अनिल केशरी शाह, (प्रमुख कार्यकारी अधिकृत, मेगा बैंक)
‘तपाई नबिल बैंकबाट आएको मान्छे, मेगा बैंकले कहिले नबिलकोजस्तो प्रतिफल दिन्छ ?’ मेगा बैंकका सेयरधनीहरुले कहिलेकाहीँ यस्तो प्रश्न गर्नुहुन्छ । सेयरधनीहरुलाई यो प्रश्नको चित्तबुझ्दो जवाफ दिन मलाई निकै कठीन हुन्छ ।
यो वर्ष नबिल बैंकले सेयरधनीलाई ६४ प्रतिशत प्रतिफल दियो । मेगा बैंकले १२ प्रतिशत प्रतिफल बोनस सेयरमा दियो ।
मैले उत्तर दिने गरेको छु कि, अहिलेकैजस्तो बजार भएमा मेगा बैंकले सेयरधनीलाई कहिल्यै पनि ६४ प्रतिशत प्रतिफल दिन सक्दैन । सेयरधनीको अर्को जिज्ञासा हुन्छ, तर नबिलले दिइरहेको छ त ?
सेयरधनीको जिज्ञासामाथि मैले जिज्ञासा थप्ने गरेको छु, नबिल रातारात यति धेरै प्रतिफल दिन सक्ने हैसियतमा पुगेको पनि त होइन नि ।
पछिल्लो समयमा बैंकले दिएको प्रतिफललाई राम्रो नभएको भन्दै लगानीकर्ताहरुले व्यवस्थापनसँग गुनासो गर्ने क्रम बढ्दो छ, जुन स्वभाविक हो । तर, किन बैंकहरुले प्रतिफल दिन सकिरहेका छैनन् ? यस विषयमा लगानीकर्ताहरु पनि प्रष्ट हुन भने जरुरी छ ।
एउटा जमाना थियो, जुनबेला बैंकहरुले १०० प्रतिशत प्रतिफल र एक बराबर एकको अनुपातमा हकप्रद सेयर दिन्थे । त्यसपछिको युगमा ५०/६० प्रतिशतको प्रतिफल दिन्थे । तर, अहिले बैंकहरुको औषत प्रतिफल २५/३० प्रतिशत मात्रै छ ।
सञ्चालनमा रहेका ३० वाणिज्य बैंकहरुमध्ये आज नबिल बैंकले सबैभन्दा बढी प्रतिफल दिइरहेको छ । के रातारात नबिल बैंकले यत्रो प्रतिफल दिएको हो त ? नबिल बैंकले प्रतिफल दिँदा खुसी हुने व्यक्ति म पनि हुँ । कुनै पनि संस्थाको प्रमुख कार्यकारी अधिकृत राम्रो कि नराम्रो ? यो कुरा हेर्न सीइओले संस्था छोडेको केही वर्ष हेरे पुग्छ । नबिल बैंक छोडेर म मेगा बैंकमा आए पनि नबिल बैंकले गरेको प्रगतिमा मेरो पनि पसीना बगेको छ ।
सीइओ आफू बन्ने होइन, संस्था बनाउने हो । त्यसैले अनिल शाहले आफू सफल भएर संस्थालाई डुबाउँदैन ।
लगानीकर्ताहरुले पुरानो प्रतिफल सम्झिन्छन् र प्रतिफल कम भयो भन्छन् । तर, नाफा कमाउन अहोरात्र खट्ने हामी बैंकरहरु लगानीकर्तालाई सन्तुष्ट हुनेगरीको नाफा कमाउन सकिरहेका छैनौं । त्यसका पछाडि केही महत्वपूर्ण कारणहरु छन् ।
मैले बारम्बार लगानीकर्ताहरुलाई भन्ने गरेको छु कि बैंक खोल्नु भनेको काफल रोप्नुजस्तो हो । छिमेकीले गोलभेडा रोपेर आठ-आठ महिनामा प्रतिफल लिन्छ । तर, काफल रोप्नेले पाँचौं वर्षसम्म प्रतिफल पाउँदैन । बोट हेरेर बस्नुपरेको छ । र, उसलाई छिमेकीले गरेको चाहीँ ठीक रहेछ, मैले गल्ती गरेँ कि भन्ने लाग्न सक्छ ।
तर, जब काफल फल्न थाल्छ, त्यसले २० औं वर्षसम्म स्थायी र आकर्षक प्रतिफल दिन्छ । त्यसबेला गोलभेडा रोप्नेको प्रतिफल कम हुन्छ ।
बैंकको लगानीे काफल रोपे जस्तै हो । त्यसैले यो क्षेत्रमा लगानी गर्नेहरु धैर्य रहन सक्नुपर्छ ।
पहिला नेपाल अरब बैंक, इन्डोस्वेज बैंक, गि्रनलेज बैंक मात्रै थिए । ती बैंकहरुले १०० प्रतिशतसम्म प्रतिफल दिन्थे । एक बराबर एकको अनुपातमा बोनस सेयर दिन्थे ।
त्यसबेला बैंकिङ क्षेत्रको लगानी सबैभन्दा बढी प्रतिफल दिने लगानीका रुपमा स्थापित भयो । जसकारण यो क्षेत्र लगानीकर्ताको पहिलो रोजाइमा पर्यो । तर, अहिले परिस्थिति फेरिएको छ ।
