दुरागाउँमा वन संरक्षण र संस्कृति नियाल्दा

तनहुँको देवघाट गाउँपालिकामा पर्ने मधुवन सामुदायिक वनमा दिगो वन व्यवस्थापनको नमुना अध्ययन गर्न पाएको अनुभव निकै विशेष रह्यो । यहाँ पर्यापर्यटन, जैविक विविधताको संरक्षण र स्थानीय समुदायद्वारा जंगल, जमिन र पानीको स्रोतको प्रथाजन्य अभ्यासमार्फत गरिएको संरक्षण कार्य नजिकबाट अवलोकन गरियो । यो अध्ययनको भोलिपल्ट हाम्रो टोली लमजुङको सुन्दरबजार नगरपालिका–११, ऐतिहासिक दुरा गाउँतर्फ प्रस्थान गर्ने तय भयो ।

देवघाटबाट प्रस्थान

बिहान सबेरै मधुवन सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहका अध्यक्ष डिल्ली गिरीले हाम्रो बिदाइ गर्न रिसोर्टमै  आइपुगे । हामी तीन जना राजु, अञ्जन र म झोला तयारी अवस्थामा राखेर बिहानको नित्यकर्म सकेपछि स्थानीय बस चढ्न रिसोर्ट नजिकैको सडकमा पुग्यौं । गिरीले हामीलाई बस चढ्न सहयोग गरे, अनि न्यानो बिदाइका साथ हामीलाई पारस बसपार्कतर्फ पठाए । करिब ३५ मिनेटको यात्रामा बसले हामीलाई चितवनको पारस बसपार्क पुर्‍यायो । बसको झ्यालबाट हामीले किसानका हरियाली खेतबारी र स्थानीय रहनसहन नियाल्यौं ।

पारस बसपार्कमा गर्मीको चपेटाले हाम्रो टोलीलाई सतायो । ३५ डिग्री तापक्रममा पसिना बगाउँदै पनि साढे १२ बजेको बसको प्रतीक्षामा रहनु हाम्रो बाध्यता थियो । अन्ततः बस भरिएर हिंडेपछि चिसो हावाले हाम्रो अनुहारमा सान्त्वना ल्यायो ।

लमजुङको यात्रा

बसले चितवनको जंगल पार गर्दै तनहुँको आबुखैरेनी, डुम्रेबजार हुँदै अगाडि बढ्यो । डुम्रेमा छोटो विश्रामपछि करिब दुई घण्टाको यात्रापछि हामी लमजुङको सुन्दरबजार नगरपालिका पाउँदीबजारमा पुग्यौं ।

दुरा गाउँ पुग्न अन्तिम बस छुट्ने समयलाई ध्यानमा राखेर हामी पाउँदीका युवा अनिल श्रेष्ठसँग निरन्तर सम्पर्कमा थियौं । उनको होटलमा हाम्रो स्वागत भयो । छिटो खाजा खाई स्थानीय टेम्पोमा चढेर अन्तिम बससमक्ष पुग्यौं । साँघुरो, कच्ची बाटो भएर बसले हामीलाई सूर्योदयको प्रतीक्षा गरिरहेको दुरा गाउँमा पुर्‍यायो ।

दुरागाउँको पहिलो झलक

गाउँ प्रवेश गर्ने बित्तिकै, शान्त वातावरण, हरियाली र आकर्षक घरहरूले हाम्रो ध्यान ताने । घाम अस्ताउन लागेको समय, बसबाट ओर्लेर, गाइड अनिलसँगै सन्तबहादुर दुराको होमस्टेमा पुग्यौं ।

भान्साकोठामा अर्गानिक खानेकुरा तयार गर्दै गरेका सन्तबहादुर र उनकी श्रीमतीले हाम्रो स्वागत गरे ।  तातो चियाले थकान कम गरायो । केही समयपछि कमला दुरा हामीलाई भेट्न आइन् । उनले दुरा समुदायको इतिहास, संस्कार, भाषा र ठाडो भाकाको सांस्कृतिक महत्त्वबारे जानकारी दिइन् । दुराहरूको भारतीय सेनासँगको सम्बन्ध र थर परिवर्तनको ऐतिहासिक कारणका कथाले हामीलाई अचम्मित बनायो ।

रातको खानामा लोकल कुखुराको सुप, ठूली धानको चामलको भात र अकबरे खुर्सानीको स्वाद विशेष थियो । थकित शरीर लिएर रातको साढे ९ बजे आरामका लागि ओछ्यानमा पल्टियौं ।

तुरुलुङकोटको सूर्योदय

बिहान ५ बजे नै कुखुराको बासले हाम्रो निद्रा तोड्यो । तुरुलुङकोट डाँडाबाट सूर्योदयको दृश्य अवलोकन गर्ने लक्ष्यले झोला र क्यामेरा समातेर हामी हतारिंदै १५ मिनेटको उकालो चढ्यौं । डाँडामा पुग्दा सूर्योदयको पहिलो झल्कोले अन्नपूर्ण, माछापुच्छ्रे, मनास्लुका हिमालय श्रृंखलाका दृश्यलाई सुनौलो बनाउँदै हामीलाई मोहित बनायो । चिसो हावा र मनोरम हिमाली दृश्यले हाम्रो मन प्रफुल्ल बनायो ।

दुरा गाउँको संस्कार र पहिचान

गाउँ फर्किएपछि हामीले दुराहरूको स्थानीय भाषा, मौलिक संस्कृति र प्रथाजन्य अभ्यासमार्फत जैविक तरिकाले गरिएको वन संरक्षणबारे थप जानकारी लियौं । यो गाउँमा ठाडो भाका जस्तो मौलिक गीत-संगीतले सांस्कृतिक पहिचानलाई जीवन्त राखेको छ ।

