शरद ऋतुको यो मादक मौसममा आकाशभरी चंगाहरु उडिरहेका हुन्थे । त्यही दृश्यले दसैं आएको छनक मिल्थ्यो ।
विगतका वर्षहरुमा दसैं आएको जनाउ दिन्थ्यो, आकाशभरी उडिरहेका चंगाहरुले । पछिल्लो समय भने चंगा उडाउने क्रम कम हुँदै गएको पाइन्छ । चंगा र दसैं एकअर्काको पर्याय झै लाग्छ । चंगा नउडेसम्म दसैंको रंग नचढ्ने, दसैं नआएसम्म चंगाको खेल सुरु नहुने ।
हुन त चंगासँग दसैंको खास नाता पनि छ । चंगा उडाउनु मनोरञ्जन त हो नै, संस्कार पनि हो ।
किन उडाइन्छ चंगा ?
चंगा उडाउनुसँग धेरै अर्थ जोडिएको छ । यसलाई प्रतीक एवं बिम्बको रुपमा पनि लिने गरिएको छ । त्यसैपनि शारदीय वायुमा चंगा उडाउन सहज । त्यसमाथि दसैंको फुर्सद । यो एउटा रमाइलो गर्ने वा मनोरञ्जन लिने माध्यम पनि हो ।
यद्यपि चंगाको साइनो रमाइलोसँग मात्र छैन । यसले मौसमी अवस्थाबारे पनि जानकारी दिन्छ । चंगा उडाउनु भनेको खुला र मोहक मौसमको सूचक हो । किनभने चंगा उडाउनका लागि अरु मौसम अनुकुल हुँदैन । यतिबेला भने आकाश खुला हुन्छ । वायुमण्डलमा शीतल हावा चल्न थाल्छ । चंगा उडाउन मन्द हावाको बहाव चाहिन्छ ।
रोमाञ्चक खेल मात्र होइन
विजय र वर्चस्वको बोझ लिएर उड्ने चंगा एक रोमाञ्चक खेल मात्र होइन, जीवन दर्शन पनि हो । यो उमंगको प्रतीक हो, स्वच्छन्दको प्रतीक हो, उचाईको प्रतीक हो । भनिन्छ, चंगा उडाउदा हामी दुख, पिर भुल्छौं । दम्भ, रिस, राग भुल्छौं । मनमा उमंग छाइरहेको हुन्छ । यसले हामीमा महत्वकांक्षा जगाउछ । आकाश छुनुपर्छ भन्ने सन्देश दिन्छ ।
चंगाको इतिहास
चंगाको लामो इतिहास छ । भनिन्छ, चंगाको आविष्कार चीनमा ईशा पूर्व तेस्रो शताब्दीमा भएको हो । विश्वमै पहिलो चिनियाँ दार्शनिक हुआंग थेगले चंगा बनाएका थिए । यस हिसाबले हेर्दा चंगाको इतिहास २३ सय वर्ष पुरानो छ ।
यो विश्वकै आकाशमा उड्छ । हामीकहाँ यसको धार्मिक कथन पनि छ, जसअनुसार ‘वर्षा र सहकालका देवता इन्द्रसमक्ष खेतीबालीको लागि हामीलाई पानी पुग्यो भन्ने सन्देश पुर्याउन चंगा उडाउने प्रचलन सुरु भएको हो ।’
चंगा फगत खेल मात्र होइन । यो कला हो । चंगा त्यसै उड्दैन, उडाउन जान्नुपर्छ । साथै यसलाई जीवन जिउने कलासँग पनि जोडिएर हेरिएको छ । जानकारहरु भन्छन्, ‘चंगा उडाउने कलाले हामीलाई जीवन र जगतका धेरै कुरा बोध गराउँछ ।’
चंगा सम्बन्धी अनेक मान्यता
धागोले बाँधिएर लट्टाईबाट नियन्त्रण गरिने चंगा अनेक मान्यता, अन्धविश्वास र अनौठो प्रयोगको आधार पनि छ । मानिसको महत्वकांक्षालाई आकाशको उचाईसम्म लिएर जाने चंगालाई कतै सगुन र कतै अपगुनको रुपमा लिने गरिन्छ । प्राचीन दन्त्यकथालाई विश्वास गर्ने हो भने, चीन र जापानमा चंगाको प्रयोग सैन्य उद्देश्यका लागि पनि गरिन्थ्यो ।
चीनमा राजा राजवंशको क्रममा उडेको चंगालाई त्यतिकै छाड्नु भनेको दुर्भाग्य वा रोगलाई निम्तो दिनु समान मानिन्थ्यो । कोरियामा चंगामा बच्चाको नाम र उसको जन्ममिति लेखेर उडाइन्थ्यो, ताकी त्यसवर्ष बच्चाको सम्भावित दशा काटियोस् ।
आखिर जे भएपनि हामीकहाँ यसलाई उत्सवको रुपमा लिने गरिएको छ । दसैंको उमंगमय मौसममा चंगा उडाएर रमाइलो गरिन्छ । यतिबेला खुला चौर, खेतबारी, छतमा उभिएर चंगा उडाइन्छ । कतिपय स्थानमा चंगा चेट प्रतियोगिता समेत हुनेगर्छ ।
