निद्रामा किन हुन्छ ऐंठन ? (भिडियो)

२०८० मंसिर १५ गते १९:२२

डा. नीरज बम वरिष्ठ छातीरोग विशेषज्ञ

कतिपयले सुतेको अवस्थामा ऐंठन भयो भन्छन् । तर, ऐंठन किन हुन्छ, यसले के कस्तो असर गर्छ ? थाहा नहुन सक्छ ।

यसबारे मिहिन रुपले जान्नका लागि निद्राको चक्रलाई बुझ्नुपर्ने हुन्छ । जब हामी सुत्छौं, मूलत दुईवटा चक्र चलिरहेको हुन्छ । एउटा हल्का निद्रा अर्थात र्‍याम स्लिप (र्‍यापिड आइ मुभमेन्ट)  । अर्को गहिरो निद्रा नन र्‍यामस्लिप (नन र्‍यापिड आइ मुभमेन्ट) ।

पहिलो चक्रमा हामी निदाएको त हुन्छौं तर गहिरो निद्रामा हुँदैनौं । अर्थात आँखाको नानीहरु घुमिरहेको हुन्छ । हामी सुतेको ९० देखि १ सय २० मिनेटसम्मको अवस्थामा यस्तो निद्रा पर्छ । यतिबेला गहिरो निद्रा लागिसकेको हुँदैन । दिमाग सचेत अवस्थामा हुन्छ ।

ऐंठन हुने भनेको निद्राको यहीँ चरणमा हो । यदिबेला हाम्रो दिमागले थाहा पाउँछ । तर, हातखुट्टा वा शरीर चलाउन सक्दैनौं । बोलेजस्तो लाग्छ । तर, आवाज निस्कदैन । एक किसिमले यो अर्धचेत अवस्था हो ।

हामी मस्त निद्रामा जानु अगाडि वा निद्राबाट ब्युँझनुअघि यस्तो हुन्छ । गहिरो निद्राबाट हामी ब्युँझिसकेका हुन्छौं तर शरीर ब्युँझिएको हुँदैन । हामी सबैकुरा थाहा पाएर पनि शरीरलाई हलचल गर्न सकिरहेका हुँदैनौं । यसलाई अंग्रेजीमा स्लिपिङ प्याराइसिस भनिन्छ । यसलाई हामी चलनचल्तीमा ऐंठन भन्छौं ।

 किन हुन्छ ?

नाइटमेर्स अर्थात दुःस्वस्प्नको स्थिती हो । डरलाग्दो सपना, कहिले भूतको, कहिले कहालिलाग्दो सपना । यस अवस्थामा हामीलाई ऐंठन महसुष हुन्छ । ऐंठनको अवस्था एकदमै थोरै हुन्छ । केही सेकेन्डदेखि एक दुई मिनेटसम्म ।

ऐंठन किन हुन्छ त ? यसमा विभिन्न कारण हुनसक्छ । खानपान, रहनसहन, सुताईको अवस्था, सुताईको समय, ओछ्यान, शारीरिक र मानसिक अवस्थाले गर्दा ऐंठन हुनसक्छ ।

कसलाई हुनसक्छ ?

कतिपय बिरामीमा पनि यस्तो हुनसक्छ । कोही लामो समयदेखि बिरामी छन्, दीर्घरोग छ भने उनीहरुमा ऐंठन हुनसक्छ । साथसाथै मानसिक समस्या भएकाहरुलाई ऐंठन हुने जोखिम अरु बढी हुन्छ । जस्तो डिप्रेसन, एन्जाइटी भएकाहरुमा ।

सुत्ने र उठ्ने निश्चित तालिका नमिल्दा, राती अबेर सुत्दा, दिउँसो सुत्ने राती काम गर्दा ऐंठन हुन्छ । अहिले स्क्रिनमा लत लागेका खासगरी बालबालिकामा यस्तो समस्या बढी छ । रक्सी खाने, चुरोट खाने, उत्तानो फर्केर सुत्ने, घुर्ने, मोटाई बढी भएको र समग्रमा खराब जीवनशैली भएकाहरुमा ऐंठन हुनसक्छ ।

ऐंठन स्वस्थ वा सामान्य मान्छेलाई पनि हुन्छ । बेलाबखत ऐंठन हुनु त्यती असहज पनि मानिदैन । तर, मानसिक समस्या भएका वा दीर्घरोग भएकाहरुलाई बारम्बार ऐंठन भइरहेमा उनीहरुका लागि यो समस्या बन्नसक्छ । उनीहरु आफुलाई ऐंठन भएको भन्दै अस्पताल आउने गर्छन् । ऐंठनको कारण नराम्रो स्मरण रह्यो, शरीर गलेर गयो भनिरहेका हुन्छन् ।

उनीहरुलाई दिउँसो पनि बेलाबेला निद्रा लाग्न सक्छ । काम गर्दा गर्दै वा यसै बसिरहेको बेला निद्रा लाग्छ ।

यो मानसिक कि शारीरिक समस्या ?

यो दुबैको भूमिका हुन्छ । सुत्नेबेला शरीर सुतिसकेको हुन्छ, दिमाग जागा हुन्छ । उठ्ने बेला दिमाग व्युँझिसकेको हुन्छ शरीर उठेको हुँदैन । तथर्स यसमा दिमाग र शरीर दुबैको सहमागिता हुन्छ । ऐंठनले शारीरिक र मानसिक दुबै रुपमा असर गर्छ ।

ऐंठन भइरहेमा कुनै समस्या हुन्छ ?

ऐंठन हुन नदिन राम्रो हो । त्यसका लागि सही जीवनयापन, खानपान र चिन्तन जरुरी हुन्छ ।

बारम्बार ऐंठन भइरहँदा मानसिक र शारीरिक थकान बढ्छ । त्यसैले यो समस्या भइरहेमा चिकित्सकको परामर्श लिन जरुरी छ ।

बालबच्चालाई ऐंठन हुने जोखिम कति ?

प्राय सबै उमेरकालाई ऐंठन हुन्छ । तर, ६ देखि १३ बर्षका बालबालिकालाई बढी ऐंठन भएको पाइन्छ । किनभने उनीहरु बढी स्क्रिनमा लिप्त हुन्छन् । सुत्ने तालिका मिलाउँदैनन् । डरलाग्दो फिल्म हेर्छन् । भुतको कथा सुन्छन् र राती त्यसैको सपना देख्छन् ।

ऐंठन हुनै नदिन के गर्ने ?

स्वस्थ जीवनयापन गर्नुपर्छ । योग, ध्यान, व्यायाम जस्ता विधि निकै उपयोगी हुन्छ । स्वस्थ, पोषिलो र स्वच्छ खानेकुरा खानुपर्छ । मनलाई शान्त र आनन्दित राख्ने प्रयास गर्नुपर्छ । सुत्ने तालिका मिलाउनुपर्छ । ओछ्यान सहज हुनुपर्छ ।

फोटो–भिडियो : शंकर गिरी

हट टपिक्स

अल्जाइमर

आयुर्वेद

इन्डोक्राइन (हर्मोन रोग)

एचआईभी

नेत्ररोग

प्रसूति तथा स्त्रीरोग

बालरोग

मानसिक स्वास्थ्य (डिप्रेसन, एन्जाइटी)

मिर्गौला तथा मुत्र रोग

मुख तथा दन्त स्वास्थ्य

योग तथा प्राणायाम

हेपटाइटिस