१९ पुस, काठमाडौं । उपत्यकाका नदीको फोहोर पानी सफा पार्न थप तीन वटा प्रशोधन केन्द्र बन्ने भएका छन् ।
तीनै वटै प्रशोधन केन्द्रको औपचारिक निर्माण शुरु गर्न बिहीबार ललितपुरको बालकुमारीस्थित धोबिखोला र कोड्कु प्रशोधन युनिटको प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले शिलान्यास गरे ।
झण्डै ४ अर्बको लागतमा बन्न लागेका यी परियोजनाबाट प्रशोधित पानी पिउन नमिले पनि अन्य प्रयोगमा ल्याउन सकिनेछ । स्वचालित यी आयोजनाबाट पानी मात्रै सफा हुने छैन, उर्जा, बायोग्यास, मलसमेत निकाल्ने योजना छ ।
काठमाडौं उपत्यकाका घर–घरबाट निस्किने ढल सिधै खोलामा मिसाउँदा बाग्मती, धोबिखोला लगायतका नदी अत्यन्तै प्रदुषित छन् । यसले पानीका सबै स्रोत प्रदुषित भएको छ भने काठमाडौंलाई नै विकृति बनाइदिएको छ ।
हाल गुह्येश्वरीमा बन्दै गरेको ढल प्रशोधन केन्द्रको ८० प्रतिशत निर्माणको काम सकिएको खानेपानी मन्त्रालयले जानकारी दिएको छ । सल्लाघारी, कोड्कु, धोबीघाटमा भने अब बल्ल काम शुरु हुन लागेको हो ।
बालकुमारीको झोलुङ्गे पुलनेर शिलान्यास गरिएको धोबिघाट फोहोर पानी प्रशोधन केन्द्रलाई दुई वटा युनिटमा विभाजन गरिएको छ । गोकर्णमा ढल प्रशोधन केन्द्र निर्माणको प्रक्रिया अघि बढेको छ । बिजुली भने धोबीघाट र गुह्येश्वरीबाट मात्रै निस्कनेछ ।
कोड्कु युनिट साफबोन वाटर सर्भिस (होल्डिङ) चाइनाले निर्माण गर्न लागेको हो । सन् २०१७ को मे ७ मा सम्झौता भएको यो आयोजना ३० महिनाभित्र सक्ने लक्ष्य छ । ९६ करोड २ लाखको लागतमा बन्न लागेको यो प्रशोधन केन्द्र ५ वर्षसम्म निर्माण कम्पनीले सञ्चालन गर्ने सम्झौता छ ।
यो प्रशोधन केन्द्रबाट दैनिक २ करोड ७० लाख लिटर पानी प्रशोधित हुन्छ । उक्त पानी पिउन बाहेक अन्य उपभोग्य प्रयोजनमा प्रयोग गर्न सकिनेछ । उक्त केन्द्रबाट बानेश्वर, पाटन, कुपण्डोल, सानेपा, धोबिघाट लगायतका क्षेत्रका २२ लाख ८ हजार बासिन्दा लाभान्वित हुनेछन् ।
सोही स्थानमा एक अर्ब ९६ करोडको लागतमा अर्को ठूलो प्रशोधन केन्द्र पनि बन्दैछ । यो युनिट २४ महिनामा सक्ने भनिएको छ । सीजीसीओसी अटल जेभी, चाइनाले ठेक्का पाएको यो युनिटबाट दैनिक ३ करोड ७० लिटर पानी प्रशोधन गर्ने लक्ष्य छ । यो केन्द्र पनि पाँच वर्षसम्म निर्माण कम्पनीले नै सञ्चालन तथा मर्मत सम्भार गर्नेछ ।
भक्तपुरको सल्लाघारी फोहर पानी प्रशोधन केन्द्रको ठेक्का पनि साफबोन वाटर सर्भिस (होल्डिङ) चाइनाले नै पाएको छ । ६५ करोड ९६ लाख रुपैयाँको लागतमा बन्न लागेको यो प्रशोधन केन्द्रको निर्माण ३० महिनामा सक्ने सम्झौता छ । यो प्रशोधन केन्द्र पनि निर्माण कम्पनीले नै पाँच वर्षसम्म चलाउनेछ ।
