मनोहरा सुकुमबासी बस्तीमा डोजर : बिचौलियाको भर गर्दा भए बेघर

३० साउन, काठमाडौं । जडीबुटीको मनोहरा खोला किनारको सुकुमबासी बस्ती शुक्रबार दिउँसोभर तनावग्रस्त बन्यो ।

बिहान ११ बजे काठमाडौं महानगरपालिकाको टोली डोजरसहित घरटहरा भत्काउन पुग्दा स्थानीय आक्रोशित बने । टिनले छाएका घर र टहराहरू भत्काइन लागेको भन्दै प्रहरीमाथि जाइलागे ।

घर–टहरा भत्किन थालेपछि त्यहाँ बस्दै आएकाहरूमा रुवाबासी भयो । उनीहरूले डोजर र नगर प्रहरीमाथि ढुंगामुढाको प्रयास गरे ।

महानगरको टोलीलाई रोक्न खोज्दा सुकुमबासी र नगर प्रहरीबीच झडप भयो । त्यसक्रममा तीनजना नगर प्रहरी सामान्य घाइते भएका छन् ।

खाली जग्गामा अवैधरूपमा घरटहरा बनाएर बसिरहेकाहरू नगर प्रहरीमाथि जाइलागेकै थिए, समाचार संकलनका लागि पुगेका सञ्चारकर्मीमाथि पनि वर्षिन खोजे ।

साउने झरीको बेला, मनोहराका अवैध बसोबासीहरूले घरटहराभित्रका सामान नगर प्रहरीले बाहिर निकालिदिन खोज्दा आक्रोशित हुनु स्वभाविक थियो । तर, महानगर प्रशासनको आदेशमा डोजरसहित पुगेको नगर प्रहरीको टोली रोकिएन ।

अस्थायी घरटहरा भत्किएपछि आजै राति कहाँ बास बस्ने भन्ने चिन्ताले उनीहरूलाई पिरोलेको देखिन्थ्यो । पूर्व सूचना नदिएको भन्दै उनीहरू रोष पोख्दै थिए ।

‘कम्तिमा सूचना दिएको भए सामान त निकाल्थे होला,’ छिमेकीले भने ।

‘पत्रिकामा सूचना थियो त’ भन्दै घरटहरामा डोजर चलाइएको उनीहरूको गुनासो छ । एक जना भन्दै थिए, ‘हामीले पत्रिका कहिले हेर्नु ? त्यहाँ सूचना थियो भनेपनि हामीलाई कसरी थाहा हुन्छ ?’

काठमाडौं महानगर भने स्थानीयको दाबी झुटो भएको बताउँछ । महानगर प्रहरी प्र्रमुख राजु पाण्डे आफूहरूले पटकपटक सूचना दिएको बताउँछन् । मनोहराका सुकुमबासीलाई अवैध संरचना हटाएर खाली गर्न दुईतीन महिनादेखि निरन्तर सूचना दिइरहेको उनको दाबी छ ।

पाण्डेकाअनुसार सूची बनाएर मनोहरामा कम्तिमा ३० वटा अवैध संरचना भत्काइनेछ ।

महानगरले तीन महिनाअघि नै ‘मनोहरा जग्गा एकीकरण आयोजना’को जमिनमा बनेका अवैध संरचना हटाउन सूचना दिएको दाबी गरेको छ ।

डोजरले टिनका छाना भत्काउन थाल्दा बसोबासीहरू आफ्नो सामान जोगाउने चटारोमा थिए । एकै परिवारका कोही सामान निकाल्दै थिए भने कोही बाहिर रुने/कराउने गरिरहेका थिए ।

बसिरहेको छानो उजाडिन लागेको थाहा पाएर जडीबुटीबाट रुँदै आएकी एक महिला बीच सडकमै बिलौना गर्दै थिइन् । ‘म जडिबुटीबाट रुँदै आएँ, मेरो घर भत्काउन आएछन् भनेर । मसँग अब एक रुपैयाँ पनि छैन । अब कहाँ जाऊँ ?’, उनी भन्दै थिइन् ।

ति महिलाकाअनुसार उनको खुट्टा भर्खरै अपरेशन गरिएको थियो । आफ्नो आर्थिक अवस्था र असहजता पोख्दै उनले भनिन्, ‘यो घर बनाउन मैले २० लाख खर्च गरेँ । ठेकेदारले पनि खाइदिए । अब मेरो पैसा फिर्ता चाहिन्छ ।’

उनको आक्रोश र आँसुले वरपरका सबैको मन भारी बनाएको बुझ्न सकिन्थ्यो । सबैले सहानुभूति दर्शाइरहेका थिए ।

छेउमै अर्की महिला नगर प्रहरीसँग बिन्ती गर्दै थिइन्, ‘हामीलाई सामान निकाल्न समय देऊ, हामी कति वर्षदेखि यहीँ बसेका छौँ । यो घरजग्गा मिचेको हैन, मिहिनेतले बनाएको हो ।’

नगर प्रहरीले उनलाई बोलाएर अलि पर लगे । उनी त्यही खोला किनारमा एक्लै बसेर रुन थालिन् । ‘मलाई तिमीहरूले आफ्नो घरमा लान्छौ ? अब म कहाँ जाऊँ ? मलाई अब जागिर देउ,’ उनले भनिरहिन् ।