यो यात्रा केवल प्राकृतिक सौन्दर्यको अवलोकन मात्र नभई दुराहरूको परम्परा इतिहास र स्थानीय व्यवस्थापन प्रणाली बुझ्ने अद्भूत अवसर रह्यो । दुरा गाउँ र तुरुलुङकोटले हाम्रो मनमा स्थायी छाप छोड्यो ।

ऐतिहासिक पृष्ठभूमि

तुरुलुङकोट लमजुङको इतिहाससँग गहिरो रूपमा जोडिएको छ । यो स्थान प्राचीन समयमा राजनीतिक र सैनिक महत्त्व बोकेको किल्ला क्षेत्र हो ।

नेपाल एकीकरणको क्रममा तत्कालीन राजा पृथ्वीनारायण शाहको सेनाले यस स्थानलाई रणनीतिक आधार बनाएर विभिन्न अभियान सञ्चालन गरेको उल्लेख ऐतिहासिक दस्तावेजमा पाइन्छ । यस किल्लाको भग्नावशेष आज पनि भेटिन्छ, जसले यसको थप ऐतिहासिक महत्त्व झल्काएको छ ।

धार्मिक महत्व

तुरुलुङकोट मुख्यतया दुरादेवी मन्दिरका कारण प्रसिद्ध छ । स्थानीयहरू यस देवीलाई शक्ति र संरक्षणको प्रतीक मान्ने गरेको दुरा समुदायकी अगुवा कमला दुराले हामीलाई जानकारी दिइन् । उनका अनुसार  विशेषगरी दशैं, तिहार र चैतेदशैंका अवसरमा यहाँ ठूलो संख्यामा श्रद्धालुहरू भेला हुन्छन् ।

यस स्थानमा धार्मिक मेलाहरू आयोजना गरिने भएकाले यो स्थान सांस्कृतिक गतिविधिको पनि केन्द्र बन्दै गएको वडा सदस्य भूमिकर दुराले जानकारी दिए ।

प्राकृतिक सुन्दरता

तुरुलुङकोट प्राकृतिक रूपमा पनि अद्वितीय छ । यहाँबाट हिमालय श्रृंखला (जस्तै, अन्नपूर्ण, माछापुच्छ्रे, मनास्लु) र आसपासका पहाडहरूको मनमोहक दृश्य देख्न सकिन्छ । यस स्थान घना जंगलले ढाकिएको छ, जसले शान्त वातावरण र वन्यजन्तुको घर प्रदान गर्छ । सूर्योदय र सूर्यास्तको बेला यो ठाउँ अझै सुन्दर देखिन्छ ।

स्थानीय जीवनशैली र संस्कृति

लोकगायिका बीमाकुमारी दुराको गाउँ समेत रहेको यहाँको जनसंख्या २६५ छ । दुरा समुदायको आफ्नै  भाषा, संस्कृति र परम्पराले यस क्षेत्रलाई थप विशिष्ट बनाएको छ । यहाँका घरहरू परम्परागत नेपाली शैलीमा बनाइएका छन्, जसले गाउँको मौलिकता झल्काउँछ ।

पर्यटन गतिविधि

तुरुलुङकोटलाई पर्यटकीय गन्तव्यका रूपमा विकास गर्न थुप्रै सम्भावना छन् । यहाँको भूभाग ट्रेकिङका लागि उपयुक्त छ । खुला ठाउँ र रमणीय वातावरणले क्याम्पिङका लागि आकर्षक बनाएको छ । स्थानीय परम्परा, खानपान र जीवनशैली अनुभव गर्न आउने पर्यटकको संख्या वर्षेनी बढ्दो रहेको सुन्दरबजार नगरपालिका वडा नम्बर ११ का वडा सदस्य भूमिकर दुरा बताउँछन् ।

कसरी पुग्न सकिन्छ ?

तुरुलुङकोट सुन्दरबजार नगरपालिका अन्तर्गत पर्छ । पाउँदी बजारबाट करिब साढे २ घण्टाको पैदलयात्रा गरेर पनि पुग्न सकिन्छ । काठमाडौंबाट बस वा निजी गाडीमार्फत पाउँदीबजारसम्म पुग्न सकिन्छ । त्यसपछि स्थानीय गाडी वा पैदलयात्रा गर्नुपर्छ ।

सम्भावना

तुरुलुङकोटको विकासका लागि स्थानीय सरकार र समुदायले विभिन्न पहल गरिरहेका छन् । बाटो, खानेपानी, र होटल जस्ता सुविधा विस्तार गर्ने योजना रहेको वडा सदस्य भूमिकरले सुनाए । उनका अनुसार वडाको पहलमा दुरादेवी मन्दिर र अन्य सम्पदाहरूको जीर्णोद्वारमा पनि काम भइरहेको छ ।

निष्कर्ष

दुरा गाउँको ऐतिहासिक, सांस्कृतिक र प्राकृतिक महत्वको यात्रा सबैले अनुभव गर्नुपर्छ । यहाँको होमस्टे, ठाडो भाका र तुरुलुङकोटको दृश्यावलोकनले पर्यटकलाई रमाइलो र प्रेरणादायक अनुभव दिन्छ । यो यात्रा हाम्रो टोलीका लागि केवल यात्रा होइन, एक स्मरणीय अनुभव बन्यो ।

अन्य तस्वीरहरु