरथर कामिरहेका छन् – अग्ला घरका बैठक र बार्दलीहरू जस्तै धरहरा फेरि टुक्रिने डरले कामिरहेछ – मानिसहरूभन्दा अग्लो हुनुको घमण्ड यति बेला पीडामा अनुवाद भैरहेछ र पीडामाथि थप्पड हिर्काउन आँधी आउँदै […]

‘चिने, चिनेजस्तो लाग्यो नि सर ! नमस्कार ?’ अस्ति, अचानक गोङ्गबु चोकनिर एकजना हट्टाकट्टा र खाइलाग्दो नौजवानले पूर्वपरिचयको मुद्रामा अभिवादन गर्दा आश्चर्यचकित भएथें । मेरा हातहरू नमस्कारका निमित्त जोडिनु स्वभाविक थियो, जोडिए । मेरो स्मरणमा भने उनीसँग पूर्वपरिचयको कुनै रेकर्ड भएजस्तो पटक्कै लागेन । तैपनि औपचारिकतावश विनम्रतापूर्वक नमस्कार फर्काउँदै मतिर तेर्सिएका तन्नेरी युवकका बलिष्ठ हथेलीहरू […]

गोपाल पराजुलीले न्याय सेवामा २७ वर्ष बिताए । छोटो समय प्रधानन्यायाधीशको भूमिकामा रहेका उनको बर्हिगमन भने सहज हुन सकेन । प्रधानन्यायाधीशमा नियुक्ति हुँदादेखि नै उनी बिबादित बने । विशेषतः उनको नागरिकता र शैक्षिक प्रमाणपत्र किर्ते भएको आरोपहरु लागे । तिनै पूर्वप्रधानन्याधीश पराजुलीले आफ्नो जीवनको इतिवृत्ती समेटेर संस्मरण प्रकाशित गर्न लागेका छन् । आफ्नो जीवनको पहिलो […]

एक डलर ८७ सेन्ट । जम्मा रकम त्यति नै थियो । त्यसमध्ये पनि साठी सेन्ट त पेनीहरूमा मात्र थियो । पेनी अर्थात् अमेरिकी मुद्राको सबैभन्दा सानो एकाइ, अझ भनौं, अमेरिकी एक पैसाको ढ्याक । धेरैवटा पेनी गनेर किनकान गर्ने किसिमका ग्राहक आइलाग्दा किराना वा तरकारी र मासु पसलेहरूलाई सधैं हत्तु–हैरान हुने गर्दथ्यो । पसलेलाई पैसा […]

२०६२ चैत २६ देखि २०६३ वैशाख ११ गतेसम्म देशव्यापी चर्किएको आन्दोलनलाई नेपाली इतिहासमा ‘जनआन्दोलन भाग–२’ तथा केहीले ‘गणतान्त्रिक आन्दोलन’ पनि भन्ने गरेका छन् । आदिकालदेखि जरा गाडेको हिन्दू राजतन्त्रात्मक शासनको अन्त्य गरी लोकतान्त्रिक शासन व्यवस्था स्थापना गर्न जनआन्दोलन सफल भयो । तत्कालीन विद्रोही पक्ष नेकपा माओवादी तथा सात दल सम्मिलित १९ दिनसम्म चलेको जनआन्दोलनमा दुई […]

साहित्यको आनन्ददायी नीरव गुफामा पस्न मन थियो । तर मनले खोजे जसरी कहिल्यै भित्रिन भने सकिनँ । कारण पनि आफैं, परिस्थिति पनि आफ्नै । तैपनि मौका पाउनेबित्तिकै कथा–संसारमा आफूलाई विचरण गराउन मन लाग्छ । चारैतिरबाट घेरेर राखेको संसारबाट उछिट्टिएर संसारकै फरक परिवेश र परिधिसँग दगुर्दै त्यहाँका संवेदनशील स्पन्दनहरूको अनुभूतिले एकैछिनका लागि भए पनि जिरिङ्ग हुन […]

जनवरी १५, २०२० (कोभिड १९ को प्रारम्भिक काल) स्थानीय समय अनुसार बिहानको ९ बजे । गए राति टर्कीको स्तानबुल एयरपोर्टमा १४ घन्टा लामो पट्यारलाग्दो पर्खाइले गर्दा आँखा राम्ररी खुलेको छैन । एकाबिहानै ओइरिरहेका संसारभरिका मान्छेको चापले ग्याटविक विमानस्थल व्यस्त छ । आँखा तन्काउदै परसम्म नियाल्छु । हालत नेपालकै हवाई अड्डाको जस्तो देख्छु । नागबेली लस्कर […]

त्यो बेला म ढाकामा थिएँ । अर्थात्, दक्षिण एशियाको सबैभन्दा कान्छो मुलुक बंगलादेशको राजधानीमा । ढाका आफैंमा धेरै लामो इतिहास बोकेको शहर हो, जसले आफूलाई आधुनिकताका नयाँ लहरहरूसँग हातेमालो गर्दै अगाडि बढाउन कुनै कसर बाँकी राखेको छैन । त्यो बंगभूमि जो आगन्तुक गैर–बंगलादेशीहरूको स्वागत गर्न मानौं हरपल, हरसमय मृदु मुस्कानसहित अँगालो फैलाएर बसिरहेको प्रतीत हुन्छ […]