यो प्रशोधन केन्द्रबाट दैनिक १ करोड ४२ लाख लिटर पानी प्रशोधित हुने बताइएको छ । यसबाट भक्तपुरको लिवालि, जगाती, सल्लाघारी लगायतका क्षेत्रका १ लाख ५३ हजार बासिन्दा लाभान्वित हुनेछन् ।
यी सबै फोहर पानी प्रशोधन केन्द्रबाट ढल प्रशोधन गरी नदीमा सफा पानी बिसर्जन गर्ने लक्ष्य छ । यसबाट नदीको प्रवाह र गुणस्तरमा सुधार आउने अपेक्षा छ । फोहर पानी प्रशोधन प्रक्रियामा उत्पन्न हुने मिथेन ग्यासबाट बिजुली निकाल्ने योजना छ । प्रशोधनका क्रममा निस्किने लेदोलाई थप प्रशोधन गरी मलको रुपमा प्रयोग गर्न सकिने बताइएको छ ।
यी आयोजनाबाट उपत्यकाका सम्पूर्ण नदीहरुको इकोसिस्टममा सुधार आइ जैविक विविधता, मनोरञ्जनात्मक क्रियाकलाप र पर्यटन उद्योगको विकासमा समेत सकारात्मक प्रभाव पार्ने विश्वास छ । आधुनिक प्रशोधन केन्द्रहरुमा दुर्गन्ध फैलिने भाग छोपिने र अत्याधुनिक प्रविधियुक्त फिल्टरहरु समेत जडान गरिने हुँदा वरपर दुर्गन्ध नफैलिने दाबी गरिएको छ ।
यी तीन प्रशोधन केन्द्रबाट पिउन बाहेक अन्य उपभोग्य प्रयोजनमा प्रयोग गर्न मिल्ने पानी दैनिक ६ करोड लिटर निस्किनेछ । हाल उपत्यकामा दैनिक ४५ करोड लिटर पानीको माग रहेकोमा केयूकेएलले सुख्खायाममा प्रतिदिन ९ करोड लिटर र वर्षायाममा १६ करोड लिटर वितरण गर्दै आएको छ ।
मेलम्ची खानेपानीमा याङ्ग्री र लार्के खोलाको पानी मिसाएर दैनिक ५१ करोड लिटर पानी ल्याउने वर्षौं देखिको योजनाले अझै मुर्तरुप पाउन सकेको छैन । उपत्यकामा विद्यमान पानीको चर्को अभावलाई मध्यनजर गर्दै सरकारले प्रदुषित पानीले प्रशोधन गरेर प्रयोग गर्न मिल्ने बनाउन लागेको हो ।
प्रशोधित पानी, ग्यास मल र बिजुली निकाल्ने
काठमाडौं उपत्यका खानेपानी लिमिटेड (केयूकेएल) अन्तरगतको काठमाडौं उपत्यका फोहर पानी आयोजनाका प्रवन्धक सुरतकुमार बमका अनुसार यो काम सकिएपछि उपत्यकाका कुनै पनि ढल सीधै खोला वा नदीमा मिसाइने छैन । त्यसकै लागि विभिन्न खोला र नदीका कोरिडोरमा ढलका ठूला पाइप बिछ्याउने काम भइरहेको छ ।
यो काम सकिएपछि काठमाडौंभरिको ढलहरु प्रशोधन केन्द्रसम्म पुग्ने गरी ढल प्रणालीमा जोडिनेछ । प्रशोधन केन्द्रमा ढल पुगेपछि त्यसलाई विभिन्न चरणमा प्रशोधन गरिनेछ । ढल प्रशोधन गर्दा निस्कने ग्यासलाई प्रयोग गरेर बिजुली निकालिने छ । र, उत्पादित बिजुली प्रशोधन केन्द्रको सञ्चालनमा नै उपयोग गर्ने योजना बनाइएको केयूकेएल अन्तर्गतको आयोजना कार्यान्वयन निर्देशनालयका निर्देशक तिरेश प्रसाद खत्रीले जानकारी दिए ।
