सुजाता यसकारण बनिन् प्रथम महिला

विन्दुकान्त घिमिरे

प्रधानमन्त्री सुशील कोइरालाले यसपटकको सार्क शिखर सम्मेलनमा प्रथम महिलाका रूपमा सुजाता कोइरालालाई प्रस्तुत गरे । नेपाली मिडियाले सार्क सम्मेलन र भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी बाहेक अरु कुरामा ध्यान दिने फुर्सद नपाएकाले प्रथम महिलाबारे खासै चर्चा भएन ।

कोइराला परिवारबाट नेपाली कांग्रेसको उत्तराधिकारी सुजाता नै हुन् भन्ने सन्देश सभापति सुशील कोइरालाले यस्तो बेलामा दिए, जतिबेला मुलुकको माहौल सार्क सम्मेलन र भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको चर्चामा केन्द्रित थियो ।

आजभन्दा १३ वर्षअघि दशैंको माहौल पारेर तत्कालीन राजा ज्ञानेन्द्रले पारसलाई युवराज घोषणा गरेकै शैलीमा कांग्रेस सभापति कोइरालाले पनि सार्क सम्मेलनको मौका पारेर सुजातालाई उत्तराधिकारी घोषणा गरेका हुन् भन्ने बुझाइ कांग्रेस र कोइराला परिवारका जानाकारहरुको छ ।

सुशीलले यसपटक सुजातालाई प्रथम महिलाका रूपमा अघि सारेर उत्तराधिकारीको संकेत गरेका छन्

पार्टी स्थापनादेखि नै केही अपवादबाहेक कांग्रेसमा कोइराला परिवारको नेतृत्वदायी भूमिका रहँदै आएको छ । २०१२ सालमा सम्पन्न वीरगञ्ज महाधिवेशनमा सूर्वणशमशेर राणा गणेशमान सिंहसँग चुनाव लडेर र ०४८ सालमा झापाको कलबलगुढी महाधिवेशनमा कृष्णप्रसाद भट्टराई निर्विरोध नेतृत्वमा पुगेको अपवाद वाहेक अहिलेसम्मका नेपाली कांग्रेसका सबै महाधिवेशनमा कोइराला परिवारकै बर्चश्व देखिँदै आएको छ ।

मातृकाप्रसाद कोइराला, बीपी कोइराला र गिरिजाप्रसाद कोइरालापछि यतिबेला पारिवारिक विरासत सुशील कोइरालाले धान्दै आएका छन् । त्यसैले कोइराला परिवारले कसलाई उत्तराधिकारीका रुपमा अघि सार्छ भन्ने कुराले नेपाली कांग्रेस वृत्तमा सर्वाधिक महत्व राख्ने गर्छ ।

अहिले सुशील पार्टी सभापति र प्रधानमन्त्री दुबै पदमा छन् तर उनीपछि कोइराला परिवारभित्र को उत्तराधिकारी हुने हो ? भन्ने कुरामा अन्योल कायमै छ ।

कोइराला परिवारका तीन ‘स’

बीपीपुत्र शशांक कोइराला, नोनापुत्र शेखर कोइराला र गिरिजापुत्री सुजाता गरी तीनजना प्रवल आकांक्षी देखिएका कारण उत्तराधिकारी छनोट गर्न कोइराला परिवारलाई हम्मे-हम्मे परेको छ ।

शशांक, शेखर तथा सुजाताको योगदान, क्षमता र लोकप्रियता उस्तै उस्तै भएका कारण सुशील कोइरालाले कसलाई अघि बढाउँछन् भन्ने खुल्दुली कांग्रेस वृत्तमा कायमै थियो । तर, केही महिनाअघि भारत भ्रमणका क्रममा उनले सुजाता र शशांकलाई लगेपछि शेखर रिङबाट बाहिरिएको अनुमान धेरैले गरेका छन् ।

