+

क्यान्सरको उपचारमा प्रयोग हुने केमोथेरापी के हो ?

२०८१ भदौ  १६ गते १६:२२ २०८१ भदौ १६ गते १६:२२
क्यान्सरको उपचारमा प्रयोग हुने केमोथेरापी के हो ?

स्तन क्यान्सर, फोक्सोको क्यान्सर, पाठेघरको क्यान्सर, आन्द्राको क्यान्सर गरी क्यान्सरका धेरै प्रकार हुन्छन् । यी सबै क्यान्सरको पछाडि एउटा साझा कारण छ, कोषिकाहरुको असामान्य वृद्धि । यो रोगमा शरीरको कुनै पनि अंगमा कोषिकाहरुको अनियन्त्रित विभाजन हुन थाल्छ ।

केमोथेरापी क्यान्सरको उपचारमा प्रयोग हुने सबैभन्दा सामान्य उपचार पद्धति हो । केमोथेरापी क्यान्सर कोषिकाहरु नष्ट गर्न प्रयोग गरिन्छ । केमोथेरापीले क्यान्सर कोषिकाहरु फैलिनबाट रोक्छ । अरू कोषहरूलाई बनाउन, बढ्न र विभाजित गर्नबाट रोकेर काम गर्छ । किनभने क्यान्सरका कोषहरू आम रुपमा सामान्य कोषहरूको तुलनामा तीव्र रुपमा बढ्छ र विभाजित हुन्छ ।

यसैले केमोथेरापी गर्दा यसले क्यान्सर कोषहरूमा अधिक प्रभाव पर्छ । तर केमोथेरापीको लागि उपयोग गरिने औषधि यति धेरै शक्तिशाली हुन्छन् कि कहिलेकाहीं त्यसले स्वस्थ कोषहरूलाई पनि असर गर्न सक्छन् ।

जसरी ब्याक्टेरियाको उपचारमा प्रयोग गर्ने औषधिलाई एन्टिबायोटिक भनिन्छ त्यसरी नै क्यान्सर उपचारमा प्रयोग गर्ने औषधिलाई केमोथेरापी भनिन्छ । केमोथेरापी, हर्मोनल थेरापी, टार्गेटेड थेरापी, इम्युनो थेरापी, कार टी सेल थेरापी र बोनम्यारो (हड्डीभित्र हुने मासी) प्रत्यारोपण सबै क्यान्सरको उपचारमा प्रयोग हुने प्रणालीगत थेरापी अन्तर्गत पर्छ ।

कुन स्टेजको क्यान्सरका बिरामीलाई केमोथेरापी दिइन्छ ?

क्यान्सरको अवस्था, स्टेज र प्रकारअनुसार बिरामीलाई केमोथेरापी दिनुपर्ने हुन्छ । कसैलाई सुरुवाती स्टेजमै केमो दिनुपर्छ भने कसैलाई चौथो स्टेजमा मात्रै दिनुपर्ने पनि हुन्छ । प्रायः पहिलो स्टेजमा भन्दा दोस्रो तेस्रो र चौथो स्टेजमा यो थेरापी बढी आवश्यक हुन्छ ।

कुनै क्यान्सरको निदान गर्न, कुनैलाई घटाउन र कुनै बिरामीलाई बढ्न नदिन केमो दिइन्छ । स्तन क्यान्सरको पहिलो स्टेजमा शल्यक्रिया र विकिरणले सेकेर नै क्यान्सर निको हुन सक्छ, केमो दिइरहनु पर्दैन । ठूलो आन्द्राको क्यान्सरको सुरुवाती चरणमा पनि केमो दिनु पर्दैन । यी दुईबाहेक केही क्यान्सरमा भने पहिलो चरणमै केमो दिनुपर्ने हुनसक्छ ।

क्यान्सरको बिरामीलाई सामान्यतया कति पटक केमोथेरापी दिनुपर्छ ?

कुन क्यान्सर हो र अवस्था कस्तो छ ? त्यसअनुसार केमोको संख्यामा फरक पर्न सक्छ । डिम्बाशयको क्यान्सरमा ६ साइकल केमो दिए पुग्छ, स्तन क्यान्सरमा चारदेखि आठ साइकल दिए हुन्छ । अन्य क्यान्सरमा थपघट हुनसक्छ ।

विशेषगरी फोक्सोको क्यान्सरमा धेरै लामो समयसम्म केमो दिएको उदाहरण छ । तर सामान्यतया चार पटकदेखि जीवनभर दिनुपर्ने पनि हुनसक्छ ।

