राहतको जाल बुनेर छद्मभेषीहरु छिर्दैछन् पालमा

सुनिता दनुवार

वैसाख १२ गते शनिबार ११ बजेर ५६ मिनेटको समय रहेछ । त्यसबेला हामी शक्ति समूहमा मानव बेचबिखन प्रभावित सदस्यहरुको नियमित मासिक बैठकमा थियौं । एक्कासी अनौठो आवाजका साथ कोठा हल्लिन थाल्यो । टेबुलका सामानहरु हुत्तिन थाले । यस्तो लाग्थ्यो, मृत्यु हामीलाई लिन आइरहेको छ । मेरो मुखबाट भूकम्प भन्ने आवाज एक्कासी आयो । सबैजना आत्तिएर भाग्न खोजे पनि भाग्ने अवस्था थिएन । टिम लिडरको हैसियतमा सबैजनालाई सम्हाल्नु थियो । तर, डर लुकाउन त कहाँ सकिन्छ र ? वरिपरिका घरहरुको पर्खाल भत्केर ईंटा झरिरहेको देखेपछि झनै त्रास सिर्जना भयो ।
सबैलाई टेबुलमुनि लुक्न भने पनि लुकेर बाँच्ने अवस्था थिएन । सबै सदस्यहरु रुवाबासी गर्न थालेपछि मैले टेबुलमुनिबाट निस्केर सबैलाई शक्ति समूहको कार्यालय नजिकैको ग्यारेजमा लगेँ । ठूलाठूला घर पिङ खेलिरहेका थिए । सदस्यहरु आत्तिएकाले उनीहरुको घरपरिवारमा सम्पर्क गराउन फोन गरें । तर, फोन सम्पर्क नै भएन । सदस्यहरु कोही बच्चा त कोहीले परिवारहरुका सदस्यहरु सम्झिँदै रुन थाले । त्यत्तिकैमा सानासाना बालबालिकाहरु घाइते भैसकेका थिए मानिसहरु घाइतेलाई लिएर अस्पतालतिर लग्दै गरेको देखियो ।

केहीबेरपछि पराकम्पन कम भयो र पोस्टपेड मोबाइलले काम गर्न थाल्यो । मेरो घरबाट सन्देश आयो, हामी सुरक्षित छौं । त्यसपछि सबै सदस्यहरुलाई घर घरमा पठायौं । एकैछिनमा सबैतिर तहस नहस भैसकेको रहेछ । रिगंटा लाग्यो, वाकवाक लाग्यो र  एकदम गाह्रो भयो । हेर्दा हेर्दै भूकम्पले देश तहस-नहस भयो । घरमा बसेकालाई सडकमा पुर्‍यायो ।  धेरैको परिवारबाट आफ्ना आफन्तलाई सदाको लागि बिछोड बनायो, बालबालिकाहरुलाई टुहुरो बनायो, अभिभावकको काख रित्तो बनायो, ८ हजार भन्दा ज्यादाले ज्यान गुमाए । दसौं हजार घाइते र अपांगता हुन पुगे ।

बैसाख १३ गते आइबार १२ बजेर ५६ तिर अर्कोपल्ट फेरि ठूलै पराकम्प आयो । त्यतिबेला हामी चौरमा बसेका थियौं । त्यतिबेला लाग्यो कि अब त जमीन नै भासिन्छ । विपत्ति आइलागेपछि  साँच्चै मान्छे साह्रै निरीह  हुँदोरहेछ । चाहे धनी होस् या गरीब, शिक्षित होस् या अशिक्षित, महिला होस् या पुरुष ।

मनमा जति डर भए पनि जिम्मेवारीले त्यसै बस्न दिएन । भोलिपल्ट १४ गते विहानै काठमाडौंका भग्नावशेषहरु हेर्न निस्किएँ ।
म शक्ति समूहद्वारा सञ्चालित शक्ति केन्द्र र संघर्षशील आवासहरुको अनुगमनमा गएँ ।  त्यहाँ सबै ठीक नै भएको पाएँ । उता सिन्धुपाल्चोकको अवस्था काठमाण्डौ भन्दा अझ बढी नै दयनीय थियो । सकुशल उभिएका घर र सदस्य नगुमेका परिवार थिएनन् । चेलिबेटी बेचबिखनबाट बढी प्रभावित र हाम्रो कार्यक्षेत्र भएकाले हामी सिन्धुपाल्चोकतर्फ लाग्यौं ।

बाटोमा जाँदा आँखाले भ्याउनेसम्मको दृश्यहरुमा पुरै गाउँ नै सखाप भएका रहेछन् । ती गाउँघरमा मेरा आँखा गए, धेरै नै गाह्रो भयो । तर पनि मनलाई बलियो बनाएर हामी चौतारा पुग्यौं । जब हामी चौतारा पुग्यौं, त्यहाँ हेर्दा अझ बढी गाह्रो भयो । पूरै चौतारा बजार नै सखाप भएको रहेछ ।

शक्ति समूह कार्यालयको पछाडि एउटा घरमा गाडी बनाउने एक जना पुरिएका रहेछन् । उनलाई दाजु आफैं आएर निकाल्ने प्रयास गरिरहेका थिए ।

