विकासका लागि अनुसन्धान र आविष्कार, विकल्पै छैन

नेपाल जस्तो विकासशील देशसँग विज्ञान, प्रविधि, आविष्कार तथा अनुसन्धानका क्षेत्रमा धेरै अवसरहरू छन् । युग सुहाउँदो विकासका लागि समेत संशोधन, नवप्रवर्तन तथा आविष्कारको महत्व अवश्य हुन्छ । यी क्षेत्रमा लगानी तथा सहयोग गर्दा देशको आर्थिक, सामाजिक एवं सांस्कृतिक विकासका आधारशीला निर्माण गर्न सकिन्छ ।

नेपालमा अन्य क्षेत्रसँगै शिक्षा, स्वास्थ्य, विज्ञान, प्रविधि तथा विकासमा अनुसन्धान र आविष्कारको गरिमा बढाउने दायित्व हाम्रा नेता, विद्यार्थी, शिक्षक, वैज्ञानिक एवं नागरिकहरूको हो ।

प्रविधि र आविष्कारको महत्व

विकासशील मुलुकका रूपमा नेपालका लागि प्रविधि र आविष्कारको महत्व विशेष देखिन्छ । यही कारण नेपालले विज्ञान तथा प्रविधिका क्षेत्रमा नवप्रवर्तन, आविष्कार तथा संशोधनलाई प्राथमिकता दिन आवश्यक छ । यसले देशको आर्थिक, सामाजिक एवं सांस्कृतिक विकासमा सकारात्मक परिणाम ल्याउन सक्छ । विशेष गरी नेपालले पर्यावरणीय समस्याहरू हल गर्दै शिक्षा, स्वास्थ्य, विज्ञान, खेलकुद, पर्यटन तथा अन्य क्षेत्रमा नवप्रवर्तन तथा आविष्कार गरेर स्थानीय मानिसको जीवनस्तर उकास्न सक्छ ।

शिक्षा र अनुसन्धानको महत्व

शिक्षा र अनुसन्धानले नेपालको सामाजिक एवं आर्थिक विकासमा प्रभावकारी भूमिका खेल्न सक्छ । यसबाट विद्यार्थीहरूले नवप्रवर्तन, संशोधन तथा आविष्कारका क्षेत्रमा देखिने चुनौती सामना गर्ने क्षमता विकास गर्न सक्छन् ।

शिक्षा तथा अनुसन्धानको महत्वलाई आत्मसात् नगरिकन नेपालका विद्यार्थीले देशका लागि विज्ञान, प्रविधि, विकास तथा अन्य क्षेत्रमा नयाँ उपायहरू खोज्न सक्दैनन् ।

आविष्कार र स्थानीय जीवन

आविष्कार र संशोधनले नेपाल जस्तो मुलुकको स्थानीय जीवनस्तरमा सुधार ल्याउने क्षमता राख्छ । नवप्रवर्तन तथा आविष्कारले देशका गाउँपालिका, नगरपालिका तथा स्थानीय समुदायहरूलाई विकासका लागि सुदृढ बनाउँन सक्छ ।

विशेष गरी स्थानीय स्रोत तथा प्राविधिक क्षेत्रमा नवप्रवर्तन, आविष्कार तथा संशोधनमाथि जोड दिने हो भने नागरिकहरूका लागि रोजगारीका अवसर सिर्जना गर्न सकिन्छ ।

नेपालमा युवाको भूमिका

युवा पिँढीलाई अनुसन्धान, नवप्रवर्तन तथा आविष्कारका क्षेत्रमा आकर्षित गर्ने हो भने विकासको दिशा नै परिवर्तन हुन सक्छ । युवा पिँढीले विज्ञान, प्रविधि, विकास, पर्यावरण, शिक्षा, स्वास्थ्य तथा अन्य क्षेत्रमा आविष्कार गरेर देशका लागि नयाँ अवसरहरू सिर्जना गर्न सक्छन् ।

प्रतिबद्धता र सहयोग

नेपाल सरकारले अनुसन्धान, नवप्रवर्तन तथा आविष्कारका क्षेत्रमा प्रतिबद्धता जनाउँदै आएको छ । विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रालयसहित अन्य सरकारी निकायले संशोधन, नवप्रवर्तन तथा आविष्कारका क्षेत्रमा नियमित रूपमा विभिन्न कार्यक्रमहरू आयोजना गर्दै आएका छन् । वैज्ञानिक अनुसन्धान तथा आविष्कारका क्षेत्रमा नेपाली विद्यार्थीहरूलाई सहयोग एवं सहयोग/समर्थन गरेर विकासको नयाँ दिशा तय गर्न सकिन्छ ।

