बाँदर आतंकको विकल्प हुनसक्छ बहुमूल्य रोजमेरी खेती

रोजमेरी एक बहुवर्षीय सदाबहार जडीबुटी हो। यसको वैज्ञानिक नाम सालभिया रोजमेरीनस हो। अलि पहिला यसको वैज्ञानिक नाम रोजमेरीनस अफिसिनालिस थियो। यो मिन्ट परिवारसँग सम्बन्धित छ। भित्रीमधेशदेखि उच्च पहाडी क्षेत्रसम्म राम्रो खेतीको सम्भावना भएको रोजमेरीले बढी वर्षा र गर्मी ठाउँमा भन्दा हल्का सुख्खा र चिसो क्षेत्रमा राम्रो उत्पादन दिन्छ।

उपयोगिता

रोजमेरीमा फलाम, क्याल्सियम र भिटामिन ए, भिटामिन सीको उचित मात्रा पनि समावेश छ। रोजमेरीमा रोस्मारिनिक एसिड, रोजमेरिडिफेनोल, कार्नोसोल, रोजमानोल जस्ता वनस्पति यौगिकहरू छन्, जसमा शक्तिशाली एन्टीअक्सिडेन्ट, एन्टीमाइक्रोबियल र एन्टी-इन्फ्लेमेटरी गुणहरू छन्, जसले धेरै स्वास्थ्य लाभहरू प्रदान गर्दछ। यसको पात दाल, तरकारी, मासु, पुलाउ आदिमा स्वाद थप्न प्रयोग गरिन्छ। यसको पात हालेर चिया सेवन गर्दा आलस्य, थकान घटेर शरीरलाई फुर्ती बनाउँछ।

रोजमेरीको पात तातोपानीमा उमालेर बाफ लिंदा माइग्रेन तथा पिनासको समस्या घट्छ। यसको तेल मानसिक तनाव तथा डिप्रेसनका रोगीलाई अरोमा थेरापी गर्न प्रयोग गरिन्छ। छाला स्वस्थ राख्न, आँखा सम्बन्धी रोग, अल्जाइमर क्यान, किड्नी र उच्च रक्तचापको लागि यसको सेवन लाभदायक मानिन्छ। यसले कपालको पनि राम्रो वृद्धि गराउँछ।

रोजमेरीको पात राखी उमालेको पानीले कुल्ला गर्दा दाँत र घाँटीको दुखाइ कम गर्छ। यसले रक्तसञ्चार बढाउनुका साथै लिभर सम्बन्धी रोग विरुद्ध प्रतिरोधात्मक क्षमता विकास गर्छ। केही अनुसन्धानको नतिजाले रोजमेरीले क्यान्सर लाग्नबाट पनि जोगाउने देखिएको छ। रोजमेरीको प्रयोगले श्वास–प्रश्वासलाई सुचारु राख्न पनि मद्दत मिल्छ। यो पाचनक्रियालाई सहज बनाउन पनि उपयोगी छ। रोजमेरी जडीबुटी मात्र नभई आकर्षक फूल पनि हो।

हाल बजारमा खानाका विभिन्न डिसहरूमध्ये ग्राहकहरूले मन पराएको डिस रोजमेरीको वासना सहितको डिस पनि हो। तसर्थ होटलहरूमा पनि रोजमेरीको माग बढ्दो छ। बजारमा पाइने महङ्गा सेन्टहरूमध्ये रोजमेरीको सेन्ट पनि पर्दछन्।

खेती र बजार मूल्य 

नेपालका रुकुम, सल्यान र अन्य केही जिल्लामा व्यावसायिक खेती भएको रोजमेरीको हरियो वा सुकेको दुवै पात प्रयोग गरिन्छ। घाँस प्रशोधन गरी तेल निकालिन्छ। तेल निकालेर रहेको सुख्खा घाँसबाट धूप तथा अन्य मसला पनि बनाउन सकिन्छ।

३-४ वर्षमा २.५ मिटरसम्मको हुन्छ। फूल फुल्न थालेपछि राम्रो हुँदै जान्छ। यसको पात बाह्रै मास लिन सकिन्छ। प्रत्येक ६-८ महिनामा यसको जमिन माथिको पात वा डाँठ काटेर बेच्न सकिन्छ। यसको प्रसारण कटिङ्गबाट सजिलै गर्न सकिन्छ। बिरुवा किन्न खासै महङ्गो पनि पर्दैन।

खेतीका लागि बिरुवाको साइज र उमेर अनुसार रु.१५-२० देखि ३५-४० सम्म तथा फूलको रूपमा पोली या गमलाको बिरुवा रु.२०० देखि ४०० सम्म पनि भनेको पाइन्छ। खेती पछि तेलको मूल्य ५ देखि ६ हजार प्रतिकिलो पर्दछ। काँचै बेचिने घाँसको मूल्य साइज अनुसार प्रति किलो १५-२० देखि २५-३० सम्म पर्न आउँछ।

वनस्पति विभाग र अनुसन्धान केन्द्र सल्यानको सहयोग

खेती गर्न चाहने किसानलाई वनस्पति विभाग र सो अन्तर्गतका वनस्पति अनुसन्धान केन्द्रहरू, विषेशत: वनस्पति अनुसन्धान केन्द्र सल्यानले प्राविधिक सहयोग गर्दै आइरहेको छ। दाङ, रोल्पा तथा तल्लो कर्णालीका रुकुम, सल्यान आसपास हुनुहुन्छ वा यी जिल्लाहरूमा खेती गर्न चाहनुहुन्छ भने तपाइँले फलाएको रोजमेरी किन्नका लागि तेल व्यापारीसँग अग्रिम सम्झौताका लागि केन्द्रले मध्यस्थता पनि गरिदिन सक्छ।

अन्य जिल्लामा पनि प्रशस्त फलाउन सकेको खण्डमा हालसम्म व्यापारको समस्या देखिएको छैन। बाँदरले आतंक मच्चाइरहेका जिल्लाहरूमा टिमुर जस्तै अर्को विकल्प रोजमेरी खेती हुन सक्छ। यसको फलमा बाँदरको खासै चासो नहुने र यसको कडा गन्ध मन नपराउने हुँदा टिमुर जस्तै अर्को विकल्प रोजमेरी हुनसक्ने कुरामा दुईमत नहोला।

अर्को एउटा महत्वपूर्ण काम, वनमा बाँदरलाई मन पर्ने फलफूल पनि रोप्दै जाऔं र छोडिएका र बाँदरले सताइएका खेतबारीमा बाँदरलाई मन नपर्ने तर मूल्यवान् फल र जडीबुटी पनि रोप्दै जाऔं।

आउने अंकहरूमा पनि बाँदरले सताएका ठाउँमा खेती गर्न सकिने अन्य फल तथा जडीबुटीको क्रमश: चर्चा गरिनेछ ताकि स्वदेशमै रमाउन चाहने युवा पुस्तालाई जडीबुटी खेतीमा आकर्षित गरी जडीबुटी खेतीको आम्दानीलाई भविष्यका लागि पेन्सन बनाउन सकियोस् ।

(डा. पाठक वनस्पति विभाग अन्तर्गत वनस्पति अनुसन्धान केन्द्र, सल्यानमा कार्यालय प्रमुखको रूपमा कार्यरत छन्।)