सेप्सिस तपाईंले सुनिरहनु भएकै शब्द हुनसक्छ । खासगरी शरीरमा कुनै पनि प्रकारको संक्रमण भएमा त्यसलाई सेप्सिस भन्ने गरिन्छ । यस्ता संक्रमण शरीरको कोषिका, टिस्यु वा शरीरका कुनै पनि अंगमा हुन सक्छ ।
यस्ता संक्रमण विशेषगरी, व्याक्टेरिया, भाइरस, फंगस वा प्यारासाइट्सका कारण हुने गर्दछ । तर व्याक्टेरियाका कारण शरीरमा हुने संक्रमणलाई सामान्यतया सेप्सिस भन्ने गरिन्छ । यस्ता सेप्सिस सानो घाउ, खटिरा देखि ठूलो घाउ तथा संक्रमणसम्म हुनसक्छ, जसलाई चिकित्सकीय भाषामा सेप्टेसिमिया भन्ने गरिन्छ । सामान्यतया यस्ता सेप्टेसिमिया वा सेप्सिस दुई प्रकारका हुन्छन्, लोकल सेप्सिस र जेनेरलाईज्ड सेप्सिस ।
लोकलाइज्ड सेप्सिस
यदी शरीरको कुनै भाग विशेषगरी हात, खुट्ट , टाउको, ढाड वा शरीरको कुनै भागमा संक्रमण भएमा त्यसलाई स्थानीय अर्थात लोकलाइज्ड सेप्सिस भनिन्छ । लोकलाइज्ड सेप्सिस भएमा शरीरमा कुनै अंगमा संक्रमण भई पिप निस्कने गर्दछ । त्यस्तै, हड्डीमा संक्रमण (सेप्सिस) भएमा पनि त्यसलाई बोन सेप्टिक आर्थराइटिस भन्ने गरिन्छ । लोकलाईज्ड सेप्सिस भएमा यी लक्षण देखा पर्ने गर्दछ । ः
लोकलाईज्ड सेप्सिसका लक्षण
-ज्वरो आउने
-शरीरमा रातो दाग देखिने
-शरीर दुख्ने
-अंग चलाउन नसक्ने
जेनेरलाइज्ड सेप्सिस
जबकी उक्त संक्रमण शरीरको कुनै एउटा भागमा नभएर पूरै रगतमार्फत धेरै ठाउँमा फैलिएमा त्यसलाई जेनेरलाईज्ड सेप्सिस भनिन्छ । सामान्यतया रगतमा रातो रक्तकोषिका, सेतो रक्तकोषिका तथा प्लेटलेट्स हुने गर्दछ ।
त्समध्य सेतो रक्तकोषिकामा रहेको न्युट्रोफिल नामक तत्वले संक्रमणसित लड्न मद्दत गर्दछ । सामान्य अवस्थामा न्युट्रोफिलले रोगसित लडेर शरीरमा संक्रमण हुने सम्भावनामा कमी ल्याउने गर्दछ ।
त्यसैले पनि प्रतिरोधी क्षमतासित न्युट्रोफिलको सम्बन्ध प्रत्यक्ष हुने गर्दछ ।
तर , जब सेतो रक्तकोषिकामा न्युट्रोफिलको मात्रा कम हुने गर्छ, तब शरीरमा रोगको संक्रमण हुने संभावना उच्च हुने गर्दछ । जसका कारण शरीरमा जेनेरलाईज्ड सेप्सिस हुने गर्दछ ।
जेनेरलाइज्ड सेप्सिस भएमा यी लक्षणहरु देखा पर्दछ ।
जनरलाईज्ड सेप्सिसका लक्षण
-ज्वरो आउनुका साथै चिसो महसुस हुनु
-शरीर बेस्सरी दुख्ने
-निमोनिया हुने
-सेप्सिसका कारण मिर्गौलामा असर भएमा पिसाब कम हुनु
-टाउकोमा असर भएमा व्यक्तिको सेन्स हराउँदै जानु
-सेप्सिसका कारण मुटुमा असर भएमा मुटुको चालमा गडबडी हुनु, मुटुले राम्ररी काम नगर्नु
-शरीरमा अक्सिजनको कमी हुनु
-शरीरका मुख्य अंगहरुलाई प्रभावित पारेमा ती अंगहरुले विस्तारै काम गर्न छोड्नु ।
क्यान्सरका रोगीहरुमा प्रतिरोधी क्षमता कम हुने गर्दछ । जसका कारण उनीहरुमा रोगको संक्रमण हुने सम्भावना उच्च रहने गर्दछ ।
त्यस्तै, एचआईभी एड्स, हेपाटाइटिस लगायतका रोगहरुमा समेत प्रतिरोधी क्षमता कम हुने गर्दछ । जसका कारण उनीहरुमा सेप्सिस हुने सम्भावना अधिक हुने गर्दछ ।
तर जो मानिस स्वस्थ छ, तथा उसलाई कुनै रोग छैन, त्यस्ता व्यक्तिलाई लोकलाईज्ड सेप्सिस हुने सम्भावना धेरै हुने गर्दछ । जबकी जो मानिसको प्रतिरोधी क्षमता कमजोर छ, उसलाई जेनेरलाईज्ड सेप्सिस हुने गर्दछ ।
सेप्सिसको सम्बन्ध इम्युनोग्लोव्युलिनसित पनि हुन्छ । शरीरमा इम्युनोग्लोव्युलिनको मात्रा तलमाथि भएमा सेप्सिस हुने गर्दछ ।
कसरी थाहा पाउने ?