मन दह्रो बनाउँदै राहत र उद्दारमा

बेचबिखन प्रभावित महिलाहरुले मृत्युलाई धेरैपटक जितिसकेका छन् । नरकबाट भागेर आउनेहरुका लागि, राक्षसहरुबाट पटक-पटक लुछिएर बाँचेकहरुका लागि मृत्युसँग डर हुँदैन जस्तो लाग्थ्यो

शक्ति समूहद्वारा सञ्चालित पुनर्स्थापना केन्द्र सिन्धुपाल्चोकका १० जना महिला तथा बालबालिका र ३ जना कर्मचारीहरुलाई उद्धार गरी काठमाण्डौमा ल्याउँदै थियौं ।  साङगाचोकमा त्यहाँका बासिन्दाहरुले राहत लिएर चौतारा जान लागेका सेनाका गाडी रोकेका थिए । उनीहरुको माग त्यो राहत उनीहरुलाई नै चाहिन्छ भन्ने थियो ।

त्यही ठाउँमा एउटा पक्की घरमा चारजना पुरिएकाले दुर्गन्ध फैलिएको रहेछ ।  शवलाई त्यहीँभित्रै एउटा कालो बिरालोले खाइरहेको छ भन्ने जानकारी उद्धारका लागि आएका चिनियाँ उद्धारकर्मीहरुले गराए ।

शक्ति समूहका धेरै सदस्य घरवारविहीन भइसकेका थिए । ठूलो संघर्षबाट समाजमा पुनर्स्थापना गरिएका बेचबिखन प्रभावित दिदी बहिनीलाई त्यही ठाउँमा राख्ने चुनौती हाम्रा सामु आइपुग्यो । त्यसैले हामीले राहतका लागि अपील गर्‍यौं ।  हाम्रै कर्मचारी र सदस्य साथीहरु डराइरहेका थिए । तर, मानवीय सहयोगका लागि हामी एकजुट भयौं ।  यसैक्रममाद एशिया फाउण्डेसन, एडब्लुएपी जापान, जेनेभा ग्लोबल, प्लानेट इन्फ्यान्टस, ग्लोवल फण्ड फर ओमन, सीडब्लुएसएचके, जापानी नागरिक मासाको तानाका तथा कोरियाली नागरिक सिसिलिया र सञ्जाल लगायतका विभिन्न व्यक्ति, संस्थाहरुले सहयोगी हात फैलाए ।

मृत्युसँग पटक-पटक संघर्ष

हामीले सिन्धुपाल्चोक, नुवाकोट, मकवानपुर, गोर्खा, धादिङ, ललितपुर र काभ्रेको विभिन्न गा.वि.सहरुका लागि खाद्यान्न, बच्चाका लागि आवश्यक सामाग्री, सामान्य औषधीलगायत राहतका अत्यावश्यक सामाग्री संकलन गर्‍यौं ।

शुरुमै सिन्धुपाल्चोकमा राहत बाँडेपछि हामी भोटेचौरको बाटो हुँदै काठमाडौं फर्किदै थियौं । साँझपरेपछि दुर्गन्ध झन बढेर आउँदो रहेछ । बाटोमा ठाउँ ठाउँमा सुख्खा पहिरो गइरहेका थिए ।

हाम्रो एउटा गाडी कटिसकेपछि अर्को गाडी नकट्दै माथिबाट हृवात्तै पहिरो आयो ।  भूकम्पमा बाँचेका हामी यही पहिरोमा सिद्धिने भयौं भन्ने लाग्यो ।  बेचबिखन प्रभावित महिलाहरुले मृत्युलाई धेरैपटक जितिसकेका छन् । नरकबाट भागेर आउनेहरुका लागि, राक्षसहरुबाट पटक-पटक लुछिएर बाँचेकहरुका लागि मृत्युसँग डर हुँदैन जस्तो लाग्थ्यो । तर, जीवन रहुञ्जेल यसको माया त हुने नै रहेछ ।

नुवाकोट जिल्लामा भने हामीले सम्पर्क गर्न नसकेकाले म र बालकुमारी राना (आवास गृह संयोजक) थप्रेकको सातबीसे पुग्यौं । त्यहाँ खाद्यान्न भन्दा पनि जस्तापाता चाहियो भन्ने कुरा आयो ।

दलालको डर

सदरमुकाम बिदुर पुगेर प्रमुख जिल्ला अधिकारीको सल्लाह अनुसार नै थप्रेक, शिखरबेंसी, उर्लेनी लगायतका गाउँमा जानुपर्ने भयो । त्यहाँ पुगेपछि हामीले थाहा पायौं ती ठाउँमा भूकम्पको विनाशपछि मानव बेचबिखनको जोखिम पनि बढेको रहेछ । राहत बाँड्ने नाममा दलालहरु गाउँ पस्न लागेको सूचना पाएपछि हामी अब राहतसँगै महिला बालवालिकालाई सचेत बनाउने उपाय खोज्न वैशाख २९ गते कार्यालयमै बैठक बस्दै थियौं । फेरि ठूलो भूकम्पले धक्का हान्यो । सबैजना भागाभाग भए, म चाहिँ केही सोच्नै नसकी उभिएको उभियै भएँछु । साँच्चै मृत्यु पटक-पटक नजिकबाट आएको महसुस हुँदोरहेछ ।

