Comments Add Comment

१०२ वर्षे रामदेवीको कथाः राणाहरुसँग अस्मिता जोगाउनै गाह्रो !

१४ असोज, काठमाडौं । १०२ वर्षे हजुरआमा रामदेवी श्रेष्ठ एउटा यस्ती कथा हुन् । जसको सुरु र मध्य निकै रोमाञ्चक छ । तर, त्यसपछि कठिन्, झन् कठिन…। १०२ सय वर्ष पुगेको उपलक्षमा ‘बर्थ डे केक’ काटिदिने परिवारजन कोही पनि उनका समीपमा छैनन् ।

दिलशोभाले सञ्चालन गरेको आमाको घर (वृद्धाश्रम) को चौथो तलामा लठ्ठीको साहाराले रामदेवी बेलाबखत लो-बेडबाट बल्लतल्ल उठेर जब पट्यारलाग्दो गरी एक-एक पाइला सार्छिन्, लाग्छ, उसरी नै उनको सकसपूर्ण जिन्दगीको यात्रा अघि बढिरहेछ ।

अहिले रामदेवीको अवस्था देख्दा पत्याउन गाह्रो पर्छ कि कुनै दिन उनको सुन्दरतामा मोहित हुनेहरुको लर्को थियो, चार तले घर थियो, सुनका गहना मात्र होइन, चुरा र क्लीप पनि सुनकै लगाउँथिन् । र, राजा महेन्द्रले खबर गर्नासाथ दौडेर नारायणहिटी पुग्थिन् अनि बक्सिस थापेर र्फकन्थिन् ।

तर, रामदेवीको जीवनको चर्खा यस्तो रहस्यमय तरिकाले घुम्यो कि त्यो चर्खाले आज उनलाई बृद्धाश्रममा ल्याएर फ्याँकिदियो । धेरैले भनेजस्तै साँच्चीकै जीवन सप्तरंगी हो भने उनी जीवनको निकै फिक्का रङको अनुभूति गर्दैछिन् ।

१०२ वर्षसम्म आइपुग्दा उनले बुझेको जिन्दगी हो, ‘जीवन केही छैन, सन्तोषी सदा सुखी, असन्तोषी सदा दुःखी ।’

हो, रामदेवी अहिले कसैले ल्याइदिएको एक बोतल हर्लिक्स र चिनीमै सन्तोष गर्छिन्, जुन उनको निकै फेफरेट हो । गहभरि आँशु पार्दै भन्छिन्, ‘अहिले मसँग एक पैसा छैन । तर, केही फिक्री छैन । भगवान मलाई लैजाने भए खुत्रुक्क लैजाउँ, कुनै सास्ती नदेउ । यति भए पुग्छ मलाई ।’

आमाघरमा यसरी आइपुगिन्

विवाहित भए पनि निसन्तान रामदेवी ७० वर्ष हुँदा ७२ वर्षीय श्रीमान कृष्णदास श्रेष्ठको निधन भयो । मृत्युशैय्यामा छटपटाइरहेका श्रीमानले रामदेवीलाई भनेका थिए, ‘म जान्छु अब । भकारीमा टन्न चामल छ । घर छ । बेलाबेला असामीको पैसा पनि आउँछ । तिमीलाई केही दुःख हुँदैन । राम्ररी बस्नु ।’

रामदेवीले पति स्नेह गुमाएको त्यस्तै पाँच/छ वर्ष बितेको थियो । आफ्नै घरका एक डेरावालले एक दिन हातमा तमसुक बोकेर आए र रामदेवीलाई ल्याप्चे लगाउन कर गरे । ७५ वर्षीया रामदेवीले जब त्यो ल्याप्चे लगाइन् अनि उनी रोडमा पुगिन् ।

ती डेरावालले त नौ लाखमा घर बेचिदिएछन् । रामदेवी हातमा एक लाख रुपैयाँ बोकेर ठिहीटीको घर सम्पत्ती छोडी श्रीमानकी बहिनी-ज्वाइँकहाँ पुगिन् । उनले ज्वाइसँग बिलौना गरिन्, ‘हेर्नुस् त ज्वाइँ किन यस्तो गरेको ?’ ज्वाइँले उत्तर दिए, ‘अब झगडा गरेर के गर्नु फेरि त्यही पैसा पनि गुम्छ ।’
रामदेवी चुप लागिन् ।

