महाशिवरात्री हिन्दुको एक विशेष पर्व हो । हिन्दु क्यालेन्डर अनुसार फागुन कृष्ण चतुर्दशीको दिन शिवरात्री मनाइन्छ ।
शिवरात्रीमा श्रद्धालुहरु रातभर जागा रहेर भगवान शिवको आराधना गर्छन्, भजन गाउँछन् । कतिपय रातभर उपवास गर्छन् । शिवलिंगलाई पानी र बेलपत्र चढाएपछि मात्र आफ्नो उपवास चढाउँछ । महिलाका लागि शिवरात्रीको विशेष महत्व छ । अविवाहित युवती शिवको प्रर्थाना गर्छन् र असल पतिको कामना गर्छन् । विवाहित महिला आफ्ना पति र परिवारको मंगल कामना गर्छन् ।
धार्मिक मान्यता के छ भने, सृष्टिको प्रारम्भमा यसै दिन मध्यरात्रि भगवान शंकर ब्रम्हाबाट रुद्रको रुपमा अवतरण भएका थिए । प्रलयको बेलामा यसै दिन भगवान शिवले तान्डव नाच्दै ब्रम्हान्डलाई तेस्रो नेत्रबाट ज्वाला निकालेर समाप्त गरेका गरेका थिए । यसैले यस दिनलाई महाशिवरात्री वा कलरात्रि भनिन्छ ।
शिवरात्रीसँग केही पौराणिक कथा पनि जोडिएको छ ।
भगवान शिवको विवाह
भनिन्छ, यस दिन भगवान शिवको विवाह भएको थियो । तीन लोकमध्येकै अपार सुन्दरी तथा शीलवती गौरालाई अर्धाङ्गिनी बनाउने शिव प्रेत र पिचाशले घेरिएर रहेका हुन्थे । उनको रुप एकदम अजीब थियो । शरीरमा मसानको भस्म, गलामा सर्पको हार, कन्ठमा विष, जटामा जगत-तारिणी पावन गंगा तथा माथमा प्रलयंकार ज्वाला छ ।
समुद्र मन्थनको पौराणिक कथा
सबै पौराणिक कथामा नीलकन्ठको कथा सबैभन्दा चर्चित छ । मान्यता के छ भने महाशिवरात्रीको दिन नै समुन्द्र मन्थन गरिरहँदा कालकेतु विष निकालिएको थियो । भगवान शिवले सम्पूर्ण ब्रम्हान्डको रक्षाका लागि स्वयम्ले ति सबै विष पिएका थिए । त्यही क्रममा उनको कन्ठ वा गला नीलो भएको थियो । त्यसैले भगवान शिवलाई नीलकण्ड पनि भनिन्छ ।
भगवान शिवको प्रिय दिन
शिवरात्री त्यो रात्रि हो, जसमा शिवतत्वसँग घनिष्ठ सम्बन्ध छ । भगवान शिवको अतिप्रियरात्रिलाई शिवरात्री भनिन्छ । शिव पुराणको ईशान संहितामा बताएको छ कि, फागुन कृष्ण चतुर्दशीको रात्रिमा आदिदेव भगवान शिव करोडौं सूर्य समान प्रभाव भएको लिंगको रुपमा प्रकट भएका थिए ।
यस्तो मानिन्छ कि, महाशिवरात्रीमा भगवान मानवजातिको एकदम निकट आएका थिए । मध्यरात्रिको समय ईश्वर मनुष्यको सबैभन्दा बढी निकट हुन्छ । यही कारण मानिसहरु शिवरात्रीका दिन रातभर जग्राम बस्छन् ।
शिवलिंग पूजा सामाग्री
भगवान शिवको पूजामा अरु विशेष सामग्रीको आवश्यक्ता पर्दैन, केवल पानी र बेलपत्र भए पुग्छ ।
कल्पवृक्षको समान शिव आरधाना
शिवरात्रीको दिन शिव आराधनाको विशेष महत्व छ । शिवजीको आराधनामा जति महत्व अभिषेकको हुन्छ, उत्तिनै महत्व महामृत्युंजय मन्त्रको पनि । शिवजीको आराधना महामृत्यंजय मन्त्र बिना अपूर्ण हुने धार्मिक मान्यता छ ।
यसपाली दुर्लभ संयोग
शास्त्रअनुसार फागुन मासको कृष्ण पक्षको चतुर्दशी तिथिमा महाशिवरात्री पर्व मनाइन्छ । यद्यपी यसबर्ष महाशिवरात्रीको केही अति महत्वपूर्ण वा दुर्लभ संयोग परेको छ । यो दुर्लभ संयोग केही बर्षपछि जुरेको हो ।
सन् २०१९ संवत २०७५ मा शिवरात्रीको दिन सोमबार हुनका साथसाथै त्रयोदशी वा चतुर्दशीको संयोग पनि जुरेको छ । कृष्ण पक्षको त्रयोदशी ‘प्रदोष’ हुन्छ । ४ मार्चको उदयकालिन तिथि त्रयोदशी एवं रात्रिकालिन तिथि चर्तुदशी हुन्छ । ४ मार्चको त्रयोदशी तिथि प्रदोषकालभन्दा अघि नै समाप्त हुँदैछ । यसैले ‘प्रदोष व्रत’ ३ मार्चमा हुनेछ तर, उदयकालीन थिथिको मान्यता अनुसार ४ मार्चमा त्रयोदशी वा चतुर्दशी तिथिको संयोग रहनेछ, जो अत्यन्त शुभ हो । बर्षौंपछि यस्तो दुर्लभ संयोग परेको छ ।
