नर्सिङ : सर्मपण र सेवा–भावको कर्म

सामान्य धार्मिक विवादबाट उत्पन्न क्रीमिया युद्धले कतिको ज्यान लियो, कतिलाई अंगभंग बनाइदियो । असह्य पीडाले छटपटाइरहेका सैयौं घाइतेहरुको उपचारमा खाटाइयो, फ्लोरेन्स नाइटिंगेललाई । त्यसबेलासम्म घाइते एवं रोगीको सेवा गर्नुपर्ने यो पेशालाई निम्न कोटीमा राखिन्थ्यो र हेयको दृष्टिले हेरिन्थ्यो ।

फ्लोरेन्स नाइटिंगेलले भने आफ्नो पेशालाई ठूलो सम्मान दिइन् । उनी घइतेहरुको उपचारमा रातदिन खटिइन् । भनिन्छ, त्यस बखत उनी राती–राती बत्ती बालेर घाइतेहरुको स्यहारसुसार गरिरहेका हुन्थे । उनको यो सर्मपण, लगाव र मानवताले दुनियालाई पगाल्यो । देख्नेहरुले उनको उपमा राखिदिए, द लेडी विथ द ल्याप । फ्लोरेन्स नाइटिंगेलको यही कर्मले उनलाई मात्र होइन, समग्र नर्सिङ पेशालाई सम्मानित र गरिमामय बनाइदियो ।

अहिले हाम्रो सन्दर्भमा हेर्ने हो भने नर्सिङ पेशा निकै आकर्षित मानिन्छ । नर्सिङमा नेपाली युवतीहरुको क्रेज लोभलाग्दो छ । भलै यस पेशालाई कतिले केवल जागिरको रुपमा लिएका होलान् । कतिले सेवा र सर्मपणको रुपमा ।

नेपालको इतिहास

नेपालमा नर्सिङ अध्ययनको गजब इतिहास छ । बि.स. १९४७ मा वीर अस्पताल स्थापना भयो । वीरमा डा. आशानाथले सेवा शुरु गर्नु भयो । ओपिडी सेवा मात्र होइन बिमारी भर्नाका लागि १५ शैया पनि राखियो । तर, भर्ना भएको बिमारीलाई सेवा दिने नर्स थिएनन् ।

त्यसपछि नर्सिङ सेवाको आवश्यक्ता महसुष गरेर ४ जना युवतीलाई १८ महिने नर्सिङ तालिम दिलाइने भयो । यसका लागि बि.स. १९५८ मा राणा सरकारले उनीहरुलाई भारत पठाए । उनीहरु फर्केर आएर नर्सिङ सेवामा लागे । यसरी नेपालको चिकित्सा क्षेत्रमा नर्सिङ सेवाको सुरु भयो ।

अहिले नर्सिङ शिक्षाका लागि भारत गइरहनुपर्ने अवस्था छैन । न त नर्सिङ क्षेत्रका जनशक्तिको अभाव नै । यो सेवा र भूमिका निकै ठुलो परिर्वतन आएको छ ।

नेपालमा नर्सिङ शिक्षामा स्नातकोत्तरसम्मको अध्ययन भइरहेको छ । यसरी नर्सिङ अध्ययन गर्नेहरु देशभरकै अस्पताल वा सेवा क्षेत्रमा खटिएका छन् । त्यती मात्र होइन, विश्वका थुप्रै मुलुकमा पुगेर सेवा गरिरहेका तथा राम्रो आयआर्जन लिइरहेका छन् ।

अनेक भूमिकामा नर्स

नर्सको भूमिका अहिले अस्पतालमा भर्ना भएका विमारीहरुलाई औषधि खुवाउने, खोप दिने तथा बेला–बेलामा रक्तचाप नाप्नेमा मात्र सिमित छैन । बिमारीलाई औषधिमुलोसँगै सम्पुर्ण स्यहार गर्ने, रोगका बारेमा बताउने, परामर्श दिने र रोगीको आत्मविश्वास बढाउने जस्ता काममा समेत उनीहरुको अग्रसता देखिन्छ ।

रोगीलाई बाँच्नुपर्छ भन्दै हौसला दिने तथा रात र दिन नभनी उनीहरुको निगरानी गर्ने जिम्मेवारी वहन गरिरहेका छन् । वार्डको सम्पुर्ण वातावरणको व्यवस्थापन गर्ने जिम्मेवारी पनि नर्सको नै रहेको हुन्छ । यो कामलाई राम्ररी सञ्चालन गर्ने, गराउने र निगरानी राख्ने काम पनि उनीहरुले गर्नुपर्ने हुन्छ । जुनसुकै शल्यक्रियामा सहयोग गर्नु, प्रसव गराउनु, बच्चालाई दुध खुवाउन मद्दत गर्नु जस्ता अनगिन्ति कामहरु जिम्मेवारीका साथ वहन गर्नुपर्ने हुन्छ । कुशल नर्स आफैमा एक चिकित्सक, प्रशासक, बिमारी, बिमारीका आफ्न्त र शिक्षिकाका रुपमा देखिने हुन्छन् ।

स्वास्थ्य सेवाको कुरा गर्दा नर्स बिनाको सेवाको कल्पना गर्न सकिदैन । नेपालमा मात्र होईन संसारका हरेक मुलुकहरुमा नर्सको उति नै महत्व रहेको पाईन्छ । नेपालमा भारतबाट नर्सिङ्ग अध्ययन गर्न पठाएको अनि पछि बिर अस्पतालको परिसरमा बि.स.१९९८ मा सिभिल मेडिकल स्कुलको स्थापना जसले ड्रेसिङ्ग र अन्य अस्पतालका कामका लागि तयार गरेका कम्पाउण्डर बाट शुरु भएको नर्सिङ्ग शिक्षा शुरु गरेको ईतिहास छ यद्दपि नर्सिङ्ग शिक्षा अहिले आधुनिक र धेरै नै परिमार्जित छ ।

आज नर्सिङ शिक्षा, सेवा र भूमिका निकै ठुलो परिर्वतन आएको छ । नर्स र मिडवाईफको अन्तर्राष्ट्रिय बर्ष २०२० भनेर यो बर्ष नै विश्व स्वास्थ्य संघले नर्सिङलाई सम्मान गरेको छ।

लेखक मोरङ सहकारी अस्पतालका प्रसूती तथा स्त्रीरोग विशेषज्ञ हुन्