केमोथेरापीको केही साइडइफेक्ट

क्यान्सर दीर्घरोग रोग हो । यसमा शरीरका कोषिकाहरु अनियन्त्रित भएर विभाजित हुन्छन्, यो विभाजित हुने प्रक्रियालाई केमोथेरापीले रोक्छ । केमोले अनियन्त्रित विभाजित हुने खराब कोषिकालाई पनि मार्छ र त्योसँगै प्रत्येक दिन विकसित हुने सामान्य कोषिकालाई पनि मार्छ । कपालको कोषिका दैनिक विकास हुन्छ । केमोले त्यसलाई असर गर्छ, जसले गर्दा कपाल झर्छ ।

अर्को हाम्रो पाचन प्रणाली मुखदेखि मलद्वारसम्मको कोषिका पनि दैनिक विकास हुन्छ । त्यसलाई पनि असर गर्छ, जसले गर्दा वाकवाकी लाग्ने, बान्ता हुने, पखाला लाग्ने, कब्जियत हुने जस्ता समस्या देखिन्छ । सेतो, रातो रगतको कमी हुने । साथै महिलामा महिनावारी सुक्ने, पुरुषमा शुक्रकीट नहुने जस्ता समस्या पनि देखिन्छ । केमोले नयाँ बन्ने कोषिकालाई मार्ने भएकाले यस्ता समस्या देखिएका हुन् ।

मेडिकल साइन्सले केमोथेरापीको बेला हुने यी साइड-इफेक्टलाई कम गर्ने औषधिहरूको विकास पनि गरिसकेको छ । त्यसैले यो औषधि प्रयोग गर्न डराउनु पर्दैन ।

कसरी दिइन्छ केमोथेरापी ?

सामान्यता ९० प्रतिशत जस्तो केमोथेरापी रगतका नसाबाट दिइन्छ । इन्जेक्सनबाट दिनुपर्ने खण्डमा भर्ना राखी सुईबाट केमो औषधि दिइन्छ ।

कतिपय बिरामीलाई खाने औषधिको रुपमा पनि दिइन्छ । साथै कसैको क्यान्सर मस्तिष्कमा फैलिएको छ भने ढाडबाट पनि केमोथोरपी दिइन्छ । कसैलाई छालाको क्यान्सर भएको छ भने मल्हमको रुपमा पनि दिइन्छ ।

केमोथेरापी लिइरहेका व्यक्तिले ध्यान दिनुपर्ने कुरा

केमोथेरापी लिइरहेको व्यक्तिले सबैभन्दा पहिले आफ्नो खानपानमा विशेष ध्यान दिनुपर्छ ।  किनकि हाम्रो शरीरमा नयाँ कोषिका बन्न आवश्यक पर्ने कुरा स्वस्थ र सन्तुलित खानपानबाट नै प्राप्त हुन्छ । घरमै बनेका ताजा खानेकुरा त्यसमा पनि अलि बढी प्रोटिनयुक्त खानेकुरा खानुपर्छ । प्रशस्त मात्रामा पानी पिउनुपर्छ ।

केमो लिइरहेका व्यक्तिले पर्याप्त मात्रामा आराम गर्नु पनि जरुरी छ । दैनिक सातदेखि १० घण्टासम्म आराम गर्नुपर्छ । दैनिक रुपमा हल्का व्यायाम गर्नु पनि राम्रो हुन्छ । हिंड्डुल, योगा र हल्का व्यायाम घरमै गरेर शरीरलाई सक्रिय राख्नुपर्छ ।

क्यान्सरको उपचार लिइरहेका बेला रोगप्रतिरोधात्मक क्षमता पनि कमजोर हुन्छ यस्तोमा संक्रमण हुने सम्भावना बढी हुन्छ । यस्तोमा सरसफाइमा विशेष ध्यान दिनुपर्छ, भीडभाडमा नजाने जानैपरे मास्कको प्रयोग गर्ने लगायत कुरामा पनि ध्यान दिनुपर्छ ।

केमोथेरापी लिइसकेपछि शरीरमा निलो डाम देखा पर्‍यो, बिमिराहरू देखा पर्‍यो,  गिजा वा नाकबाट रगत बग्यो भने तुरुन्त उपचार गरिरहेको चिकित्सकसँग सम्पर्क गर्नुपर्छ ।

क्यान्सरका लागि अन्य औषधि उपचार

टार्गेटेड थेरापी : यो उपचारले क्यान्सर कोषहरूमा पाइने जिन वा प्रोटिनलाई लक्षित गर्छ । ती जिन वा प्रोटिन विशेष क्यान्सर कोषहरू विकास गर्ने आवश्यकता हुन्छ ।

