नोबेल विजेतासँग विमान वार्ता – ‘विज्ञान विश्वमा समानता ल्याउने ठूलो शक्ति’

बुधबार सन् रोयल स्विडिस एकेडेमी अफ साइन्सेजले २०२५ रसायनशास्त्रतर्फको नोबेल पुरस्कार ३ वैज्ञानिकलाई संयुक्त रूपमा प्रदान गर्ने घोषणा गर्‍यो । उनीहरू हुन्- सुसुमु कितागावा, रिचर्ड रोबसन र ओमर एम. याघी ।

यी तीन वैज्ञानिकमध्ये याघीको संघर्षको यात्रा रोचक छ । सन् १९६५ मा जोर्डनमा जन्मिएका उनी युनिभर्सिटी अफ क्यालिफोर्नियामा प्राध्यापन गर्छन् ।

उनै याघीसँग नोबेल पुरस्कारको वेबसाइटका एडम स्मिथ टेलिफोन संवाद गरेका छन् । संयोग कस्तो परेछ भने टेलिफोन संवाद सुरु हुँदा याघीको विमान उड्नको लागि तयार थियो । पृष्ठभूमिमा केही एनाउन्समेन्टहरू सुनिन्छन् । यही हतारोका बीच याघीको संघर्ष र सफलताको यात्राबारे भएको कुराकानीको सम्पादित अंशः

हेलो, प्राध्यापक ओमर एम. याघी ?

हजुर।

म नोबेल पुरस्कारको वेबसाइट नोबेलप्राइज डट ओरआरजीबाट एडम स्मिथ बोल्दै छु।

नमस्ते ।

नमस्ते । पुरस्कार जित्नुभएकोमा धेरै धेरै बधाई छ ।

धन्यवाद। धन्यवाद। धेरै धेरै धन्यवाद।

के तपाईंलाई वेबसाइटका लागि एउटा छोटो अन्तर्वार्ता रेकर्ड गर्नका लागि केही मिनेट कुरा गर्न मिल्छ ?

पक्कै पनि । म अहिले जहाजमा छु र यो भर्खरै गेटबाट बाहिर निस्किँदै छ। तर, सम्पर्क कायम भएसम्म म तपाईंसँग कुरा गर्न खुसी हुनेछु।

नमस्ते । पुरस्कार जित्नुभएकोमा धेरै धेरै बधाई छ । 

धन्यवाद। धन्यवाद। धेरै धेरै धन्यवाद।

कस्तो राम्रो मौकामा तपाईंलाई भेटाएँ ।

मेरो अघिल्लो उडान अवतरण हुने बित्तिकै उहाँहरूले मलाई फोन गर्नुभयो।

खबर कहिले आउँछ, कसैलाई थाहा हुँदैन। अनि खबर सुन्दा तपाईंको पहिलो प्रतिक्रिया कस्तो रह्यो ?

चकित, खुसी, अभिभूत… !

यो धेरै हिसाबले विशेष छ। तपाईंलाई मेटल अर्गानिक फ्रेमवर्क (एमओएफ) को क्षेत्रको जनकको रूपमा चिनिनेछ ।

हो।

अनि तपाईं सायद जोर्डनमा जन्मनुभएको पहिलो नोबेल पुरस्कार विजेता पनि हुनुहुन्छ होला, म निश्चित त छैन…?

त्यो सम्भव छ। त्यो धेरै सम्भव छ। सायद त्यही नै होला, हो।

रसायनशास्त्र र तपाईंको जीवनमा तपाईंले कस्तो अद्भुत यात्रा गर्नुभयो ! अचम्मको छ।

हो, यो साँच्चै त्यस्तै रह्यो। मेरो हुर्काइ एकदमै सामान्य घरमा भयो। हामी एक दर्जनजति मानिस थियौँ, एउटै सानो कोठामा बस्थ्यौँ, त्यही कोठामा पालेका वस्तुभाउहरू पनि हुन्थे। मेरो जन्म शरणार्थी परिवारमा भएको थियो र मेरा आमाबाबुलाई मुस्किलले पढ्न र लेख्न आउँथ्यो।

मेरो बुबाले छैटौं कक्षासम्म पढ्नुभएको थियो होला र आमा त लेखपढ नै गर्न सक्नुहुन्नथ्यो। त्यसैले यो एउटा ठूलो यात्रा हो र विज्ञानले तपाईंलाई यस्तो गर्न अनुमति दिन्छ। मेरो विचारमा विज्ञान विश्वको सबैभन्दा ठूलो समानता ल्याउने शक्ति हो।

हो, हो, पक्कै पनि। यसले यो प्रमाणित गर्छ कि प्रतिभा जताततै छ र यदि कसैले त्यसलाई फस्टाउने अवसर दियो भने…

म सहमत छु। बुद्धिमान, प्रतिभाशाली र दक्ष मानिसहरू जताततै छन्। त्यसैले हामीले अवसर प्रदान गरेर उनीहरूको क्षमतालाई बाहिर निकाल्नमा ध्यान केन्द्रित गर्नुपर्छ।

तपाईंले यो क्षेत्रलाई यति ठूलो मात्रामा फस्टाएको देख्नुभएको हुनुपर्छ। तपाईंले यो क्षेत्रमा आफ्नो पहिलो काम सुरु गरेको जम्मा ३० वर्ष मात्र भयो, हैन?