बीपीपुत्र शशांक र गिरिजापुत्री सुजातामध्ये एकजना सुशीलको रोजाइमा परेको अनुमान त्यतिबेलादेखि नै गरिएको थियो । यो अनुमानलाई चिर्दै सुशीलले यसपटक सुजातालाई प्रथम महिलाका रूपमा अघि सारेर उत्तराधिकारीको संकेत गरेका छन् ।

सार्क सम्मेलनका क्रममा सुजातालाई दिइएको यो अवसर सांकेतिक मात्रै होइन । यो घटनाले शशांक र शेखरलाई पक्कै पनि केही निराश बनाएको हुनपर्छ ।

संविधानसभा निर्वाचनमा अन्तरघात गरेको भन्दै पार्टीको अनुशासन समितिद्वारा कारवाही सिफारिसको सूचीमा सुजाताको पनि नाम छ । सभापति कोइराला आफैंले गठन गरेको समिति हो त्यो ।

अनुशासन समितिद्वारा कारबाहीको प्रक्रिया अघि बढ्दा बढ्दै पनि सुजातालाई नै प्रथम महिलाको सम्मानित स्थानमा राख्नुको सन्देश भनेको उत्तराधिकारी घोषणा नै हो ।

अनुशासनको मामिला पार्टीको मामिला हो । सुजातालाई अहिले दिइएको जिम्मेवारी पार्टीगत मामिलासँग सरोकार छैन । तर, पार्टीकै सरकार भएको र अनुशासन समितिको सिफारिस कार्यान्वयन गर्ने जिम्मेवारी पनि पार्टी सभापतिकै भएका कारण सुजातालाई अहिले दिइएको थप जिम्मेवारीले ठूलै अर्थ राख्छ ।

नेपाली कांग्रेसको अनुशासन प्रकरणले कोइराला परिवार बाहेकलाई मात्रै छुन सक्छ भन्ने कुरा विगतदेखि नै प्रमाणित हुँदै आएको छ । प्रकाश कोइरालादेखि शैलजा आचार्यसम्मका हस्तीहरुले पार्टी निर्णय विपरीत गतिविधि गर्दा अनुशासन समितिले स्पष्टीकरणसम्म सोध्न नसकेको घटना कांग्रेस कार्यकर्ताहरुको स्मृतिमा ताजै छ ।

वि.सं. ०५१ सालमा काठमाडौं क्षेत्र नं १ को उपनिर्वाचनमा तत्कालीन प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइरालाले पार्टी सभापति कृष्णप्रसाद भट्टराईविरुद्ध खुलेआम अन्र्तघात गर्दा पनि पार्टी अनुशासन लागेन । यसपटक सुजातामाथि अनुशासनको कारबाही अघि बढाइँदा प्रधानमन्त्री तथा पार्टी सभापति कोइराला स्वदेशमा थिएनन् । सभापति कोइराला स्वास्थ्य उपचारका लागि अमेरिका गएका कारण उपसभापति रामचन्द्र पौडेल कार्यवाहक सभापति थिए ।

पार्टीका अरु काम कारवाहीमा सभापतिको आदेश पर्खने कार्यवाहक सभापति पौडेलले सुजातामाथिको कारवाहीको सिफारिसलाई भने रकेटको गतिमा अघि बढाएका थिए । अघिल्लो दिन कारवाहीको सिफारिस हुनु र भोलिपल्टै केन्द्रीय समितिको बैठक डाकिनु संयोग मात्रै नरहेको बुझाइ सुजाताको थियो ।

सुजाताको राजनीतिक उचाइ नघटेसम्म संस्थापन पक्षबाट आफ्नो पालो नआउने उपसभापतिको ठम्याइँ गलत होइन । अब सुजाताका लागि पर्खने उमेर पौडेलको छैन ।