बिहीबार शिलान्यास गरिउको धोबिखोलाको दुई युनिटबाट ३ सय ५ किलोवाट बिजुली उत्पादन हुने भनिएको छ । केन्द्रबाट पानी र बिजुलीका साथै ८ दशमलब ५ टन मलसमेत निस्किनेछ ।
तर, सल्लाघारीको प्रशोधन केन्द्रबाट भने बिजुली निकाल्ने योजना छैन । यसबाट दैनिक ३ टन मल र बायोग्यास निस्कने आयोजना कार्यान्वयन इकाई निर्देशनालयले जानकारी दिएको छ ।
हाल गुहेश्वरीमा निर्माण भइरहेको फोहर पानी प्रशोधन केन्द्रको काम ८० प्रतिशत सकिएको शिलान्यास समारोहमा उपस्थित खानेपानी मन्त्री मगरले जानकारी दिइन् ।
सन् २०१६ को अगस्ट १ मा ठेक्का सम्झौता भएको उक्त प्रशोधन केन्द्र भाटेक वाबाग लिमिटेड, ईन्डियाले निर्माण गरिरहेको छ । ३६ महिनामा बनाइसक्ने भनिएको सो प्रशोधन केन्द्रबाट दैनिक ३ करोड २४ लाख लिटर पानी प्रशोधित गर्ने लक्ष्य छ । यसबाट काठमाडौंको गोठाटार, जोरपाटी, बौद्ध लगायतका क्षेत्रका ४ लाख ५४ हजार बासिन्दा लाभान्वित हुनेछन् । यो प्रशोधन केन्द्रको लागत २ अर्ब ५५ लाख छ ।
यसबाट प्रतिघण्टा ३ सय २० किलोवाट बिजुली उत्पादन गर्ने दैनिक सात टन मल निस्किने छ । उक्त मल खेतबारीमा प्रयोग गर्न मिल्ने हुने निर्देशनालयका निर्देशक खत्रीले जानकारी दिए ।
प्रधानमन्त्रीले भने : नेपालका नदि प्रदुषित हुनु लज्जाजनक
शिलान्यास पछिको समारोहमा प्रधानमन्त्री ओलीले वाह्य देशबाट आउने प्रदुषित हावासमेत नेपाल आइपुग्दा स्वच्छ हुने गरेको भन्दै यहाँका नदी प्रदुषित हुनु लज्जाजनक भएको टिप्पणी गरे ।
‘दुनियाँको हावालाई शुद्ध पार्ने ठाउँमा खानेपानीको समस्या, फोहोर पानीको समस्या, यो अवस्था इतिहास बन्छ,’ उनले भने ।
कार्यक्रममा सहभागी खानेपानी मन्त्री बिना मगरले यी आयोजनाबाट मानव स्वास्थ्य, पर्यावरण र राष्ट्रिय प्रतिष्ठा समेत उच्च हुन बताइन् । ललितपुर महानगरपालिकाका मेयर चिरिबाबु महर्जनले आफू सानो छँदा बाग्मतीमा पौडी खेल्ने गरेको स्मरण गरे । फोहर पानी प्रशोधन केन्द्र निर्माणको समेत शुरुमा स्थानीयले नबुझेर विरोध गरेको उनले बताए ।
‘यहाँबाट दुर्गन्ध फैलदैन भनेर ‘कन्भिन्स’ गरेपछि नगरबासी मान्नुभयो’, उनले भने ।
त्यसपछि बोलेका प्रधानमन्त्री ओलीले मेयर महर्जनप्रति लक्षित गर्दै भने, ‘उहाँ (चिरिबाबु महर्जन) कै जीवनकालमा बाग्मतीमा हाम्फाल्न पाइन्छ, भलै पिउन नमिल्ने होला, नुहाउन मिल्ने, पौडी खेल्न मिल्ने हुन्छ ।’