रामदेवीको उमेरले सतक छुँदै थियो । घरमा उनले एक सेट नयाँ ओच्छ्यान तयार पार्दै गरेको देखिन् । सोधिन्- ‘किन सिएको यो सिरक ?’ ज्वाइँले यतिमात्रै जवाफ दिए-‘काम छ ।’

केही दिनपछि ओच्छ्यान बोकेर ज्वाइँले भने- ‘जाऔँ घुम्न ।’ पछिपछि लागेकी रामदेवी दिलशोभा श्रेष्ठको ‘आमाको घर’मा आइपुगिन् ।

अहिले त्यो सिरक उनको छेउमा अस्तव्यस्त छ । पछाडि कपडा पोको पारेको ठूलो बोरा छ । त्यही बोराबाट सारी झिकेर जबरजस्त पहिरिन्छिन् उनी ।

यी सबै हुँदा पनि कोही मानिसप्रति रामदेवीको गुनासो छैन । ‘खाओस् केही छैन । ज्वाइँहरुलाई पनि म मन पर्न छाडेंछु, अनि फालिदिए । मैले भनेर हुन्छ त ?’
रामदेवीका बुवा राजबैद्य थिए । यसर्थ उनको जन्म एक कुलीन घरमा भयो । उनका बुवाका तीनवटी श्रीमती थिए । जेठी श्रीमतीका ६ वटी छोरीमध्येकी एक हुन् रामदेवी । कान्छीपट्टी एक छोरा थिए । तर, भाइबुहारीहरु स्वयम्भुमा बस्छन् भन्ने मात्रै थाहा छ उनलाई । भेट नभएको धेरै वर्ष भइसक्यो, अंकमा गनेर भ्याउँदिनिन् उनी ।

भनिन्छ, बुढेकालमा नयाँ दाँत उम्रन्छन् । रामदेवीका दाँत झरेर नयाँ उमि्रसके । मासु खाँदा तीनवटा नयाँ दात पनि भाँचिए । एक शताप्दीको अनुभव बटुलेकी रामदेवीको अघिका दुई बुढा दाँत अझै बाँकी छन् ।

यो उमेरमा उनी राम्रोसँग पाइला सार्न त सक्दिनन् तर, बोली निकै टाठो छ । बुढो भएपछि स्मरण निकै कमजोर भएर जान्छ भन्ने बैज्ञानिक अनुसन्धान उनका लागि त्यति मेल खाँदैन । जब कुनै प्रश्न गरिन्छ, उनी चुराले भरिएको हात उठाउँछिन् र खुलेर हाँस्दै विगत सुनाउन थाल्छिन् ।

राणाहरुसँग अस्मिता जोगाउनै गाह्रो !

रामदेवी राणाशासन कालमा हुर्किन् । राणाहरुको क्रुरतालाई नजिकसँग अनुभुत गरिन् । आज राजतन्त्र इतिहास भइसकेको छ । तर, उनको दिमागमा राजाहरु दयालु हुन्छन् भन्ने छाप अहिले पनि उस्तै छ ।

ठहिटीमा रामदेवीको लामो चारतले घर थियो, झंगटीले छाएको । उनका बाबाको घर । बाबासँग कहिलेकाँही राजदरवार पुग्थिन् र राजपरिवारले बक्सिस दिएको चाँदी, तामाका सिक्का झोलाभरि बोकेर फर्किन्थिन् । कहिलेकाँही साथीहरु बटुलेर घरमै खेल्थिन् । खुलेर हिँड्दा केटीहरुलाई चर्को पर्थ्यो ।

‘राणाहरु खराब थिए’, रामदेवी स्मरण गर्छिन्, ‘राणाहरुलाई राम्रा तरुनी देख्यो भने लिनैपर्थ्यो । राणाहरुले राति तरुनी लिन पठाउथे ।’

कुमारी तान्ने दिन राजाले मन पराएकी केटीलाई डोली लिएर पठाउँथे । कति जान्थे, कति जाँदैनथे । गएकाहरु रातभरि बसेर र्फकन्थे । थुप्रै पैसा पाउँथे