नेपालको विकासका लागि सिर्जनात्मकता, अनुसन्धान तथा आविष्कारको महत्व अद्धितीय छ । यी क्षेत्रमा गहन बुझाइ देखियो भने मात्रै देशको आर्थिक, सामाजिक तथा सांस्कृतिक विकासमा सकारात्मक फड्को मार्न सकिन्छ । नेपालले विज्ञान, प्रविधि, विकास तथा अन्य क्षेत्रमा नवप्रवर्तन, आविष्कार तथा संशोधनलाई आत्मसात् गरेर मात्रै देशको समृद्धि एवं विकासका लागि नितान्त नयाँ दिशा लिन सक्छ ।

विज्ञान, प्रविधि, आविष्कार तथा अनुसन्धानका क्षेत्रमा नेपालका युवा पिँढीले अग्रगामी भूमिका खेल्न सक्छन् । विद्यार्थी, शिक्षक, वैज्ञानिक, नेता तथा नागरिकको सहयोग एवं समर्थनले राष्ट्रिय विकासलाई नयाँ ऊर्जा र गति दिन सक्छ । विज्ञान, प्रविधि, आविष्कार तथा अनुसन्धानका क्षेत्रमा नीति, योजना र विधेयकहरू लागू गरेर देशको विकासका लागि महत्वपूर्ण बहस सुनिश्चित गर्ने दायित्व नेपाल सरकारको हो ।

विभिन्न क्षेत्रमा हुने अनुसन्धान, नवप्रवर्तन तथा आविष्कारले नेपालको विकास दरमा सकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छ । फलस्वरूप, नागरिकले समृद्ध, स्वतन्त्र तथा सुखी जीवनयापनको अवसर प्राप्त गर्न सक्छन् ।

यसका लागि, हामी सबैले अनुसन्धान, नवप्रवर्तन तथा अविष्कारका क्षेत्रमा आ-आफ्नो दायित्व वहन गर्दै देशको विकासमा हातेमालो गर्न सक्नुपर्छ । त्यस्तै, आविष्कारका क्षेत्रमा नेपालका युवा पिँढीले आफ्नो विचार, सोच तथा व्यवहारमार्फत् विकासको नेतृत्व गर्नु अत्यन्त महत्वपूर्ण हुन्छ । यसरी मात्रै राष्ट्रिय विकासलाई गतिशील बनाएर नेपालको समृद्धि तथा विकासको आकांक्षामा नयाँ ऊर्जा एवं आयाम प्रदान गर्न सकिन्छ ।

नेपालसँग विज्ञान, प्रविधि तथा आविष्कारका क्षेत्रमा नयाँ कार्यक्रमहरू तथा योजनाहरू लागू गर्दै विकास गर्ने अवसरहरू यथेष्ट छन् । समुदाय तथा सरकारबीच सहकार्य हुँदा यी अवसरलाई प्रभावकारी रूपमा सदुपयोग गर्न सकिन्छ । त्यस्तै, नेपालका विद्यार्थी, शिक्षक, वैज्ञानिक, नेता तथा नागरिकको सहयोग एवं समर्थनले थप गति प्राप्त हुने कुरामा कुनै शंका छैन ।

साथै नेपाल सरकारले विश्वसनीय एवं उत्तरदायी भूमिका निभाउँदै विज्ञान, प्रविधि तथा आविष्कारका क्षेत्रमा नीति, योजना तथा विधेयकहरू लागू गर्न सक्नुपर्छ । यसबाहेक, राष्ट्रिय विकासका लागि स्थायी, समृद्ध र नियमबद्ध भाष्य सुनिश्चित गर्ने दायित्व पनि सरकारकै हो ।

नेपाल जस्ता विकासशील देशमा अनुसन्धान, नवप्रवर्तन र आविष्कारको महत्व अनदेखा गर्न सकिँदैन । यिनलाई जति महत्व दियो, त्यति नै देशको आर्थिक, सामाजिक एवं सांस्कृतिक विकासमा सकारात्मक प्रभाव पर्छ । नेपाल सरकारले यस क्षेत्रमा नीति, योजना एवं आवश्यक सहयोगमार्फत् विकासलाई सुनिश्चित गर्नु अत्यन्त महत्वपूर्ण छ ।

युवा पिँढीलाई यस क्षेत्रमा आकर्षित गर्दै उनीहरूसँग भएको उत्पादनशील श्रम तथा सिर्जनात्मकता उपयोग हुने गरी क्षमता विकास गर्नका लागि पनि आविष्कार आवश्यक हुन्छ । सबै स्तरमा संशोधन, नवप्रवर्तन र आविष्कारको महत्व बुझ्ने गरी नेपालको समृद्धि तथा विकासको दिशा निर्धारणमा सहयोग गर्नु पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण देखिन्छ ।

(लेखकले अमेरिकाको फेयरफाक्स भर्जिनियामा अवस्थित जर्ज मेसन विश्वविद्यालयमा माइक्रो बायोलोजी विषयमा पीएचडी गरिरहेका छन् ।)