प्राकृतिक विपद्‍मा राहतका लागि सातु पनि लैजाऔं

भूकम्प यस्तो प्राकृतिक प्रकोप हो, जसको हामीले भविष्यवाणी वा अनुमान गर्न सक्दैनौं । तर त्यसबाट हुने असरलाई भने कम गर्न सक्छौं । हालै नेपालको जाजरकोट र रुकुममा गएको भूकम्पले धेरै जनधनको क्षति भएको छ ।

भूकम्प पीडितहरुका लागि आवश्यक राहत सामग्री नियमित र निरन्तर पठाइँदै आएको छ । टेन्ट, कम्बल, सेनेटरी वस्तु र सुख्खा खाना अलि सहज तरिकाले त्यहाँसम्म पुर्‍याउन सकिने सामग्रीहरु हुन् ।

कुनै पनि प्राकृतिक प्रकोपका लागि सधैं सुक्खा र सजिलै पहुँच योग्य खानेकुरालाई पहिलो प्राथमिकता दिइन्छ । हरेक प्राकृतिक प्रकोप र विपद्को समयमा राहत दिने खानेकुरा प्रायः चाउचाउ वा बिस्कुट नै हुन् । तर के सिद्धान्त साँच्चै प्रभावकारी प्रश्न हो ?

भूकम्प प्रभावित क्षेत्रमा धेरै वृद्धवृद्धा, बालबालिका, गर्भवती र सुत्केरी महिलाहरु छन् । सबैभन्दा पहिले त उनीहरुलाई खानाको व्यवस्था गर्नुपर्‍यो । त्यसैले प्रारम्भिक भोक हटाउने उत्तम विकल्पको रुपमा चाउचाउ बिस्कुट वितरण भइरहेको छ ।

भोक मेटाउन त यी खानेकुराले सहयोग गर्छ । तर बालबालिका, वृद्धवृद्धा र सुत्केरीहरुलाई लामो समयसम्म यस्तै खानेकुरा मात्र खान दिंदा शरीरलाई चाहिने पोषण नपुगी अन्य समस्या आउन सक्छ ।

वर्षौंदेखि पोषणविद् र क्लिनिकल डाइटिसियनको रुपमा काम गरिरहेको हुनाले मैले धेरै ग्रामीण क्षेत्रमा पनि काम गरेको छु । कुनै पनि प्रकारको प्राकृतिक विपद्मा तत्काल खाना वितरण गर्दा चाउचाउ, बिस्कुट नै सर्वसुलभ हुने भएकाले तत्कालका लागि यो नै विकल्प रहन्छ । अहिले गाउँघरका हरेक पसलमा समेत चाउचाउ र बिस्कुट पाइन्छ तर पिठो र सातु पाउन धेरै गाह्रो छ ।

थाहा छैन यो कति सम्भव छ तर सम्भव भएसम्म आकस्मिक खानाको रुपमा चाउचाउ वा बिस्कुटको साटो सातु वितरण गर्नु धेरै राम्रो हुन्छ । चाहे त्यो चना, सिमी, मकै, जौ, कोदो, कोदो, जौ, गहुँ वा यी सबैको मिश्रणबाट बनेको होस् ।

नेपालको पहाड र तराईका सबै क्षेत्रमा स्थानीय रूपमा सातु बनाउन सकिन्छ । प्रत्येक गाउँमा आफ्नो क्षेत्रभित्र यी सातु बनाउने अन्न उपलब्ध हुन्छन् । त्यसैले यस्तो विपद् आइपर्दा पनि राहत सामग्री पठाउन समय लाग्न सक्छ । त्यस्तो अवस्थामा त्यही ठाउँमा उपलब्ध अन्नको सातु तयार गरेर आकस्मिक खानाको रुपमा खान तथा वितरण गर्न सकिन्छ । सातु हरेक उमेर समूहका व्यक्तिले खान सक्ने खाना हो ।

कसले कति र कसरी खाने सातु ?

बच्चालाई पानी वा दूध मिसाएर लिटोको रुपमा सातु खुवाउन सकिन्छ । यसैगरी गर्भवती र सुत्केरी महिलाका लागि पौष्टिक भोजनको लागि खाजा वा खानाको रूपमा पानी वा दूधसँग मिसाएर सातु खान दिन सकिन्छ ।

बुढापाकाले कडा खाना चपाउन नसक्ने भएकाले पानी वा दूधसँग मिसाएर खाइने सातु उपयुक्त खाना हो ।

दुई चम्चा सातुसँग एक गिलास दूधले लगभग ४५० क्यालोरी प्रदान गर्छ, जुन ऊर्जाको पनि उच्च स्रोत हो । सातु प्रोटिन र फाइबरले भरिपूर्ण हुने भएकाले पाचनक्रियाका लागि पनि राम्रो हुन्छ ।