गद्दी बैठक पुनर्निर्माण : सुटुक्क हटाइयो ब्रिटेनको झण्डा

१८ पुस, काठमाडौं । २०७२ वैशाखको विनाशकारी भूकम्पले क्षतिग्रस्त बसन्तपुर हनुमानढोकास्थित गद्दी बैठक तीन वर्षमा नै पुरानै स्वरुपमा फर्कियो ।

अमेरिकी दूतावास र संस्कृति सम्पदा कोषले पुनर्निर्माण गरेको गद्दी बैठक १३ असार २०७५ मा नेपाललाई हस्तान्तरण गरिएको थियो । त्यही दिन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले त्यसको उदघाटन समेत गरेका थिए ।

तर पुनर्निर्माणका क्रममा सम्झौता विपरीत गद्दी बैठक परिवर्तन गरिएको पाइएको छ । सहरी विकास मन्त्री कृष्ण गोपाल श्रेष्ठले २९ मंसिरमा संसदको विकास तथा प्रविधि समितिमा भनेका छन्, ‘हनुमान ढोकाको नौ तले दरबार सात तलासम्म जस्ताको त्यस्तै मर्मत भएको छ । ग्यालरी बैठकको पनि बाहिरी स्वरूप पहिला जस्तो थियो, त्यस्तै बनाइएको छ, तर त्यसको हरेक प्वालमा रहेको ब्रिटेनको झण्डा हटाइएछ ।’

प्राचीन स्मारक संरक्षण ऐन अनुसार पुराना संरचनाको पुनर्निर्माण गर्दा सम्भव भएसम्म पुरानै सामग्री प्रयोग गर्न र हुबहु बनाउनुपर्ने कानुनी प्रवधान छ । पछिल्लो समय पुनर्निर्माणमा असहजताको लागि नयाँ सामग्रीहरु प्रयोग गरिए पनि संरचनाको स्वरूपमा परिवर्तन गरिएको छैन ।

तर वसन्तपुरको गद्दी बैठकको डिजाइनमा भने नजानिँदो पाराले परिवर्तन गरिएछ । पहिलेको जस्तै पुनर्निर्माण गरेको भनिए पनि गद्दी बैठकको पश्चिम मोहोडामा परिवर्तन गरिएको मन्त्री श्रेष्ठले जानकारी दिए ।

अमेरिकाको एम्बासडर्स फण्ड फर कल्चरल प्रिजर्भेसन अन्तरगत ७ लाख डलर सहयोगमा पुनर्निर्माण गर्दा संरचना फेरेको पाइएको पुरातत्व विभाग बताउँछ । विभागका अधिकारीहरु काम सकिने बेला थाह पाए पनि भत्काउन सक्ने अवस्था नरहेकाले चुप लागेर बसेको बताउँछन् ।

विभागका तत्कालीन महानिर्देशक भेषनारायण दाहाल पुरानै संरचना अनुसार पुनर्निर्माण गर्ने सम्झौता भएपनि हस्तान्तरण गर्ने बेलामा बदलिएको पाइएको बताए। त्यो काम पुरातत्वको मान्यता एवं प्राचीन स्मारक संरक्षणसम्बन्धी ऐन विपरीत रहेको उनले बताए ।

पश्चिमी मोहोडामा बेलायतको झण्डा देखिने छिद्रहरुलाई पुनर्निर्माणको क्रममा अर्कै स्वरुप दिइएको थियो । तर सो विषयलाई धेरैले चासो दिएनन् । चासो दिएकाहरु पनि त्यसलाई सामान्य मानेर गुपचुप बसे । यसबाट एक सय १० वर्ष पुरानो गद्दी बैठकबाट बेलायती झण्डा नामेट भएको छ ।

१९ औं शताब्दीमा नेपालको अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध भारतमा सीमित थियो । जंगबहादुरले युरोप भ्रमण गरेपछि उताका पाहुना पनि आउने क्रम सुरु भएको थियो । विदेशीलाई स्वागत गर्न विशिष्ट किसिमको छुट्टै बैठक कक्षको आवश्यकता महसुस गरेर प्रधानमन्त्री चन्द्र शमशेरको पालामा १९६५ सालमा वसन्तपुर दरबारमा युरोपेली वास्तु शैलीमा बेलायती बैठक (गद्दी बैठक) निर्माण गरिएको थियो ।

सुरुमा यो भवनमा विदेशी पाहुनाहरुसँग राजाको औपचारिक भेटघाट आयोजना हुन्थ्यो । राजा नारायणहिटी दरबारमा बस्न थालेपछि यसको प्रयोग कम हुँदै गयो । अहिले यसको प्रयोग राष्ट्रप्रमुखले जीवित देवी कुमारीको दर्शन र वसन्त श्रवण गर्दा मात्र हुन्छ ।