को हुन् लाल सागरमा हमला गरिरहेका हुथी विद्रोही ?

इजरायल-हमास युद्धपश्चात् मध्यपूर्व अशान्त बनिरहेको छ र यमनको हुथी विद्रोही पनि यसमा जोडिइसकेको छ ।

लाल सागरमा हुथी विद्रोहीले कार्गो जहाजहरुमाथि रकेट तथा ड्रोन आक्रमण जारी राखेपछि त्यसले विश्वभरको आपूर्ति श्रृंखलालाई नै खल्बलाउने जोखिम बढिरहेको । र, यसैबेला अमेरिका र बेलायती नेतृत्वको सैनिकले यमनमा हवाई आक्रमण गरेको छ ।

इमनको अधिकांश क्षेत्रमा नियन्त्रण कायम गरिरहेको इरानी समर्थनको विद्रोही समूह हुथीले लाल सागरमा मालबाहक पानीजहाजमाथि आक्रमण नरोकेपछि पश्चिमी सैन्य कारबाही सुरु भएको हो ।

अष्ट्रेलिया, क्यानडा तथा नेदरल्याण्डस्को सहयोगमा अमेरिकी र बेलायती सैनिकहरुले शुक्रबार सबेरै यमनका विभिन्न १२ वटा ठाउँमा हवाई हमला गरेको अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेनले बताए ।

त्यसक्रममा राजधानी साना तथा हुथी विद्रोहीको आधार इलाकाको रुपमा रहेको लाल सागरस्थित हुडेडा बन्दरगाह समेत पश्चिमा सेनाको निसाना बने ।

खासगरी हुथीको बन्दोबस्तीका सामानहरुका केन्द्र, वायु प्रतिरक्षा प्रणाली र हतियार गोदामहरुलाई लक्षित गरी आक्रमण गरिएको हो ।

हुथी विद्रोहीले किन लाल सागरका जहाजमाथि आक्रमण गरिरहेका छन् ?

अक्टोबर ७ मा इजरायल-हमासबीचको युद्ध सुरु भएपछि हुथी विद्रोहीले पनि आक्रमण सुरु गरेको हो ।

हुथी विद्रोहीले हमासलाई आफ्नो समर्थन रहेको घोषणा गर्दै इजरायलतर्फ जाँदै गरेका जुनसुकै पानी जहाजमाथि आक्रमण गर्ने बताएको छ । तर, हुथीको आक्रमणमा परेका लाल सागरका ती जहाजहरु सबै इजरायल जाँदै गरेका हुन वा होइनन् भन्ने चाहिं प्रष्ट छैन ।

नोभेम्बरमा हुथी विद्रोहीले उसको दाबी अनुसार इजरायली कार्गो जहाज कब्जा गरेको थियो । त्यसयता विद्रोहीहरुले धेरैवटा व्यवसायिक जहाजमाथि ड्रोन तथा ब्यालिस्टिक मिसाइलबाट आक्रमण गरिसकेका छन् ।

नोभेम्बर र डिसेम्बरको बीचमा लालसागरमा हुथी विद्रोहीको आक्रमण ५०० प्रतिशतले बढेको छ ।

आक्रमणको खतरा यतिधेरै बढेको छ कि विश्वका प्रमुख शिपिङ कम्पनीहरुले उक्त क्षेत्रमा जहाज चलाउन छाडेका छन् र डिसेम्बरको सुरुको तुलनामा हाल विमानशुल्क १० गुणाले बढेको छ ।

भूमध्यसागरीय शिपिङ कम्पनी, मेक्क्रस, हापाग लोएड लगायतका प्रमुख शिपिङ कम्पनीका साथै पेट्रोलियम कम्पनी बिपी समेतले आफ्ना जहाजहरु लाल सागरबाट अन्यत्रै मोडेको बताएका छन् ।

यसबाट इन्धनको मूल्यवृद्धिका साथै आपूर्ति श्रृंखला बिग्रिने त्रास बढेको छ । विश्वमा सामुद्रिक मार्गबाट हुने कूल व्यापारको १५ प्रतिशत लाल सागर हुँदै जान्छ जुन स्वेज नहरबाट भूमध्यसागरसँग जोडिएको छ । युरोप र एसियालाई जोड्ने यो सबैभन्दा छोटो सामुद्रिक मार्ग हो ।

लाल सागरमा व्यवसायिक जहाजमाथिको आक्रमणको योजना बनाउने काममा इरान गहन रुपमा सहभागी भएको आरोप वाशिंटनले लगाएको छ ।

को हुन् हुथी विद्रोही ?