यी जाँचहरुद्धारा पनि सेप्सिस भए नभएको थाहा पाउन सकिन्छ । जुन यस प्रकार छः
-कम्पिट व्लड काउन्ट (सिबिसी)
-इएसआर (इराईथ्रोसाइट सेडिमेन्टेसन रेट)
-सि- रियाक्टिभ प्रोटिन (सिआरपी) जाँच
-व्लड कल्चर
-पिबिएस (पेरिफेरल व्लड स्मेयर टेष्ट )
-अल्ट्रासाउण्ड
-एक्सरे
-पिसाबको कारण
किन हुन्छ सेप्सिस ?
सेप्सिस दुईवटा कारणले हुन्छ । यदी कुनै रोग तथा समस्याका कारण शरीरको प्रतिरोधी क्षमता कमजोर भएमा पनि व्यक्तिलाई सेप्सिस हुने गर्दछ ।
त्यस्तै, शरीरको प्रतिरोधी क्षमता कमजोर भएमा पनि व्यक्तिलाई सेप्सिस हुने गर्दछ । यस्ता व्यक्तिमा कुनै किसिमको संक्रमण भएमा यसले गम्भीर समस्या निम्त्याउने गर्दछ ।
उपचार विधि
कुनै पनि व्यक्तिमा सेप्सिस देखिएमा विभिन्न जाँचहरु गरेर रोगको पहिचान गर्न जरुरी छ । एकपटक रोगको पहिचान भैसकेपछि एन्टीबायोटिक, एन्टी फंगल , इम्युनोग्लाव्युोलिन , ल्यूकोसाइट इन्फ्युजन तथा एन्टी भाइरस औषधीद्धारा पनि यस्ता संक्रमणको उपचार गर्न सकिन्छ । तर सेप्सिसको समस्याबाट पिडित मानिसलाई एन्टीबायोटिक दिदा विशेष सजगता अपनाउन जरुरी छ ।
बोन म्यारो ट्रान्सप्लान्ट गरेका विरामीमा फंगसको संक्रमण हुने सम्भावना धेरै हुने गर्दछ । त्यस्ता विरामीमा संक्रमण घटाउन एन्टी फंगल औषधीको प्रयोग गरिन्छ । यस्ता औषधी विरामीको अवस्था हेरी ५ देखि ७ तथा १० दिनसम्म दिन सकिन्छ । जबकी म्यानेन्जाइटिसका विरामीलाई भने यस्ता औषधी दुई देखि तीन हप्तासम्म औषधीको प्रयोग गराइन्छ । कुन विरामीलाई कस्तो औषधी दिने भन्ने कुरा विरामीको अवस्थामा भर पर्ने गर्दछ ।
को-को पर्छन्, संक्रमणको जोखिममा ?
-ससाना बच्चा (विशेषगरी कुपोषणमा रहेका)
-नवजात शिशु
-वृद्धवृद्धामा
-प्रतिरक्षा प्रणालीलाई कमजोर बनाउने औषधीको सेवन गर्नेमा
-मधुमेहको विरामी
-मिगौलाको डायलासिस तथा मिगौला प्रत्यारोपण गरेका विरामीमा
-स्वास प्रस्वास लगायत फोक्सो सम्बन्धि गम्भीर क्यान्सर समस्या भएमा
-एप्लाष्टिक एनिमिया, क्यान्सर, रक्तक्यान्सर,
-बोनम्यारो प्रत्यारोपण गरेका विरामीहरुमा
-हेपाटाइटिस भएका विरामीमा
-एचआईभी एड्स संक्रमित व्यक्तिहरु
-आईभी ड्रग्स प्रयोगकर्ताहरु
-आणुवंशिक रोगका कारण प्रतिरक्षा प्रणाली कमजोर भएमा
-अस्पताल भर्ना भएका विरामी तथा जटिल शल्यक्रिया गरिएका विरामीहरु पनि यसको उच्च जोखिममा रहने गर्छन् ।
जोखिम तत्व
-खानपान, हस्पिटलको संक्रमण, कैथेटरको प्रयोग, आईभी क्यानुला को प्रयोगले पनि यस्ता संक्रमण हुने गर्दछ । त्यस्तै, समुदायमा हुने निमोनिया, हावा पानीको स्तर तथा जो व्यक्तिको प्रतिरक्षा प्रणाली कमजोर छ, उनीहरुमा पनि यसको संक्रमण हुने सम्भावना उच्च हुने गर्छ ।
त्यसैले , यस्ता व्यक्तिहरुलाई हामी विशेष सुझाव दिने गर्छौ । जुन यस प्रकार छ ः
-धुलो धुवामा नहिड्ने
-भीडभाडमा जाँदा मास्कको प्रयोग गर्ने
-खाना राम्ररी पकाएर खाने
-हरियो साजसब्जी राम्ररी पखालेरमात्र खाने
-सरसफाईमा विशेष ध्यान दिने
– ताजा तथा स्वस्थ खानेकुराको सेवनमा विशेष जोड दिने
(भक्तपुर क्यान्सर हस्पिटलका रक्त क्यान्सर रोग विशेषज्ञ डा. अजय कुमार झासँग अनलाइनखबरका लागि ऋचा अर्यालले गरेको कुराकानीमा आधारित)
