पवन नेपाल योग थेरापिस्ट
सूर्य नमस्कार कसरी गर्ने ? (भिडियो सहित)
२०८० पुष २३ गते ६:११
पवन नेपाल योग थेरापिस्ट
सूर्य नमस्कार एक सहज योगासन हो, जसले शरीरका सम्पूर्ण व्यायाम हुन्छ । तपाईंले आफ्नो अनुकूलता अनुसार घर, कार्यालय जहाँ पनि यो आसन गर्न सक्नुहुन्छ । यद्यपि यसका लागि बिहानको समय सर्वोत्तम मानिन्छ ।
तपाईंसँग योग–व्यायामका लागि धेरै समय छैन भने पनि सूर्य नमस्कार गर्न सक्नुहुन्छ । किनभने यसका लागि धेरै लामो प्रक्रिया वा तयारी जरुरत हुँदैन । मूलत: सूर्य नमस्कारको विभिन्न १२ चरण छन् । यी १२ आसनले टाउकोदेखि पैतालासम्मको अंगलाई समुचित ढंगले व्यायाम गराउँछ ।
सूर्य नमस्कारका १२ आसन विधि
१. प्राणासन
सूर्य नमस्कारको सुरुवात प्राणासनबाट हुन्छ । सर्वप्रथम आसन (म्याट)मा सिधा उभिने । यसरी उभिंदा दुवै गोडा थोरै फारेको हुनुपर्छ । त्यसपछि छाती फुलाउने र काँधलाई लचिलो अवस्थामा राख्ने ।
अब श्वास लिंदै दुवै हात सिधा माथि उठाउने । श्वास छाड्दै हातलाई जोडेर प्राणायाम मुद्रामा आउने ।
२. हस्त–उत्तानासन
दोस्रो चरणमा हस्त–उत्तानासन गरिन्छ । यसमा श्वास लिंदै हातलाई माथि उठाउने र क्रमश: पछाडि लैजाने ।
३. हस्त–पादासन
हस्त–पादासनमा आएपछि श्वास छाड्दै मेरुदण्डलाई सिधा राखेर कम्मर अघि झुकाउने । पूरै श्वास छाड्दै हातको पन्जा जमिनमा राख्ने र जति सकिन्छ क्षमता अनुसार घुँडाको नजिक जाने प्रयास गर्ने ।
४. अश्व–सञ्चालनासन
श्वास लिंदै जति सम्भव हुन्छ, दाहिने खुट्टा पछि लैजाने । दाहिने घुँडालाई जमिनमा राख्न सकिन्छ, शिरलाई माथि उठाउने । बायाँ गोडा दुवै हातको बीचमा समानान्तर मिल्ने गरी राख्नुपर्छ ।
५. दण्डासन
श्वास लिंदै बायाँ गोडालाई पछि लैजाने र सम्पूर्ण शरीर सीधा रेखामा राख्ने ।
६. अष्टाङ्ग नमस्कार
आरामसाथ दुवै घुँडालाई जमिनमा लैजाने र श्वास छाड्ने । हिपलाई माथि उठाउने । छाती र चिउँडोले जमिनमा छुने ।
७. भुजङ्गासन
अब छातीलाई माथि उठाउने । कुहिनालाई मोड्न सकिन्छ । श्वास लिंदै छातीलाई अगाडि धकेल्न सौम्य प्रयास गर्ने । श्वास छाड्दै नाभिलाई सहज रुपले भित्र दबाउने ।
८. पर्वतासन
श्वास छाड्दै मेरुदण्डको हड्डीको भाग माथि उठाउने । छातीलाई तल झुकाउने र अंग्रेजी वर्णमालाको उल्टो ‘भी’ पोजिसनमा रहने ।
९. अधाेमुख श्वानासन
श्वास लिंदै दाहिने खुट्टालाई दुवै हातको बीचमा ल्याउने । बायाँ घुँडा जमिनमा राख्न सकिन्छ । दुवै हातमा हेर्नुपर्छ ।
१०. हस्त–पादासन
दश नम्बरमा पुनः तीन नम्बरमा गरेकै आसन दोहोर्याउने । यसमा श्वास छाड्दै बायाँ गोडालाई अगाडि ल्याउने । हातलाई जमिनमा राख्ने र शिरले घुँडालाई छुने प्रयास गर्ने ।
११. हस्त–उत्तानासन
श्वास लिंदै मेरुदण्डको हड्डी विस्तारै विस्तारै माथि लैजाने । हातलाई माथि उठाउने र विस्तारै पछि लैजाने । पुन: हातलाई अगाडि ल्याउने र सुरुको अवस्थामा रहने ।
१२. ताडासन
ताडासन सूर्य नमस्कारको अन्तिम आसन हो । सूर्य नमस्कारको पहिलो चरण पूर्ण रुपमा सिधा उभिनुहोस् र दुवै हात जोडेर प्रार्थना मुद्रामा आउनुहोस् ।
कुन समयमा गर्ने ?