त्यसबेला तीनवटा बैंक थिए । अहिले ३० वटा छन् । जुन रुपमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुको संख्या बढ्यो, त्यस अनुपातमा अर्थतन्त्रको आकार बढ्न सकेन । परिवारमा खाने मुखहरु थपिए, तर त्यस अनुरुपको दाल/भात चाहीँ बढेन ।
त्यसकारण अब बैंकिङ क्षेत्रले शत प्रतिशत बोनस र एक बराबर एकको अनुपातमा बोनस सेयर दिने दिन गयो ।
वित्तीय क्षेत्रमा काम गरेको २५ वर्षे मेरो अनुभवले नेपालको वित्तीय क्षेत्रलाई मुख्यतः तीन भागमा विभाजन गरेर विश्लेषण गर्छ । सरकारी लगानीका नेपाल बैंक, कृषि विकास बैंक, राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकको युग थियो । त्यसबेला बैंकमा पैसा राख्न पनि टोकन लिएर घण्टौं लाइनमा बस्नुपर्थ्यो ।
जब नेपालको पहिलो निजी क्षेत्रसँगको संयुक्त लगानीमा नेपाल अरब बैंक स्थापना भयो । त्यसपछि दोस्रो युगको सुरुवात भयो । इन्डोस्वेज, हिमालयन लगायतका बैंक आए । त्यसपछि सरकार अलि उदार भयो र बैंक अफ काठमाण्डू, कुमारीलगायतका बैंकहरु स्थापना भए । त्यसपछि सरकार पूर्णरुपमा उदार भयो । र, बैंकहरु च्याउ उम्रिएसरी खोलिए । पछिल्लो समय, जनता, मेगा, कमर्ज एण्ड ट्रष्ट, सेञ्चुरी र सिभिल बैंक आए ।
नेपालमा धेरै राजनीतिक परिवर्तनहरु भए । पछिल्लो राजनीतिक परिवर्तनले हामी गणतन्त्रमा प्रवेश गर्यौं । सबै क्षेत्र उत्साहित भए । देशमा केही वर्षभित्रै ठूलो आर्थिक र सामाजिक रुपान्तरण हुन्छ भन्ने सबैको सोचाइ भयो । आर्थिक रुपान्तरणमा उल्लेख्य भूमिका खेल्न त्यसबेलामा भएका बैंक वित्तीय संस्थाहरुले मात्रै पुग्दैन भनेर राष्ट्र बैंकले धेरै संस्थाहरुलाई इजाजत दियो ।
वित्तीय क्षेत्र त आयो । तर, राजनीतिक रुपान्तरण भएन । संविधान बनेन । जसकारण भ्यागुते छलाङमा अर्थतन्त्र अघि बढ्ने अपेक्षा गर्दा त्यो भ्यागुताको खुट्टा नै भाँचियो ।
वित्तीय क्षेत्र बढ्यो । तर, अर्थन्त्र बढेन । उद्योग व्यवसाय बढेन । जसकारण बैंकिङ क्षेत्रको प्रतिफल कमजोर बन्दै गयो ।
यो वर्ष मेगा बैंकले १२ प्रतिशत बोनस सेयर दिएको छ । अरु बैंकहरुसँग तुलना गर्दा यो राम्रो प्रतिफल हो । तर, पहिले बैंकहरुले जुन प्रतिफल दिन्थे, त्यो भन्दा धेरै कम हो ।
आगामी दिनमा मर्जर र एक्विजिसनले बैंक वित्तीय संस्थाहरुको संख्या घट्छ । जुनबेला बैंकहरुको प्रतिफलको आकार बढ्छ । तर, मेरो बिचारमा अर्थतन्त्र अहिलेकै जसरीमात्रै अघि बढ्यो भने बैंकिङ क्षेत्रको प्रतिफल १५/२० प्रतिशतमाभन्दा माथि हुँदैन ।
राष्ट्र बैंकले स्प्रेड पनि तोकेको छ । सेवा शुल्क पनि लिन नपाइने भनेको छ । हालैमात्रै प्रोभिजनिङमा पनि कडाइ गरेको छ । नियामक निकाय कडा भएर गइरहेको अवस्थामा बैंकहरुले ठूलो प्रतिफल दिन सम्भव छैन ।
बजार र नियामक निकायले निरन्तर बैंकरलाई पेलिरहेको छ । दुबै कुरालाई मिलाएर अघि बढ्न बडो कठीन छ ।
अर्थतन्त्र दुर्घटनामा जान लागेका अवस्थामा मेगा बैंक खोलियो । नियामकले लगातार कडाइ गरिरहेको छ । तर, यस्तो अवस्थामा पनि हामीले २० अर्ब निक्षेप संकलन गरेका छौं । १९ अर्ब कर्जा छ । १२ प्रतिशत बोनस दिएको छ । यो परिस्थितिमा यो प्रतिफल दिनु पनि चानचुने कुरा होइन ।
कुराकानीमा आधारित
