म्युचुअल फण्ड

नेपालमा दुई प्रकारका म्युचुअल फन्ड छन्– खुलामुखी सामूहिक लगानी योजना (Open-Ended Mutual Fund) र बन्दमुखी सामूहिक लगानी योजना (Close-Ended Mutual Fund) । यिनीहरूको चर्चा निम्नानुसार गरिएको छ ।

Open Ended म्युचुअल फन्ड भनेको के हो ?

Open Ended म्युचुअल फन्डहरूमा निष्कासन गरिएका शेयरहरूको संख्यामा कुनै सीमा हुँदैन– मागका आधारमा खरिद–बिक्री गरिन्छ । लगानीकर्ताले Open Ended म्युचुअल फन्डको शेयर खरिद गरेपछि कोष व्यवस्थापकलाई बिक्री गर्छन् । रिडेम्पसनको बेलामा कोषले लगानीकर्तालाई उक्त शेयरमा भएको लगानीको बदलामा रकम भुक्तानी गर्छ ।

सामान्यतया प्रत्येक कारोबार दिनको अन्त्यमा प्रति शेयरखुद सम्पत्ति मूल्य (NAV- Net Assets Value) गणना गरिन्छ र Open Ended म्युचुअल फन्डको शेयरहरू NAV प्रति शेयरबाट सीधै खरिद र बिक्री गरिन्छ । यसकारण Open Ended म्युचुअल फन्डका इकाईहरू Close Ended Fund का इकाई वा स्टकहरू जसरी एक्सचेन्जमा कारोबार हुँदैनन् ।

Open Ended म्युचुअल फन्डले कसरी काम गर्छ ?

म्युचुअल फन्डहरू New Fund Offer(NFO) मार्फत बजारमा निष्कासन गरिन्छ । NFO बन्द भएपछि व्यक्तिगत लगानीकर्तालाई शेयर बाँडफाँट गरिन्छ । बाँडफाँट पछि दैनिक गणना गरिएको खुद सम्पत्ति मूल्य (NAV) को आधारमा कोष प्रबन्धकले तोकेको वितरण शाखामा शेयर कारोबार गर्न सकिन्छ ।

Open Ended म्युचुअल फन्डहरू धेरै तरल हुन्छन् किनभने लगानीकर्ताले वितरण शाखामा सजिलैसँग शेयरहरू खरिद–बिक्री गर्न सक्छन् । यद्यपि लगानीकर्ताले आफ्नो इकाईहरू बेच्दा एक्जिट लोड बेहोर्नुपर्ने हुन सक्छ ।

एक्जिट लोड भनेको कम्पनीको योजनाबाट बाहिर निस्कँदा लगानीकर्तालाई लगाइने शुल्क हो । एक्जिट लोड एक निश्चित अवधि भित्र योजना बाहिर निस्कने लगानीकर्तालाई लगाइन्छ । सामान्यतया १२ महिना वा २४ महिनाभन्दा कम अवधिमा योजनाबाट बाहिर निस्कने लगानीकर्ताहरूलाई यस्तो व्यवस्था गरिएको हुन्छ । तर उक्त समयावधि पछि बाहिर निस्कँदा भने कुनै एक्जिट लोड लाग्दैन ।

Open Ended Fund का फाइदा

• पेन्सनका रूपमा उपयोग गर्न चाहने उपभोक्ताका लागि उपयुक्त हुन्छ । Open Ended Fund परिपक्वताको समय लामो हुन्छ त्यसैले दीर्घकालीन लगानी उद्देश्य भएका लगानीकर्ताहरूको लागि यो उत्तम विकल्प हो ।
• प्रचलित खुद सम्पत्ति मूल्य (NAV) मा आफ्नो सुविधा अनुसार आफूले राखेको कोषका इकाईहरू रिडिम गर्न सक्ने भएकाले उच्च तरलता प्रदान गर्छ ।
• साना लगानीकर्ताहरूका लागि उचित लगानी विकल्प हो किनभने उनीहरूले नियमित लगानी योजना (Systematic Investment Plan, SIP) मार्फत आफ्नो रोजाइ अनुसार कोषमा प्रवेश गर्ने निर्णय गर्न सक्छन् ।
• ठूला नगद लगानी भएका शेयरधनीहरूको रिडिम्पसनहरू पूरा गर्नुपर्ने भएकाले अन्य लगानीकर्ताहरूलाई थप सुरक्षा प्रदान गर्छ ।
• विभिन्न बजार चक्रहरूमा Open Ended Fund को कार्यसम्पादन ट्रयाक रेकर्ड उपलब्ध हुन्छ । यसले लगानीकर्ताहरूलाई म्युचुअल फन्डहरूमा लगानी गर्ने वा नगर्ने निर्णयमा प्रेरित गर्न सक्छ ।