अबको एक वर्षभित्रै नेपाली कांग्रेसको महाधिवेशन हुँदैछ । संस्थापन पक्षको सहयोग पाएको अवस्थामा उपसभापति पौडेल सभापति पदका लागि सबैभन्दा बलिया उमेदवार हुन सक्छन् ।

पौडेलको हातबाट सुजातामाथि कारवाहीको प्रक्रिया अघि बढाइदिँदा संस्थापन पक्षमा दरार उत्पन्न हुनसक्छ र पौडेल जस्तो बलियो प्रतिस्पर्धीले मैदानमा उत्रने मौका पाँउदैन भन्ने राणनीति वरिष्ठ नेता शेरबहादुर देउवा पक्षले आवलम्वन गर्नु स्वभाविकै हो । सुजाता माथि गर्न खोजिएको कारवाहीले उपसभापति पौडेल आफै चक्रव्यूहमा फसे ।

तर, कोइराला परिवारले घोषणा गरेको उत्तराधिकारीले नै अब ९ महिनापछि हुन गइरहेको १३ औं महाधिवेशनमा चुनाव जित्छ भन्ने सुनिश्चिता छैन । वरिष्ठ नेता देउवा पार्टीभित्र त्यति कमजोर छैनन् ।

तर, देउवा फेरि चुनाव लड्छन् या लड्दैनन्, यकिन भइसकेको छैन । संस्थापन पक्षमा दरार उत्पन्न गराउने प्रयासले मूर्तरुप पाएन भने देउवा आगामी महाधिबेशनमा चुनाव लड्ने छैनन् । यथास्थितिमा चुनाव लड्नु भनेको पराजयकै लागि हो भन्ने संकेत पाएपछि देउवा उमेदवार बन्न अनिच्छुक देखिएका छन् ।

देउवा निवासको रणनीति

गत शनिबार आफुनिकटका नेताहरुलाई आफ्नो निवासमा बोलाएर वरिष्ठ नेता देउवाले आफू अब तेस्रोपटक पराजित हुन इच्छुक नरहेको बताएपछि देउवा पक्षमा हलचल मच्चिएको छ ।

भ्रष्टाचारी प्रमाणित भएपछि खुमबहादुर खड्कालाई सभापति पदमा चुनाव लड्न कानुनले मिल्दैन । त्यसैले गोपालमान श्रेष्ठ वा विमलेन्द्र निधिमध्ये एक जनालाई अघि बढाइने संभावना छ

वरिष्ठ नेता देउवा दशौं महाधिबेशनमा गिरिजाप्रसाद कोइरालासँग र बाह्रौं महाधिबेशनमा सुशील कोइरालासँग सभापतिपदमा प्रतिस्पर्धा गरेका थिए । दुबैपटक पराजित भएका कारण अब तेस्रो पटक चुनाव लड्न देउवा हच्किएका हुन सक्छन् ।

समकालीन नेताहरुको तुलनामा देउवा निकै बाठा राजनीतिक खेलाडी हुन् । यति हुँदाहुँदै पनि पार्टीमा मात्रै होइन, संसदीय दलको निर्वाचनमा समेत देउवाले पटक-पटक पराजय बेर्होदै आएका छन् ।

पहिलो संविधानसभा कार्यकालमा रामचन्द्र पौडेलसँग र दोस्रो संविधानसभा कार्यकालमा सुशील कोइरालासँग पराजित भएपछि देउवा निराश बनेका देखिन्छन् । अब तेस्रोपटक पनि चुनाव हारियो भने पार्टीमा ज्यादै नराम्रो रेकर्ड बस्ने र सदावहार उमेदवार भनेर टीका टिप्पणी हुने खतरालाई मध्यनजर राख्दै देउवाले आफ्नो समुहबाट अन्य नेतालाई अघि बढाउने चर्चासमेत कांग्रेसभित्र चल्न थालेको छ ।