लगभग १५ वर्षकी हुँदा रामदेवी पनि राणाको निशानामा परेकी थिइन् । रामदेवी डराएजसरी सास-सासमा बोल्छिन्, ‘धोवीचौरका राणाहरु खराब थिए । मलाई पनि लिन पठाए । म कोठामा ढोका लगाएर बसेँ । चार दिनसम्म खोल्दै खोलिनँ । त्यहीँ खाएँ, दिसापिसाव पनि कोठामै गरेँ । धन्न खाने कुरा थियो ।’

राणाकाल भए पनि स्कुल जान थालिन्, रामदेवी । उनकै शब्दमा भन्ने हो भने सर्टिफिकेट नभए पनि ‘चार किलास’ पास गरेकी छिन् उनले । तर, महिलालाई पढ्न कहाँ त्यति सहज थियो र ?

‘स्कुलको नाम बिर्सेँ तर, मखन महादेवको मन्दिर अगाडि लामो स्कुल थियो,’ उनी भन्छिन्- ‘तर, स्कुल हिँड्दा किताव लुकाउनुपथ्र्यो । नत्र बाटामा बसेकाहरुले भन्थे, उ बेश्या हुन हिँडी’ केटीले पढेपछि बेश्या भइन्छ भन्थे त्यतिबेला !’

१९९७ सालको अर्को घटनाले अहिले पनि त्रस्त बनाउँछ रामदेवीलाई । जतिबेला शुक्रराज शास्त्री, धर्मभक्त माथेमा, गंगालाल र दशरथ चन्दलाई राणाहरुले गोली ठोकेर र झुण्ड्याएर हत्या गरेका थिए ।

रामदेवी जिब्रो टोक्छिन्, ‘आम्मा ! त्यतिबेला उनीहरुलाई टुँडीखेलमा ल्याए । र, सबै घरधनीलाई झ्याल ढोका बन्द गर्न भने । अनि गोली ठोकेर मारे । कसैलाई अर्को ठाउँ लगेर भुण्डाए । उनीहरुले ठोक गोली भनेर छाती खोल्ने रे ।’ रामदेवी रोकिँदैनिन्, ‘राजाको विरोध गरेपछि त मार्छन् नि ! होइन हजुर ।’

रामदेवीलाई के थाहा, जनताको स्वतन्त्रताका निम्ति उनीहरुले आफ्नो प्राण आहुती दिएका थिए । र, अन्यायको प्रतिकार गरेका थिए भन्ने कुरा ।

ती दिन गए !

आफू राजा महेन्द्रको सवारी चालक भएको रामदेवीको दाबी छ । यो दाबीको पुष्टि इतिहासकारहरुले नै गर्लान्, तर हामीले उनका मुखबाट एउटा मौखिक इतिहास सुन्यौं, जुन इतिहासकी वाचिका उनै हुन् !

राजा महेन्द्रबाट बक्सिसमा आएको गाडी थियो रामदेवीका बुबाको । ड्राइभरलाई फकाएर उनले गाडी चलाउन सिकिन् । अनि एक दिन राजाकहाँ पुगिन् र खुट्टामा दाम राखेर ढोग गर्दै भनिन्, ‘सरकार मनलाई गाडी चलाउन आउँछ, म हजुरको गाडी चलाउन सक्छु ।’

‘त्यतिबेला राजा मज्जाले हाँसिबक्यो । निकै खुशी होइबक्स्यो । धेरै राम्रो भन्दै जागिर दिइबक्सियो’, रामदेवी दिल खोलेर हाँस्छिन् । उनका श्रीमान कृष्णदास पनि राजाकै ड्राइभर थिए ।

उमेर पुग्दै गएपछि रामदेवीले राजाको सवारी हाँक्न थालेको बताइन् । दरबारसँग अझ नजिक भइन् उनी । उनले नजिकबाट राजपरिवारको दैनिकी नियालिन् ।