सुरक्षाका लागि नेपाल प्रहरी र सशस्त्र प्रहरी पनि खटिएका थिए । तिनै सुरक्षाकर्मीलाई अघि राखेर अर्का स्थानीय बोले – हामीले कति दुख गरेर यो घर बनाएका थियौं । महानगरले दादागिरी देखायो । समितिका मान्छेले जग्गा बेचेर खाए, अहिले हामीलाई दोष ? हामीलाई नलखेट, बरु यो ठगेर बेच्नेलाई समात ।’

नगर प्रहरीकाअनुसार शुक्रबार भत्काइएका संरचनाहरू भएको जग्गा मनोहरा जग्गा एकीकरण आयोजनाले व्यवस्थापन गर्दै आएको छ । आयोजनाले व्यक्तिका नाममा भएका जग्गा समेत व्यवस्थापन गर्ने जिम्मा लिएको छ । तर, पछिल्लो समय केही बिचौलिया समूहले अवैध कब्जा गरेर घरटहरा बनाउन दिएको देखिएको छ ।

‘यो सार्वजनिक जग्गा होइन, तर अवैध रूपमा कब्जा गरिएको छ । हामीले पुराना बासिन्दाको टहरा भत्काएका छैनौँ, नयाँ बनेका संरचना मात्र हटाएका हौँ,’ पाण्डेले भने, ‘अब यसलाई आयोजनाले नै प्लटिङ गरेर लालपुर्जावाला जग्गाधनीलाई फिर्ता गर्नेछ । उनीहरूले नै व्यवस्थापन गर्नेछन् ।’

बिचौलियाका कारण आफूहरू फसेको बसोबासीको गुनासो छ । ‘बिचौलियाले हामीलाई घर बनाउन दिनेगरी जग्गा बेचे हामीले किनेर घर बनाउँदा अहिले फस्यौं’, उनीहरू भन्दै थिए ।

बिचौलिया पहिचान गरेर कारबाही गर्नुपर्नेमा आफूहरूलाई बेघर बनाइएको भन्दै उनीहरू आक्रोश पोख्दै थिए । बिचौलियामार्फत सस्तोमा जग्गा किनेका उनीहरूसँग जग्गाधनी पुर्जा छैन ।

खास विवाद के हो ?

विवादको सुरुवात २०५९ सालमा मनोहरा जग्गा एकीकरण आयोजनासँगै भएको हो । यो आयोजनाले काठमाडौं–३२ नम्बर वडाको व्यक्तिगत जग्गा र खोलाको बहाव क्षेत्र व्यवस्थित गर्ने लक्ष्य राखेको छ ।

तर, मनोहरा खोलाले आफ्नो बहाव परिवर्तन गर्दा काठमाडौंको जग्गा खोलापारि (भक्तपुरतिर) पुग्यो । आयोजनाका कानुन अधिकृत मनोज भेटुवालले अनलाइनखबरसँग भने, ‘खोलाले बहाव बदलेर यता सरेको छ । व्यक्तिका जग्गाहरू खोलापारि पुगेका छन् । पुरानो बस्तीले खोला बग्ने ठाउँ कब्जा गरेको छ ।’

यद्यपि, पुरानो बस्तीको हकमा भूमि आयोगले हेर्ने उनी बताउँछन् । यस क्षेत्रमा २० वर्षदेखि सरकारले निर्माण रोक्का गरेको छ । तैपनि, पछिल्लो डेढ–दुई महिनामा उक्त बस्तीमा २०–२२ नयाँ टहरा बने । ‘हामीले बारम्बार रोक्न भन्यौँ । नबनाउन अनुरोध गर्यौँ । सूचना जारी गरेर टहरा हटाउन भनेका थियौँ । तर, अटेर गर्दा समस्या भयो,’ उनले भने ।

 भेटुवालका अनुसार जसले पछिल्लो चरणमा जसले घर बनाए, उनीहरूलाई बिचौलियाले पछि लालपुर्जा दिने प्रलोभन दिएर सस्तोमा जग्गा बेचेर फसाएका हुन् ।

यो कुरालाई छुट्टै अनुसन्धान गर्न प्रहरीमा आफूहरूले पनि अनुरोध गरिरहेको र त्यसको लागि पहल भएको उनले बताए ।

मनोहरा सुकुम्बासी बस्तीभित्रै थरीथरी समिती छन्, तिनैले ८–१० लाखमा जग्गा बेच्यो, तर लालपुर्जा दिएन ।

सस्तोमा पाएपछि लोभिएर जग्गा किन्दा उनीहरू फसे । समितिभित्रैका बिचौलियाले पनि पछि लालपुर्जा दिने आश्वासन बाँडेर फसाएको उनको दाबी छ ।

‘आज पनि घटनापछि बस्तीका मान्छेहरू समितीलाई खोज्दै थिए । उनीहरूलाई कारबाही गर्नुपर्छ भनेर भन्दै थिए,’ भेटुवालले भने, ‘त्यसको छुट्टै कानुनी उपचार गरेर न्याय दिनुपर्छ । हामीले पनि अब अरुको जग्गा प्लटिङ गरेर सम्बन्धितलाई फिर्ता गर्नुपर्छ । त्यसैले भत्काएका हौँ ।’

 तस्वीरहरू : आर्यन धिमाल/अनलाइनखबर