जेठ १३ गते सिन्धुपाल्चोकको ग्यालथुनमा सुत्केरी महिलाहरुलाई २०० थान झुल र एकजना शक्ति समूहको सदस्य जसले आफ्नो २ वर्षको छोरा गुमाएकी थिइन्, उनलाई राहत र सहयोगका लागि गएका थियौं । हामीले झुल गाविस सचिवलाई हस्तान्तरण गर्दै थियौं । त्यहीबेला इचोकलाई केन्द्र बिन्दु बनाएर फेरि भूकम्पको धक्का आयो । सैनिक ब्यारेकबाट नुहाउँदै गर्दाका अवस्थामा कतिपय सैनिकहरु डराउँदै बाहिर आए । उनीहरु हामीलाई भन्दै थिए-अब नभाग्नुस् ।

लडेपछि उठ्न नडराउँ

भूकम्प आउँछ भनेर दिनभर पालभित्र बसेर तास खेल्ने थुप्रै झुण्डहरु हाम्रो टोलतिर पनि देखिरहेका छौं । त्योभन्दा सिर्जनात्मक कार्यमा मन लगाउनु बुद्धिमानी देखिन्छ । डराएर कहिलेसम्म बस्ने ? अब सबै आ-आफ्नो काममा फर्किन ढीला गर्नुहुँदैन । यही लेख लेखिरहँदा भूकम्पको देश जापानमा ८.२ रेक्टर स्केलको भूकम्प गैसकेको छ, । यस्तो फेरि पनि हुन सक्छ । तर, त्यसो भनेर अब पुर्ननिर्माणमा नजुट्ने भन्ने हैन । मरेर जाने त गए, बाँचेकाहरुका लागि गाँस, वास र कपासको आवश्यकता पूरा गर्नुछ र सुरक्षित भविश्य निर्माण पनि । तर, जे होस, अबको पुनर्निर्माण भने सुरक्षित व्यवस्थित हुन जरुरी छ ।

जहाँ पातलो, त्यहीँ भ्वाङ

एउटा नेपाली उखान छ, जहाँ पातलो त्यहीँ भ्वाङ पर्छ । विपतिमा परेर घरबास गुमाएका बेला महिला वालवालिका बेचबिखनको जोखिम पनि बढेको छ । यति बेला महिला तथा बालबालिकाहरुलाई मानव बेचबिखन जस्तो जघन्य अपराध र अन्य अपराधबाट जोगाउन हामी सबैको उतिकै दायित्व हो । यो समयमा सबै मानिसहरु खुल्ला आकाशमुनि बस्न बाध्य भएका छन् । यही मौकामा मानव बेचबिखन गर्ने दलालहरु पनि  धेरै सक्रिय बन्दै गएको हामीले बिभिन्न ठाउँमा पुगेर थाहा पायौं ।

दर्जनौं बालबालिकाहरु भारत लैजाँदै गर्दा उद्दार भएका छन् ।  राम्रो काम लगाइदिने बाहनामा किशोरीहरुलाई ओसार-पसार गर्न थालिएका छन् भने उता आफ्नै अभिभावकहरुले १२/१३ वर्षका बालकहरुलाई काठमाण्डौको होटेलमा काम गर्न जाउ भन्दै कुटेर लखेटेको पाइयो ।

शक्ति समूहद्वारा सिन्धुपाल्चोकमा हालिएको मान बेचबिखन मुद्दाका ४ जना दलालहरु फरार रहेका छन् । यदि उनीहरु भारत पसिसकेछन् भने तिनीहरुले उतै बसेर अपराध बढाउन सक्ने ठूलो जोखिम रहेको छ ।

राहतका नाममा दाल चामल बाँड्न जाने कतिपय छद्मभेषीहरुले ठूला ठूला आश्वासन र प्रलोभन बाँड्दै लाउँलाउँ खाउँको उमेरका किशोरीहरुलाई आफ्नो जालमा पार्ने खतरा धेरै देखिएको छ । हामीले यस्ता धेरै ठाउँमा पुगेर उनीहरुलाई मनोवैज्ञानिक परामर्श पनि दिएका छौं ।

अब हामी संकल्प गरौं, हाम्रा घर भत्किए पनि सिर्जनशील हातहरु भाँचिएका छैनन् । हाम्रा मनहरु बिचलित भए पनि सपना टुटेका छैनन् । यो देशको नवनिर्माण र पुननिर्माणसँगै बेचबिखनजस्तो मध्ययुगीन अपराधलाई पनि अन्त्य गर्न सबैले हातमा हात मिलाउनु छ ।
(महिला अधिकारकर्मी सुनिता मानव बेचबिखन विरुद्ध क्रियाशील शक्ति समूहकी अध्यक्ष हुन्)