गत शनिबार देउवा निवासमा भेला भएका एक नेताका अनुसार संस्थापन पक्षले एकलौटी रुपमा पेल्दै गएको महसुस भएकाले देउवा निराश बनेका हुन् । उक्त छलफलमा प्रधानमन्त्रीसमेत रहेका सभापति कोइरालाले आफ्ना सबै गतिविधि तेह्रौं महाधिवेशनलाई लक्षित गर्दै अघि बढाएको निश्कर्ष निकालिएको थियो ।

संस्थापन पक्ष विरुद्ध रणनीति बनाउन शनिबार बसेको उक्त बैठकमा देउवाले तेह्रौं महाधिवेशनमा सभापति पदमा चुनाव नलड्ने बताएपछि नेपाली कांग्रेसभित्रको समीकरण परिर्वतन हुने संभावना बढेको छ ।

देउवाको विकल्प को ?

देउवा समुहभित्र देउवापछि सबैभन्दा बलिया खुमबहादुर खड्का छन् । तर, उनको लोकप्रियता कम भएको मात्रै होइन, भ्रष्टाचार गरेको प्रमाणित भएका कारण उनलाई सभापति पदमा चुनाव लड्न कानुनले मिल्दैन । त्यसैले गोपालमान श्रेष्ठ वा विमलेन्द्र निधिमध्ये एक जनालाई अघि बढाइने संभावना छ ।

तर, निधि हार्ने चुनावमा अहिले नै होमिने संभावना कम छ । यस्तो अवस्थामा रामचन्द्र पौडेललाई नै आफ्नो समुहमा भित्र्याएर सभापतिको उमेदवार बनाउन सके चुनाव जितिने आँकलन गर्दै केहीले प्रस्ताव राख्न सक्छन् । तर, पौडेलभन्दा कोइराला परिवार नै ठीक भन्ने समूह पहिलेदेखि नै देउवाको किचेन क्याविनेटमा निर्णायक भूमिकामा छ । यसबारे संस्थापन पक्ष बेखबर छैन, ढुक्क पनि छ ।

देउवा उमेदवार हुन हच्कनुको मुख्य कारण गत बाह्रौं महाधिवेशनमा साथ दिएका धेरै नेता तथा कार्यकर्ताहरुले यतिबेला संस्थापन पक्षमा लाग्नु हो ।

दशौं महाधिवेशनमा गिरिजाप्रसाद कोइरालासँग करिव पाँच सय र बाह्रौं महाधिबेशनमा सुशील कोइरालासँग करिव ३ सय मत अन्तरले देउवा पराजित भएका थिए । त्यसबेला देउवालाई साथ दिनेमध्ये डा. मिनेन्द्र रिजाल , कल्याण गुरुङ, सुभाष पोखरेल, सुरेन्द्र पाण्डेलगायतका केन्द्रीय सदस्यहरु साथ छोडिसकेका छन् ।

खुमबहादुर खड्का अलग्गै हिन्दूवादी पार्टीको अभियानमा छन् । पूर्णबहादुर खड्कालाई सहमहामन्त्री बनाइएपछि बालकृष्ण खाँण समेत देउवासँग रुष्ट छन् ।

बाह्रांै महाधिवेशनपछि भएका भ्रातृसंगठनका महाधिबेशनमा देउवा पक्षले जित्दै गएका कारण माहौल भने बनेको छ । तर, संस्थापन पक्षमा अन्र्तघात भएको कारणले मात्रै भ्रातृसंस्थाका अध्यक्ष पदमा आफ्नो पक्षले जितेको कुरामा देउवा बेखबर छैनन् । ०४८ सालदेखि यताका नेविसंघका अध्यक्षहरु एकजना पनि आफ्नो साथमा छैनन् भन्ने कुरामा पनि देउवा बेखरबर छैनन् । ०४८ सालपछि नेविसंघको नेतृत्व गरेको पुस्ताबाट आगामी महाधिवेशनमा करिव ४० प्रतिशत प्रतिनिधि हुनेछन् ।