इम्युनो थेरापी : यस उपचारले शरीरलाई प्राकृतिक सुरक्षा क्यान्सरबाट लड्न मद्दत गर्छ । यो उपचारको उपयोग आजभोलि केही प्रकारको क्यान्सरका लागि गरिन्छ ।

हर्मोन थेरापी : यो उपचारले शरीरमा हर्मोनको मात्रा बदल्छ । हर्मोनमा रासायनिक हुन्छ । हर्मोन शरीरमा स्वभाविक रूपले उत्पादन हुन्छ । यसले केही कोषहरू वा अङ्गको गतिविधिलाई नियन्त्रण गर्नमा मद्दत गर्छ । हर्मोनको स्तरले कैयौं प्रकारको क्यान्सरलाई नियन्त्रित गर्ने भएकाले चिकित्सकहरूले हर्मोन थेरापीको उपयोग गर्छन् । यसमा केही स्तन र प्रोस्टेट क्यान्सर समावेश छन् ।

कार–टी सेल थेरापी : कार–टी सेल एक विशेष उपचार पद्धति हो, जुन रक्त क्यान्सरका बिरामीमा निकै प्रभावकारी देखिएको छ । बिरामीकै शरीरभित्र रहेको ‘टी’ नामक प्रतिरक्षा कोषको प्रयोग गरेर उपचार गरिने प्रविधि हो । शरीरभित्र, खासगरी रक्तप्रणालीमा हुने ‘टी’ कोषलाई निकालेर प्रयोगशालामा जेनेटिक इन्जिनियरिङ गरी क्यान्सर चिनेर त्यस विरुद्ध क्रियाशील हुन सक्ने बनाएर बिरामीको शरीरभित्र पठाइन्छ, जसले क्यान्सरलाई मार्न सक्छ ।

बोनम्यारो प्रत्यारोपण : केमोथेरापीबाट निको नहुने रक्त क्यान्सरको उपचार बोनम्यारो (हड्डी भित्र हुने मासी) प्रत्यारोपणबाट गरिन्छ । शरीरमा भएको अस्वस्थ बोनम्यारोलाई नष्ट गरेर अर्को स्वस्थ बोनम्यारो राख्ने प्रक्रिया नै बोनम्यारो प्रत्यारोपण हो ।

केमोथेरापी क्यान्सर डा. अरुण शाही
डा. अरुण शाही
लेखक
डा. अरुण शाही
क्यान्सररोग विशेषज्ञ

डा. शाही हाल पाटन स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान, पाटन अस्पतालमा कार्यरत छन् । उनले एमबीबीएस, एमडी मेडिकल अन्कोलोजी (बंगलादेश) र महामारी विज्ञानमा एमपीएच गरेका छन् । साथै भारतको दिल्लीस्थित राजीव गान्धी क्यान्सर अस्पतालबाट मेडिकल अन्कोलोकीको तालिम लिएका छन् । उनको नेपाल मेडिकल काउन्सिल दर्ता नम्बर  १०९५३ हो ।

यो खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?
Khusi chhu

खुसी

Dukhi chhu

दुःखी

Achammit chhu

अचम्मित

Utsahit Chhu

उत्साहित

Akroshit Chhu

आक्रोशित

प्रतिक्रिया

भर्खरै पुराना लोकप्रिय

फिचर

बढ्दो उमेरसँगै खानपानमा परिवर्तन गर्नु किन जरुरी छ ?

बढ्दो उमेरसँगै खानपानमा परिवर्तन गर्नु किन जरुरी छ ?

क्यान्सरका कारण पनि देखिन सक्छ मुटुमा समस्या

क्यान्सरका कारण पनि देखिन सक्छ मुटुमा समस्या

हड्डी खिइने समस्या ‘ओस्टियोआर्थराइटिस’बारे भ्रम र सत्य  

हड्डी खिइने समस्या ‘ओस्टियोआर्थराइटिस’बारे भ्रम र सत्य  

बाल क्यान्सरको लक्षणलाई बेवास्ता नगरौं (भिडियो)

बाल क्यान्सरको लक्षणलाई बेवास्ता नगरौं (भिडियो)

गुणस्तरीय खाद्यवस्तु उत्पादन गर्न उद्योगले ध्यान दिनुपर्ने १४ कुरा  

गुणस्तरीय खाद्यवस्तु उत्पादन गर्न उद्योगले ध्यान दिनुपर्ने १४ कुरा  

आत्महत्याको सोच आउनै नदिन के गर्ने ?

आत्महत्याको सोच आउनै नदिन के गर्ने ?