मैथिली र नेपाली भाषामा उत्तिकै दक्षतासाथ कलम चलाउँछन् डा. राजेन्द्र विमल । प्राध्यापनमा चार दशक बिताएका उनी सात वर्षअघि रिटायर भए ।
जनकपुर निवासी उनी साहित्यिक कार्यक्रम र व्यक्तिगत कामविशेषले बेला-बेला राजधानी आउँछन् ।
यसपालि पनि उनी काठमाडौं आएको खबर पाइयो । बुधबार अपराह्न फोन गरेँ । उही परिचित शालीन बोली सुनियो ।
शंखमुलमा आफन्तको घरमा बसेका थिए । तीन दिनअघि आँखाको मोतीयाविन्दुको शल्यक्रिया गरेर आराम गरिरहेका रहेछन् ।
यस्तो अवस्थामा भेटेर गफगाफ गर्न उनलाई सहज होला या नहोला भन्ने लाग्यो । उनले नै अप्ठेरो फुकाइदिए – ‘अरे, आउनुस् न । मजाले बात मार्न सकिन्छ नि । के छ र !’
एकैछिनमा पुगेँ उनले दिएको ठेगानामा । चार वर्षअघि ‘समयका आँखा’ कथासंग्रह निकालेका यी ७० वर्षे विद्वान्ले यो पालि आफ्नै आँखाको कुरा गरे ।
‘बूढीको अनुहार राम्ररी देख्न नपाएको पनि दुई वर्ष भयो । बाक्लो र कडा किसिमको थियो मोतीयाविन्दु । शल्यक्रिया गरिसकेपछि भेट्ने उत्सुकता भइरहेको छ,’ मनको हुटहुटी सुनाए ।
बुढेसकाल रोगको घर बनेकोमा उनी दिक्क मान्छन् । उनकी पत्नीलाई पनि मुटुसम्बन्धी रोग रहिरहँदा अर्को रोग ‘अल्जाइमर’ थपिएको छ । यो बिर्सने रोगले घरमै विरानो पात्र बन्छन् उनी । किन आयौ, को हौ भनेर पत्नीले सोधिरहेकी हुन्छिन् । फिका हाँसे – ‘यस्तै छ जिन्दगी, तै पनि हाँस्नैपर्छ ।’
पारिवारिक व्यथापछि उनी देशको व्यथा खोतल्नतिर लागे ।
देशमा राजनीतिक नेतृत्वको बदमासी र सधैंको संक्रमणकाल देखेर उनी निकै चिन्तित रहेछन् । देशको सिस्टम नफेरी जनताले सुखको सास फेर्न नपाउने निधोमा पुगिसकेका छन् उनी ।
यो दुरवस्था देखेर उनले आफ्नो चिन्तन-मननबाट फरक अवधारणा जन्माएका छन् । – ‘गार्जियनोक्रेसी’ । अर्थात् अभिभावकतन्त्र ।
के हो अभिभावकतन्त्र ?
भनिन्छ संसारमा कुनै पनि सिस्टम आफैंमा असल वा खराब भन्ने हुँदैन । त्यो कसरी सञ्चालन गरिएको छ भन्नेमा भर पर्छ ।
तर, डेमोक्रेसी र कम्युनिज्म दुवैमा विश्वास नभएपछि विमलले नयाँ राजनीतिक प्रणालीको परिकल्पना गरेका हुन् ।
डेमोक्रेसीमा किन विश्वास छैन भने यो भ्रष्टाचार र खुलमखुल्ला लुटको अखडा बनेको छ । उनी भ्रष्टाचारकै जगमा लोकतन्त्र टिकेको देख्छन् । ‘भ्रष्टाचार खत्तम गर्दिनुस्, डेमोक्रेसी कोल्याप्स हुन्छ । भ्रष्टाचार गर्नलाई नै यिनीहरूले राम्रा-राम्रा लोकतन्त्रको नारा दिन्छन्,’ राजनीतिक नेताहरूलाई औंल्याउँदै भने ।
लोकतन्त्रको आवरणमा समय-समयमा तिनै सीमित व्यक्तिहरूले नाफाको उद्योग चलाएको देखेर उनी क्रुद्ध छन् ।
‘अभिभावकतन्त्र’मा देशलाई अभिभावकहरू चाहिन्छ । त्यस्तो अभिभावक, जसको हातमा नेतृत्व हुनुपर्छ । ती अभिभावक यत्तिकै टपक्क टिपेर पदमा ल्याउने खालका भने हुने छैनन्
उनले ००७ सालदेखिको प्रजातन्त्र देखेका छन् । ‘सधैं डेमोक्रेसी भनेको छ, के भयो डेमोक्रेसीले ? कुन डेमोक्रेसी ?,’ उनी प्रश्न गर्छन् – ‘राणा शासनकालमा पनि डेमोक्रेसी । विश्वेश्वरको पनि डेमोक्रेसी । महेन्द्रले ल्याएको सम्पूर्ण पञ्चायत काल नै पञ्चायती डेमोक्रेसी । त्यसपछि पनि डेमोक्रेसी र अहिले त झन् गणतन्त्र । सर्वोच्च पदमा र कार्यकारी भूमिकामा जनताको छोरो पुग्दैमा परिवर्तन हुने रहेछ त ?’