सूर्य नमस्कार दिनको जुनसुकै बेला अभ्यास गर्न सकिने भएतापनि सूर्यको किरणले शरीर र दिमागलाई सक्रिय गर्न मद्दत गर्ने भएकाले सूर्योदयमा अभ्यास गर्नु उत्तम हुन्छ । सूर्य नमस्कार गर्दा जहिले पनि खाली पेटमा गर्नुपर्छ । खानेकुरा खाइसकेको अवस्थामा भने तीन देखि चार घण्टाको अन्तरमा योग गर्न सकिन्छ ।
के हुन्छ लाभ ?
सूर्य नमस्कारको फाइदा शारीरिकदेखि मानसिक स्वास्थ्यसम्ममा छ । सिलसिलाबद्ध तरिकाले सूर्य नमस्कार गर्दा रक्त प्रवाह र संचार शरीरको मुख्य अंगहरुमा पुगेर सही ढंगले काम गर्न सघाउ पुग्छ । यसको सकारात्मक प्रभाव हर्मोन सन्तुलनदेखि कलेजो, मुटु, मिर्गौला र पाचन स्वास्थ्यमा पर्छ ।
त्यति मात्र होइन प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउने, मांसपेशी तथा जोर्नीमा लचकता ल्याउने र बलियो बनाउने गर्छ ।
यस योग आसनले मस्तिष्क र मेरुदण्डको स्नायु प्रणालीलाई पुनर्जीवित गर्छ । जसले गर्दा एकाग्रता शक्ति बढ्छ । दिमागलाई शान्त बनाउँछ । प्रत्येक सूर्य नमस्कार आसनमा सास फेर्ने प्रक्रिया समावेश हुन्छ, जसले गर्दा रगतले अक्सिजन प्राप्त गरिरहन्छ । शरीरमा ताजा अक्सिजन प्रवाह हुन्छ । शरीरका विकार एवं विषाक्त तत्व बाहिर निस्कन्छ ।
सूर्य नमस्कार गर्दा शरीरमा ग्लूकोजको मात्रा सन्तुलित रहन्छ । जसका कारण हृदयाघातको जोखिम कम हुन्छ । यसले आँखा, मिर्गौला, मुटु र स्नायु प्रणाली स्वस्थ रहन्छ ।
सूर्य नमस्कारका केही नियम छन्
– यो योगअभ्यास सुरु गर्नुअघि विज्ञको सुझाव लिनैपर्छ । किनभने सही तरिकाले गर्न नजान्दा कहिलेकाहीं फाइदाको साटो हानि गर्न सक्छ ।
–सूर्य नमस्कार खाली पेटमा गर्नुपर्छ ।
–सूर्य नमस्कार पूर्व दिशामा फर्किएर गर्नु उत्तम मानिन्छ ।
–सूर्य नमस्कार गरेको बेला शरीरको प्रत्येक क्रियालाई ध्यानपूर्वक एवं आरामदायक ढंगले गर्नुपर्छ ।
–यदि गम्भीर रोगले ग्रस्त हुनुहुन्छ भने सूर्य नमस्कार अघि चिकित्सकको सल्लाह लिनैपर्छ ।
—सूर्य नमस्कार वा अन्य योग आसन गरिसकेपछि योग निद्रामा पूर्ण विश्राम गर्नु उपयुक्त हुन्छ । यसले हामीलाई चुस्तदुरुस्त, प्रसन्न, शान्त तुल्याउँछ ।
ग्राफिक्स : फिटपेज डटइन
प्रतिक्रिया 4