सम्झनाको फोटोकपी : चक्रपथ हराएको एउटा कवि

‘कवि कविता होस्, कविता कवि होस्, कविता तब पो हुन्छ,

शब्द थुपारिकन के हुन्छ, भाव भए पो हुन्छ।‘

कविताको समीक्षा गर्दा सयौं पटक स्वर्गीय पारसमणि प्रधानका यी पङ्क्तिहरू प्रयोग भएका छन्। यी पङ्क्तिहरू छन् पनि उस्तै यथार्थपरक। भर्खरै बजारमा आएको कवि सुरेश राईको कविता संग्रह ‘सम्झनाको फोटोकपी’ पढिसकेपछि यसमा भएका कविताहरूमा कवि कत्तिको कविता हुन सके त भनेर घोत्लिएँ।

पोर्चुगलको राजधानी लिज्बोनबाट नजिकै रहेको कास्काईसलाई पृथ्वीको अन्तिम छेउ भनिन्छ। हो त्यही पृथ्वीको अन्तिम छेउको एक होटलमा बसेर पृथ्वीको सुदूरपूर्वमा कर्म गरिरहेका कविको कविता पढ्नु र घरीघरी कविता चढेर झल्यास्स झल्यास्स नेपाल पुग्नु साँच्चिकै अद्भुत अनुभूति रह्यो।

खोटाङ जिल्लामा जन्मेर हाल केही वर्षदेखि दक्षिणकोरियामा श्रम गरिरहनुभएका कवि सुरेश राईको पहिलो कृति हो- सम्झनाको फोटोकपी। शब्द मिडिया प्रालिद्वारा प्रकाशित यस कविता कृतिभित्र जम्मा ५३ वटा कविता छन्। जसमध्ये ३ वटा अंग्रेजी कविताहरू राईले आफैं अनुवाद गरेका हुन् जसलाई पुस्तकमा बोनस कविता भनेर अन्तिममा राखिएको छ।

कविता बाहेक राईका कथा, लघुकथा, गीत तथा आलेखहरू विभिन्न मिडियाहरूमा प्रकाशित हुँदै आइरहेका छन्।

विप्रेषणले धानिरहेको देशमा आधा जनसंख्या बाहिर छ। यसरी बाहिर पर्दा कविहरू पनि अरुहरूसँगै बाहिर परेका छन्। त्यसैले आजभोलि कविताहरू विदेशमै रचिन्छन्, लेखिन्छन्।

कवितामा वैदेशिक पीडा र स्वदेशको सम्झना आजको युगको अनिवार्य प्रवृत्ति जस्तो भइसकेको छ। घरमा रहनेहरूको व्यथा सुनाउँदै आफ्नो प्रिय मान्छे विदेशिएपछि कवि ‘चक्रपथ’ कवितामा लेख्छन् –

थाहा छ मेरी ज्यान

तिमी विदेशिएको दिन 

तिम्रै मफलर बनेर

गयो मेरो चक्रपथ पनि तिमीसितै

तिम्रै गलामा बेरिएर 

त्यसै दिनदेखि यता 

यो शहरमा कुनै चक्रपथ छैन

काठमाडौंको सिङ्गै चक्रपथलाई प्रियसीको गलाको मफलर केवल एक अब्बल कविले मात्रै देख्न सक्छ। यो कविको शक्तिशाली बिम्ब बनेको छ। कवि अझै थप्छन्- म आजभोलि विना चक्रपथको काठमाडौंमा, यसै बाँचिरहेको भेटिन्छु।

संग्रहभित्र कवि पटक–पटक आफ्नो प्रियसीको जिकिर गर्छन्। प्रेमिल कविताहरूमा उनलाई ‘मेरी ज्यान’, ‘प्रिय’ भनेर बारम्बार सम्बोधन गरिएको छ। त्यस्तै पटक–पटक दोहोरिएर आउने अर्को विषय भनेको कविको आमासँगको सम्झनाहरू हो।

कविले आफू परदेश हुँदा आमा बित्नुभएको र आमाको अन्तिम घडीमा आफू उपस्थित समेत हुन नपाएको परिस्थितिले यो संग्रह जन्मन पुगेको हो भन्ने उल्लेख गरेका छन्। कविता ‘रूपान्तरित आमा’मा कवि लेख्छन् –

आमा त एक थान शिलापत्र हुनु भो

एक चौतारी, एक सगर हुनु भो

संग्रहभित्र वनझाँक्री, नक्कली दूरबीन, थोपाहरूको आन्दोलन, काठमाडौंले मताउँछ, ह्वेल माछाको कान, गाउँ आई फर्केको बाटो जस्ता राजनैतिक रूपमा प्रतिरोधी चेत भएका सशक्त कविताहरू छन् भने भाग्यशालीको कविता, टग अफ वार, मृत्युवादी कवि, कायममुकायम ईश्वर जस्ता दार्शनिक चेतका कविताहरू पनि छन्।

त्यसो त पुस्तकमा माहुरी शीर्षकको एउटा कविता छ जहाँ कवि लेख्छन्-

‘यी माहुरीहरू,

इतिहासको लोप पन्नामा भुरुरु उडि पस्नु अगाडि नै,

लौ न केही गरौं।‘

आजको पर्यावरणीय समस्याको चेत यस कविता मार्फत कविले व्यक्त गरेका छन्। घरी अन्तिम कथा र सम्झनाको फोटोकपी जस्ता कविताले दु:खी बनाउँछ भने घरी मीठो झगडा, बाटो, कसिंगर जस्ता कविताले प्रेमिल बनाउँछ। समग्रमा विषयवस्तु, भाषा शैली, अभिव्यक्तिको गहिराई अनेक अनेक हिसाबले बलिया बलिया कविताहरूको एक हस्ताक्षर बन्न पुगेको छ सम्झनाको फोटोकपी।

थुप्रै कविताहरूमा कविले शब्द किफायत गर्ने ध्याउन्नमा चाहेका कुराहरू भन्न छुटाएका हुन् कि भन्ने आभास हुन्छ। हतारमा अन्त्य गरिदिए जस्तो, ट्वाक्कै बीचैमा छोडिदिए जस्तो अथवा भन्दाभन्दै केही बिर्सिए जस्तो पनि लाग्न सक्छ बीचबीचमा।

एउटा राम्रो कविको लागि यो सुधार गरिहाल्नुपर्ने पक्ष हो। त्यसमा ध्यान दिन जरूरी देखिन्छ। केही पुराना कविताहरूसँग मिल्दो भाव भएका एकाध कविताहरू पनि संग्रहमा छन् तर मौलिक शैली र प्रस्तुतिले गर्दा कवि त्यसमा सुरक्षित नै उत्रेका छन्।

बिम्बहरूको प्रयोगमा पनि कविले थुप्रै ठाउँ कन्जुस्याइँ गरेका हुन् कि भन्ने भान हुन्छ तर कविताहरूमा त्यसै कारणले सरलता झल्किएको पनि अनुभूत हुन्छ।

अन्त्यमा कविताहरू पढिसकेपछि लाग्छ कि कविले आफ्नो पहिलो कृतिमै राम्रो छाप छाड्न सफल भएका छन्। यसको निम्ति कविलाई बधाई छ। अतः उनको ‘कवि कविता हुने’ प्रयास बिल्कुलै इमानदार छ र धेरै हदसम्म सफल पाइन्छ। कविलाई आउने दिनहरूको लागि लामो साहित्यिक यात्राको शुभकामना !