सिस्टममा जनताको छोरो जाँदैमा कायापलट हुने भए हिटलर र मुसोलिनी पनि जनताकै छोरा थिए भनेर विमल स्मरण गराउँछन् ।
त्यस्तै, घृणा, द्वेष र विध्वंशको आधारमा चल्ने कम्युनिज्म त झन् खत्तम लाग्छ उनलाई । त्यसलाई उनी ‘जंगलीहरुको व्यवस्था’ भन्छन् ।
यस्तो अवस्थामा अब उनले देखेको एकमात्र विकल्प ‘अभिभावकतन्त्र’मा देशलाई अभिभावकहरू चाहिन्छ । त्यस्तो अभिभावक, जसको हातमा नेतृत्व हुनुपर्छ । ती अभिभावक यत्तिकै टपक्क टिपेर पदमा ल्याउने खालका भने हुने छैनन् ।
त्यस्ता अभिभावकहरू उत्पादन गर्न ‘लिडरसिप डेभलपमेन्ट फ्याकल्टी’ खोल्नुपर्ने आवश्यकता देखेका छन् साहित्कार विमलले । जसमा साइन्स, कमर्श, ह्युमनिटिज फ्याकल्टीमा जसरी नै विद्यार्थी पढाइन्छ, तर तिनलाई देशको लागि कुशल नेतृत्वको रुपमा विकास गरिन्छ ।
‘नेतृत्व विकास संकाय’मा अनिवार्य विषयहरू हुनेछन् – नैतिक शिक्षा, नेपालको इतिहास, भूगोल र संस्कृतिबारेको समग्र ज्ञान, युद्ध विज्ञान आदि । अनि जनताको सेवा र नेपालको विकासमा चाहिने जे-जति मन्त्रालय छन्, मन्त्रालयपिच्छेको फरक विधा मेजर विषय -ऐच्छिक) रूपमा पढ्नुपर्नेछ ।
अहिले प्रचलित सरकारी परिदृश्यबारे विमल गुनासो गर्छन् – ‘हामीकहाँ त शिक्षामन्त्री त्यस्तो हुन्छ, जसलाई शिक्षाको बारेमा केही ज्ञान नै छैन । कानुनमन्त्री छ, कानुनको किताबै देखेको छैन । स्वास्थ्य मन्त्री छ, देशमा कतिवटा स्वास्थ्य चौकी छन् भन्ने थाहै छैन । यसरी मूर्खहरूको हातमा हाम्रो भाग्य राख्नुहुँदैन ।’
रिबन नकाट्ने मन्त्री
औपचारिक अध्ययनमा जसरी नै नेतृत्व विकास गरेर साँच्चै जनताको सेवाकै लागि आउनुपर्ने भएपछि मान्छेहरू छाँटिएर योग्य मात्रै आउने उनको दाबी छ ।
नेतृत्व विकासको शैक्षिक उपलब्धि अनुसार तिनले पदीय जिम्मेवारी पाएर अभिभावकको रूपमा देश र जनताको ख्याल राख्नेछन् ।
कुन सार्वजनिक पदमा कस्ता मान्छे उठ्न पाउने भन्नेमा पनि उनको अभिभावकतन्त्रको आफ्नै काइदा कानून छ । जस्तै, एसएलसी मात्र पास गरेकोले गाविसको वडामा मात्र उठ्न पाउनेछ । आईए तहसम्म पास गर्नेले गाउँ प्रमुख वा नगर समिति सदस्य र बीए पास हुनेले नगरपालिका-उपमहानगरपालिकाको लागि प्रमुमा उम्मेदवार हुन पाउँछ । एमए पास गर्नेले मात्रै सांसदमा उठ्न पाउँछ ।
मन्त्रीहरू बनाउँदा पनि मेजर विषय लिएर पढेअनुसार मन्त्रालयको जिम्मेवारी दिनुपर्ने । मन्त्रीहरूले काम गरेका छन् कि छैनन् भनेर कडाइका साथ प्रधानमन्त्रीले हेर्नेछन् ।
