मधुमेह भएकालाई स्ट्रोकको जोखिम धेरै   

मधुमेह एकपटक लागेपछि यसलाई निर्मूल गर्न सकिंदैन, नियन्त्रण मात्र गर्न सकिन्छ । मधुमेहको मुख्य कारण वंशाणुगत र खराब जीवनशैली मानिन्छ ।

विश्वमा प्रति ४० सेकेण्डमा एक जना स्ट्रोक (मस्तिष्कघात) हुने तथ्यांकले देखाउँछ । त्यस्तै, प्रत्येक चार जना व्यक्तिमा एक जना कुनै न कुनै समयमा स्ट्रोकबाट पीडित हुने देखिएको छ । जसकारण यो रोग विश्वकै ठूलो समस्याको रुपमा देखा परेको छ । यो रोगलाई समयमै ध्यान नदिने हो भने यसले अन्य गम्भीर रोग पनि निम्त्याउन सक्छ । जसमध्ये एक हो, स्ट्रोक ।

मधुमेह भएका व्यक्तिलाई अन्य मानिसको तुलनामा स्ट्रोक हुने सम्भावना दोब्बर हुन्छ । तर यसको मतलब मधुमेह हुने बित्तिकै स्ट्रोक हुन्छ भन्ने होइन । लामो समयदेखि मधुमेह अनियन्त्रित भएकाहरुमा स्ट्रोक र हृदयरोगको जोखिम बढी हुन्छ ।

के हो स्ट्रोक ?

मस्तिष्कमा रक्त सञ्चार बन्द हुने वा अचानक मस्तिष्कमा रगतको नसा फुट्ने आपतकालीन अवस्थालाई मस्तिष्कघात भनिन्छ ।

मस्तिष्कघात हुँदा रगतको आपूर्ति हुन नपाउँदा मस्तिष्कका अक्सिजनको अभाव हुन्छ । यस्तोमा कोषिकाहरूले अक्सिजन र पोषण रगतबाट पाउन सक्दैनन् । यी दुई बिना दिमागको कोष विस्तारै मर्दै जान्छन् ।

स्ट्रोक धेरै कारणले हुन सक्छ । जसमध्ये मधुमेह एक प्रमुख कारण मानिन्छ ।

स्ट्रोक र मधुमेहबीचको सम्बन्ध

मधुमेहको लेभल उच्च हुने व्यक्तिको रगतमा चिनीको मात्रा असामान्य रूपमा बढ्छ । यसले रक्त कोषिका र स्नायुहरूमा ठूलो क्षति पुर्‍याउँछ । ब्लड सुगरले स्ट्रोकको जोखिम बढाउँछ । मस्तिष्कमा रगत पुर्‍याउने  कोषिकाको भित्तामा बोसो जम्मा हुन थालेपछि बिस्तारै ब्लक हुन थाल्छ । जसकारण मस्तिष्कमा रगत पुग्न पाउँदैन र त्यहाँका नसाले काम गर्न छाड्छ । यस्तो अवस्थामा स्ट्रोकको सम्भावना धेरै गुणा बढ्छ ।  स्ट्रोकको समयमा अपाङ्गताको सम्भावना पनि धेरै गुणा बढ्छ ।

लक्षण

मस्तिष्कघातको लक्षण छिटो देखिन्छ । लक्षण देखिएको केही क्षणमै अवस्था गम्भीर बन्न सक्छ, जुन एक घण्टादेखि एक दिनसम्म पनि हुन सक्छ ।

१. शरीरको एक भागमा अचानक कमजोरी अनुभव हुनु

२. बोल्न कठिन हुनु, मुख बाङ्गिनु र बोली लर्बराउनु

३. एक आँखाले हेर्नमा कठिनाइ हुनु

४. अचानक टाउको दुख्नु

५. हिंड्न, बस्न र उठ्न नसक्नु वा शरीरले आफ्नो सन्तुलन गुमाउनु

६. बेहोस हुनु

उपचार

सिटिस्क्यान, एन्जियोग्राफी र एमआरआईबाट मस्तिष्कमा रगत बगिरहेको वा तन्तु र कोष कति क्षति पुगेको छ भनेर विस्तृतमा देखिन्छ । जसबाट उपचार प्रक्रिया कसरी गर्ने भन्नेबारे टुंगो गर्न सकिन्छ ।

सम्भावित लक्षण एक्कासि देखिए तुरुन्तै अस्पताल जानुपर्छ । किनभने लक्षण देखिएको २४ घण्टाभित्र बिस्तारै मस्तिष्कको कोष मर्दै जाने हुँदा एक-एक मिनेटको महत्व हुन्छ । मरिसकेको तन्तु वा नसालाई केही गर्न नसके पनि बाँकी भएकालाई नसामा भएको अवरोध खोलेर  रक्त सञ्चार गराउन सकिन्छ । यसले बिरामी बाँच्ने सम्भावना बढ्छ ।

बच्ने उपाय

स्ट्रोक गराउन सक्ने सम्भावित कारकमा ध्यान दिए ९० प्रतिशत यसको जोखिमबाट बच्न सकिन्छ । स्ट्रोकबाट बच्न मधुमेह र उच्च रक्तचाप नियन्त्रणमा राख्ने तथा औषधि नियमित रुपमा खानुपर्छ ।

त्यस्तै, अत्यधिक मोटोपन पनि स्ट्रोकको कारक मानिने हुँदा यसलाई नियन्त्रण गर्न योग, व्यायाम गर्ने र खानपिनमा ध्यान दिनुपर्छ ।

दैनिक दिनचर्यामा नियमित रूपमा योग, शारीरिक श्रम वा ध्यान समावेश गर्दा शरीर त फिट हुन्छ नै  शरीर र दिमागलाई पनि शान्त राख्छ ।

मदिरा र धुम्रपान नगर्ने, कुनै पनि काम गर्दा आरामले गर्ने र तनाव नलिई गर्नुपर्छ । दैनिक आठ घण्टा सुत्नु आवश्यक छ । ४० वर्षपछि नियमित रूपमा मेडिकल चेकअप गराउनुपर्छ । ब्रेन स्ट्रोकको औषधि खानेले नियमित समयमा मात्र लिनुपर्छ ।

(वरिष्ठ न्युरोसर्जन प्रा. डा. झासँग अनलाइनखबरकर्मी मनिषा थापाले गरेको कुराकानीमा आधारित)