Open Ended Fund का बेफाइदा

• Open Ended Fund को NAV प्रत्येक कारोबार दिनको अन्त्यमा मात्र निर्धारण गरिन्छ । तसर्थ उनीहरूले कमाए वा गुमाए भन्नेबारे लगानीकर्ताहरूले दिनको अन्त्यसम्म कुर्नुपर्छ ।
• यसमा नगदको ठूलो प्रवाह र बहिर्गमनको जोखिम हुन्छ । उदाहरणका लागि नगदको अचानक बहिर्गमनले कोष प्रबन्धकलाई न्यूनतम मूल्यमा होल्डिङहरू बेच्नुपर्ने बाध्यता हुनसक्छ । यसले फन्डका लगानीकर्ताहरूलाई असर गर्न सक्छ ।
• शेयरधनीहरूको रिडेम्पसनहरू पूरा गर्नको लागि ठूलो नगद मौज्दात कायम गर्नुपर्छ । नगदको ठूलो भाग रिजर्भमा राखिएको हुनाले स्वाभाविक रूपमा प्रतिफल घट्छ, अपेक्षाकृत प्रतिफल हासिल नहुन सक्छ ।
• लगानीकर्ताहरू लोभले बुलिस बजारमा बढी पैसा लगानी गर्ने र डरका कारण बियरिस प्रवृत्तिमा रिडिम गर्ने गर्न सक्छन् ।
• व्यवस्थापन शुल्कहरू उच्च हुन्छ किनभने व्यवस्थापन टोलीले लगानीकर्ताको माग अनुसार निरन्तर सक्रिय रहनुपर्ने हुन्छ ।

Close Ended म्युचुअल फन्ड भनेको के हो ?

Close Ended म्युचुअल फन्डले प्रारम्भिक सार्वजनिक निष्कासन (आईपीओ) मार्फत सर्वसाधारणलाई शेयर निष्कासन गर्छन । त्यसपछि शेयरहरू स्टक एक्सचेन्जमा सूचीबद्ध हुन्छन् र लगानीकर्ताहरूले अन्य स्टकहरू जस्तै Close Ended कोषको शेयर कारोबार गर्न सक्छन् ।

लगानीकर्ताले आफ्नो शेयर किन्न चाहने अर्को लगानीकर्तालाई बेच्न सक्छन् । Open Ended म्युचुअल फन्डको जस्तो लगानीकर्ताले कोषमा शेयर फिर्ता बेच्न सक्दैनन् ।

स्टक एक्सचेन्जमा कारोबार हुँदा लगानीकर्ताले म्युचुअल फन्डको इकार्ई (शेयर) को लागि तिरेको मूल्य NAV भन्दा फरक हुनसक्छ । बजार मूल्य NAV भन्दा बढी वा कम हुनसक्छ । एक निश्चित संख्यामा र निश्चित अवधिमा बन्द हुने गरी शेयर निष्कासन गरिने भएकाले यसलाई Close Ended Fund भनिएको हो । यसमा शेयर संख्या बढाउन वा घटाउन सकिंदैन ।

Close Ended Fund ले कसरी काम गर्छ ?

कम्पनीले NFO मार्फत म्युचुअल फन्ड ल्याएको हुन्छ । लगानीकर्ताले तोकिएको मूल्यमा शेयर इकाईहरू खरिद गर्न सक्छन् । एनएफओ सकिएपछि नयाँ कोष थप्न सकिंदैन । तोकिएको समयमा परिपक्व (म्याच्योरिटी) भएपछि कोष प्रबन्धकले प्रतिफल सहित लगानी रिडेम्पसन (फिर्ता) गर्छन् ।

म्युचुअल फन्डको शेयर (इकार्ई) खरिद बिक्री गर्न चाहने लगानीकर्ताले स्टक एक्सचेन्जमा NFO पछि कारोबार गर्न सक्छन् । त्यहाँ उनीहरूले शेयरको माग र आपूर्तिको नियमानुसार प्रचलित NAV भन्दा सस्तो वा महँगोमा शेयर कारोबार गर्न सक्छन् ।

Close Ended Fund का फाइदा

• लगानीकर्ताहरूको तर्फबाट कोषलाई निरन्तर किन्न र रिडिम गर्नका लागि कुनै दबाब नहुँदा Close Ended Fund सँग पूर्ण रूपमा लगानी कायम राख्नको लागि स्थिर सम्पत्ति संरचना हुन्छ ।
• न्यूनतम मार्केटिङ खर्च र कम कारोबार भएको हुनाले Open Ended Fund को तुलनामा कोषको व्यवस्थापन र सञ्चालन खर्च कम हुन्छ ।
• Open Ended Fund को तुलनामा उच्च प्रतिफल प्रदान गर्छ ।
• IPO मार्फत Close Ended Fund का इकाई नपाएका लगानीकर्ताले ब्रोकर मार्फत दोस्रो बजारमा खरिदको अवसर पाउँछन् ।

Close Ended Fund का बेफाइदा

• बजारको आपूर्ति र मागको कारण Close Ended Fund को NAV लाई असर गर्छ ।
• कारोबारीले ब्रोकर कमिसनको पनि हिसाब गर्नुपर्छ ।