उनी भन्छन् – ‘मेरो गार्जियनोक्रेसीमा मन्त्रीहरूले रिबन काट्ने काम हुँदैन । अरु मान्छेहरु चाहिँ दस बजेदेखि पाँच बजेसम्म अफिसमा काम गरेर बस्नुपर्ने, उनीहरु चाहिँ केही काम नभएर संसद्मा कुर्सी फ्याँक्ने र राति अनेक रामरमाइलोमा हराउने ? त्यस्तो हुँदैन । उनीहरु पनि १० – ५ सम्म कार्यालयमै बसेर कहाँ विकासको के अवस्था छ, के योजना बनाउनुपर्छ भन्नेमा चिन्तन-मनन गरेर कार्यक्रम ल्याउन र प्रोजेक्ट बनाउन खट्नुपर्छ ।’
एउटा सिस्टम बनाएपछि त्यसैअनुसार अभिभावकतन्त्रले देश विकासमा प्रभावकारी भूमिका खेल्ने उनले सोचेका छन् ।
तर, अहिले रजाइँ गरिरहेकाहरूले मान्ने छैनन्
देश, जनता र समग्र समृद्धि विचार गरेर आफूले अभिभावकतन्त्रको परिकल्पना गरे पनि यसलाई अहिलेका राजनीतिक व्यक्तिहरूले मान्ने सम्भावना भने उनले देखेका छैनन् ।
साहित्यकार विमलले सुन्दर नेपालको परिकल्पना गर्दै आफ्नो नयाँ राजनीतिक प्रणालीबारे अनौपचारिक रूपमा केही मान्छेहरूलाई सुनाइसकेका पनि छन् । त्यसमा राम्रो प्रतिक्रिया पनि पाएका छन् । तर, कुनै ठाउँमा यो कुरा गहकिलो रूपमा राख्ने बलिया मान्छे उनका साथमा छैनन्
किनभने हिजोदेखि आजसम्म उनीहरूले सेवा नगरी लोकतन्त्रको आवरणमा चौतर्फी रूपमा मेवा मात्र चाखिरहेछन् ।
उनी भन्छन् – ‘पदबाट यिनका सारा सुविधाहरु झिकिदियो भने हेर्नुहोला, भोलि कोही पनि चुनावमै उठ्दैन । अहिले त पजेरो, पावर, ग्ल्यामर सबका कारण यिनीहरू लोकतन्त्र जिन्दावाद भन्ने नारा लगाइरहेका छन् ।’
यस्तो फलिफापको लोकतन्त्र छाडेर जनताको सेवामा खटिनुपर्ने अभिभावकतन्त्रलाई सबैले स्वीकार गर्ने कुनै सम्भावना छैन । तर, नेपाल लगायत तेस्रो विश्वका मुलुकहरूका लागि यो बाहेक कुनै उपाय नै देख्दैनन् उनी । ‘देश बनाउन कुनै न कुनै दिन यो सिस्टममा हामी जानैपर्छ । विकल्पै छैन,’ उनी ठोकुवा गर्छन् ।
साहित्यकार विमलले सुन्दर नेपालको परिकल्पना गर्दै आफ्नो नयाँ राजनीतिक प्रणालीबारे अनौपचारिक रूपमा केही मान्छेहरूलाई सुनाइसकेका पनि छन् । त्यसमा राम्रो प्रतिक्रिया पनि पाएका छन् । तर, कुनै ठाउँमा यो कुरा गहकिलो रूपमा राख्ने बलिया मान्छे उनका साथमा छैनन् ।
कुरा बिसाउँदा बिसाउँदै उनले भने – ‘म त सामान्य जिन्दगी बाँच्ने मान्छे । मसँग त्यस्तो संगठन छैन ।’
केही दिनमा उनी काठमाडौंबाट जनकपुर फर्किनेछन् । पत्नीलाई धित मरुन्जेल हेर्ने रहर छँदै छ ।
मोतीयाविन्दुको शल्यक्रियापछि उनको आँखामा चहक छाए जस्तै उनले परिकल्पना गरेको सुन्दर नेपाल कुन पुस्ताले प्रष्टसँग देख्न पाउला ?