‘राजाहरु पछाडिको सिटमा बस्नुहुन्थ्यो । म गाडी चलाउथेँ,’ रामदेवी भन्छिन्- ‘राजाको सवारी मैले चलाउने गर्थेँ । कहिले सूर्यविनायक, दक्षिणकाली, गुहेश्वरी, कहिले पशुपति सवारी हुन्थ्यो । प्रायः टुँडिखेलको परेडमा सवारी हुन्थ्यो । म मनकामनासम्म पुगेकी छु । मनकामनामा त हामी एक रात बसेर फर्केका हौँ । ख्यालठट्टा गर्न माहिर हुनुहुन्थ्यो महेन्द्र सरकार ।’

त्यतिबेला रामदेवीलाई नपुग्दो केही थिएन । गुच्चा खेल्दाखेल्दै लभ परेका कृष्णदास श्रेष्ठसँग बिहे गरेकी थिइन् उनले । बेलाबेला राजाले दिने बकसबाट झिंगटीको छाना फालेर जस्ताले छाएकी थिइन् । रामायण, गीता पढ्थिन् । माघ महिनामा कथा सुनाउँथिन् । घरमा जम्मा भएका सबैलाई टन्न खुवाएर पठाउँथिन् ।

शरीरभरि सुनका गहना थिए । ‘मैले ट्याक्सी पनि बकस पाएको थिएँ । ५५ लम्मरको ट्याक्सी’, रामदेवीको सम्झना बोल्छ, ‘छानीछानी लगाइयो, गहना पनि डिजाइन गरीगरी लगाइयो । मीठोमीठो खाइयो । धोको भन्ने केही बाँकी छैन जीवनमा ।’

रामदेवीले गरेको दाबीलाई पत्याउने हो भने उनले करिव २० वर्ष राजा महेन्द्रको गाडी हाँकिन् । तर, बेलाबखत मात्रै । किनभने, तालिमप्राप्त राजपहरियाहरु हुन्थे राजाको गाडी हाँक्ने । महेन्द्रले ‘डाइभर्नी’ बनेर बोलाउँथे रामदेवीलाई ।

यसो भन्दै गर्दा सेतै फुलेको थाइकट कपालमुनिका आँखा रसाए रामदेवीका । मैलो भइसकेको सेतो स्वीटरले आँखा पुछिन् ।

राजाहरुप्रति उनको खास गुनासो छैन । उनी भन्छिन्, ‘महेन्द्र सरकार मर्दा म कति रोएकी थिएँ । कति दिन त खाना नै खाइनँ ।’

दरबारमा बन्दूक पड्कन्थ्यो, हामी आवाजमात्र सुन्थ्यौं

राजाहरु के काम गर्थे ? रामदेवीको उत्तर साधारण छ, ‘राजाको के काम हुन्छ र ? सबै सुसारेले गरिहाल्छन् ।’

तर, रामदेवीले बेलाबेला राजाले क्यारेमबोर्ड र बागचाल खेलेको देखेको बताइन् । कहिले राणा साथीहरुसँग, कहिले रानीसँग ।

बेलाबेला बन्दुक बोकेर राजाहरु सिकार खेल्न गएको पनि देखेकी छिन् उनले । खुलेर हाँदै भन्छिन्, ‘कहिले नागार्जुन, कहिले सूर्यविनायक कहिले दक्षिणकालीमा सिकार खेल्न गइबक्सन्थ्यो । अनि बेलुकी परिवार मात्र होइन, जागिरेलाई पनि शिकार ख्वाइबक्सिन्थ्यो । हामीले पनि पाउँथ्यौँ ।’

राजाको दैनिकीसँग पनि जानकार छिन् रामदेवी । ‘बिहानैदेखि दरवारमा चाकडीको भीड लाग्थ्यो । पहिला खुट्टामा दाम चढाएर दर्शन गर्नुपथ्र्यो । राति सँधै गीत बज्थ्यो । उस्दादहरु आएर दरबारमा गीत गाउँथे । त्यतिबेला कति रमाइलो हगि ?’