हुथी विद्रोही यमनको अल्पसंख्यक शिया मुस्लिम समुदाय जायदीको ससस्त्र विद्रोही समूह हो। संगठनका संस्थापक हुसेन अल हुथीको नामबाट यो विद्रोही संगठनको नामाकरण भएको हो ।

पहिले अन्सार अल्लाह (इश्वरका पक्षपातीहरु) भनेर चिनिने यो समूहको स्थापना सन् १९९० को दशकमा भएको हो । तत्कालीन यमनी राष्ट्रपति अली अब्दुल्लाह सालेह शासनको भ्रष्टाचारविरुद्ध लड्ने भन्दै यो सशस्त्र समूह जन्मिएको थियो ।

साउदी सेनाको साथ पाएका राष्ट्रपति सालेहले सन् २००३ मा हुथी विद्रोहीलाई उन्मूलन गर्ने प्रयास गरे, तर हुथीले सालेह र साउदी दुवैलाई परास्त गर्‍यो ।

सन् २०१४ देखि हुथी विद्रोही यमन सरकारविरुद्ध गृहयुद्धमा होमिएको छ । हुथीविरुद्ध यमन सरकारलाई साउदी अरब र यूएई नेतृत्वमा अरब मुलुकको गठबन्धनले सहयोग गरिरहेको छ ।

यमन सरकार तथा हुथीबीचको द्वन्द्वका कारण सन् २०२२ को सुरुवातसम्ममा तीन लाख ३७ हजारको मृत्यु भएको र ४० लाख मानिस विस्थापित भएको संयुक्त राष्ट्रसंघले जनाएको छ।

हुथी विद्रोहीले इजरायल, अमेरिका र पश्चिमा जगतविरुद्ध हमास र हेजबोल्लाहसँगै आफूलाई पनि इरानी नेतृत्वको प्रतिरोध ध्रुवको हिस्सा भएको घोषणा गरेको छ ।

हुथी विद्रोहीलाई कसले टेवा दिइरहेको छ ?

हुथी विद्रोहीले आफूलाई लेबनानी शिया विद्रोही समूह हेजबोल्लाह जस्तै भएको बताउने गरेको छ ।

अमेरिकी अनुसन्धान संस्था द कम्ब्याटिंग टेरोरिज्म सेन्टरका अनुसार सन् २०१४ देखि हेजबुल्लाहले हुथीलाई व्यापक रुपमा सैनिक विज्ञता तथा तालिम सहयोग गर्दै आएको छ ।

हुथीले इरानलाई पनि आफ्नो सहयोगी मान्दछ, किनकि साउदी अरब उनीहरुको साझा सत्रु हो ।

इरानले हुथी विद्रोहीलाई हतियार आपूर्ति गर्ने गरेको आशंका गरिएको छ र हुथीलाई पानी जहाजमा आक्रमणका लागि समर्थ गराउन इरानी खुफिया एजेन्सीको निकै महत्वपूर्ण भूमिका रहेको दाबी अमेरिकाको छ ।

ह्वाइट हाउसस्थित राष्ट्रिय सुरक्षा प्रवक्ता एडि्रन वाट्सन भन्छन्, ‘लालसागरमा व्यवसायिक जहाजमाथि आक्रमणको योजना बनाउने काममा इजरायलको गहन सहभागिता रहेको कुरा हामीलाई थाहा छ । यस क्षेत्रमा अस्थीरता निम्त्याउने हुथीको क्रियाकलापमा दीर्घकालीन भौतिक सहयोग तथा प्रोत्साहन गर्ने इरानी कदमको निरन्तरता हो यो ।’

तर इरानले भने लाल सागरमा हुथीले गरिरहेका आक्रमणमा आफ्नो हात नरहेको जिकिर गरेको छ ।

साथै सन् २०१९ मा आफ्ना तेल कारखानामाथि हुथीले गरेको आक्रमणमा पनि इरानले क्रुज मिसाइल तथा ड्रोन सहयोग गरेको आरोप साउदी अरबको छ ।

हुथीले साउदी अरबमा छोटो दूरीका लाखौं मिसाइल प्रहार गरेको छ भने यूएईका विभिन्न निसानामा पनि आक्रमण गरेको छ । गाजामा युद्ध सुरु भएयता उसले इजरायलतर्फ ब्यालेस्टिक मिसाइल तथा ड्रोन आक्रमण गर्ने गरेको छ ।

हुथीलाई हतियार आपूर्ति गर्ने कार्य राष्ट्रसंघीय हतियार प्रतिबन्धको उल्लंघन हुने भएकाले इरानले हुथीलाई हतियार दिएको कुरा अस्वीकार गर्ने गरेको छ ।

यमनको कति क्षेत्रमा हुथीको नियन्त्रण छ ?

यमनको आधिकारिक सरकार त्यहाँको राष्ट्रपतीय नेतृत्व परिषद् हो । राष्ट्रपति अब्द्राबुह मन्सुर हादीले सन् २०२२ को अप्रिलमा उक्त परिषद्लाई आफ्नो अधिकार हस्तान्तरण गरेका थिए ।

तर राष्ट्रपति हादी सन् २०१५ मै यमनबाट भागेर साउदी अरबमा रहेका कारण उक्त आधिकारिक सरकार साउदी अरबको राजधानी रियादमा रहेको छ ।

यमनमा मुलुकको अधिकांश जनसंख्या हुथी विद्रोहीबाट नियन्त्रित क्षेत्रमा बस्दछन् । राजधानी साना र उत्तरी यमनसँगै लाल सागर पनि हुथी विद्रोहीको नियन्त्रणमा छ ।

यो विद्रोही समूहले कर संकलन र मुद्रा छपाइ पनि गर्दछ ।

संयुक्त राष्ट्रसंघीय सुरक्षा परिषद्का अनुसार सन् २०१० ताका हुथी विद्रोहीका सदस्यको संख्या एक लाख देखि १२ लाखको बीचमा थियो । जसमा सशस्त्र लडाकुदेखि गैरसैनिक समर्थक समेत छन् ।

बीबीसीबाट