कतिपय प्रश्नहरु उत्तरको आस नभएर पनि गरिँदोरहेछ । त्यस्तै गरिन् राामदेवीले ।

रामदेवी हातमा गिलास समाएर चम्चा खेलाइरहेकी छिन् । जहाँ चिनी, हर्लिक्स र चिया छ । चियालाई बेलाबेला चम्चाले मुखसम्म लैजान्छिन् । तर, जीवनका दुर्लभ भोगाइहरु बोलेर थाक्दिनिन् उनी ।

‘राजाहरु निकै दयालु हुन्थे । दशैँमा दाम चढाएर ढोगेजतिलाई पैसा दिन्थे । सबैलाई माया गर्थे । हामी सबैलाई सरकार भन्थ्यौँ । उहाँहरु मज्जाले हाँस्नुहुन्थ्यो ।’

बोल्दाबोल्दै कहाँकहाँ पुग्छिन् रामदेवी । ‘कुमारी तान्ने दिन राजाले मन पराएकी केटीलाई डोली लिएर पठाउँथे । कति जान्थे, कति जाँदैनथे । गएकाहरु रातभरि बसेर र्फकन्थे । थुप्रै पैसा पाउँथे ।’

रोमाञ्चक कुरा गर्दागर्दै राजनीतिक कुरा उप्काइन् रामदेवीले ।

‘त्यतिबेला राजाको कसैसँग केही खटपट थियो होला । एउटा कोठाभरि नांगो तार बिच्छाएका रहेछन्, महेन्द्र सरकारलाई मार्न । यो कुरा राजालाई कसैले भनिदिएछ । मैले पनि थाहा पाएँ । पछि तार बिच्छ्याएको मानिसलाई लिएर जिब्रोमा करेन्ट लगाएर मारिदिए । यसरी राजाको मन दुखाउनेहरुलाई दरबारभित्रै मारिदिन्थे । हामीले बन्दुकको आवाज मात्रै सुन्थ्यौँ ।’

कौशीमा श्रीमानले गाएको सम्झना

रामदेवीलाई माया गर्ने र सहारा दिने राजा महेन्द्र नरहे पनि पति कृष्णदास ज्युदै थिएँ । श्रीमानले खुब माया गर्थे । तर, उनको मृत्युपछि रामदेवी झन् झन् बेसहारा बन्दै गइन् । अहिले त उनलाई भेट्न जानेहरु पनि कोही छैनन् । कोठाको चार दिवारमा कैद रामदेवी बाहिरी संसारबारे बेखबर छिन् । बह पोख्छिन्, ‘ज्वाइँ, नातिनातिना छन्, दशैंमा पनि भेट्न आउँदैनन् ।

कांग्रेेस नेता प्रकाशमानसिंहकी आमा स्वर्गीय मंगलादेवीसँग आफ्नो चिनजान रहेको सम्झँदै रामदेवीले भनिन्- ‘गणेशमानकी श्रीमती र म साथी थियौँ । त्यो प्रकाशमानले मसँग भात खाइरहन्थ्यो । ऊ पनि आउँदैन । एकचोटि भेट्न पठाइदिनु है उसलाई ।’

रामदेवीलाई अहिले वृद्धभत्ताले केही राहत दिएको छ । वृद्धभत्तालाई उनी ‘बृद्धाभट्ट’ उच्चरण गर्छिन् । भन्छिन्- ‘मैले पहिलोपटकबाटै बृद्धाभट्ट लिएकी हुँ । मनमोहनले फोन गरेर आमा लिन आउनुस् भनेर बोलाउनुभयो । मलाई यसैले खान पुगेको छ, आनन्द छ ।’

रामदेवीको जीवनमा धेरै परिवर्तन आए । कहिले बादल लाग्यो, कहिले झरी पर्‍यो, कहिले भूकम्प आयो । तर, उनको एउटा कुरा फेरिएको छैन । उनी अहिले पनि कथाहरु सुनाउँछिन्, श्लोकहरु गाउँछिन् । दिलशोभासहित धेरै वृद्धवृद्धाहरु वरिपरि बसेर उनका कथा र श्लोकहरु सुन्छन् ।

रामदेवीको दिव्य मन्त्र छ- ‘जिन्दगीमा सबैलाई माया, दया गर्नुपर्छ । सानो जात, ठूलो जात, पैसा हुने, गरिव, भन्ने दिमागमा कहिल्यै राख्नुहुँदैन ।’

र, रामदेवी हरसमय सम्झिरहन्छिन्, ‘श्रीमान कृष्णदासले आफ्नै घरको कौशीमा बसेर गीत गाइरहेको ।’

यो खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?

ट्रेन्डिङ

Advertisment