हो, मैले एरिजोना स्टेट युनिभर्सिटीबाट आफ्नो स्वतन्त्र करियर सुरु गरेको थिएँ र मेरो सपना कम्तीमा एउटा यस्तो शोधपत्र प्रकाशित गर्ने थियो जसले १०० पटक उद्धरण (साइटेसन) पाओस्। अहिले मेरा विद्यार्थीहरू भन्छन् कि हाम्रो समूहको उद्धरण संख्या २ लाख ५० हजार भन्दा बढी पुगेको छ। त्यसैले, यो पूर्ण रूपमा अप्रत्याशित थियो।

तर फेरि पनि, रसायनशास्त्रको सुन्दरता के हो भने यदि तपाईंले परमाणु र आणविक तहमा पदार्थलाई नियन्त्रण गर्न सिक्नुभयो भने, यसको सम्भावना ठूलो छ। हामीले यसरी एउटा विशाल सम्भावनाको ढोका खोल्यौँ र यो क्षेत्र बढ्यो।

यसले मानिसहरूलाई भित्र आउन र आफ्नो योगदानका कारण आफैँमा तारा बन्न अनुमति दियो। यस क्षेत्रको सुन्दर पक्ष यही हो कि यसले हामी वैज्ञानिकहरूलाई भित्र गएर आफ्नो दिशा पत्ता लगाउन, आफ्नो करियर र विचारहरू निर्माण गर्न र यस क्षेत्रको स्तम्भ बन्न अनुमति दिन्छ।

मानिसहरूलाई यति धेरै बौद्धिक रूपमा जिज्ञासु बन्न दिने र साथै प्रदूषित पानीजस्ता निश्चित समस्याहरू समाधान गर्न वा कम गर्न मद्दत गर्ने यो संयुक्त उद्देश्य पूरा गर्नु महत्त्वपूर्ण छ।

हो, मैले भनेँ नि, एकपटक तपाईंले परमाणु र आणविक तहमा पदार्थलाई नियन्त्रण गरिसकेपछि, अब तपाईं समाजले सामना गरिरहेका पानी र कार्बनडाइअक्साइड क्याप्चर जस्ता ठूला समस्याहरूलाई सम्बोधन गर्न वा सेन्सर वा उपचार (थेराप्युटिक्स) बनाउन, हानिकारक अणुहरूलाई हानिरहित अणुहरूमा रूपान्तरण गर्नका लागि तपाईंले बनाउन चाहेका कुराहरूको कल्पना गर्न सक्नुहुन्छ।

यी सबै सम्भव हुन्छन् किनभने तपाईं फ्रेमवर्कहरू निर्माण गर्न, नियन्त्रण गर्न र लगभग शल्यक्रिया गरेजस्तै गरी जोडिने वा हटाइने घटकहरू (कम्पोनेन्ट्स) मिलाउन सक्नुहुन्छ। यसले तपाईंलाई धेरै ठूलो मिश्रणको विशिष्ट अवयवहरू खोज्ने उपयुक्त खाली ठाउँहरू (क्याभिटीहरू) बनाउन दिन्छ। त्यसैले यो धेरै, धेरै रोमाञ्चक छ।

रसायनशास्त्रको सपना भनेकै निर्माण खण्डको दृष्टिकोणबाट रासायनिक संरचनाहरू निर्माण गर्न सक्षम हुनु हो र हामीले त्यसका लागि आवश्यक विधि र अवस्था पत्ता लगायौँ। र हामीले के पायौँ भने फ्रेमवर्कहरूको अपार विविधता र सोही अनुरूप अनुप्रयोगहरूको अपार सङ्ख्या छ।

आजको दिनले रसायनशास्त्रको सौन्दर्य र सम्भावनाहरूमाथि फेरि ध्यान केन्द्रित गर्न अनुमति दिनु राम्रो कुरा हो।

वास्तवमा, तपाईंले यो कुरा उठाउनुभयो, त्यसका लागि धन्यवाद। म सुरुमा अणुहरूको सौन्दर्यमा धेरै रुचि राख्थेँ। वास्तवमा, म १० वर्षको हुँदा पुस्तकालय गएर एउटा किताब खोलेँ। त्यहाँ मैले अणुहरूको स्टिक-एन्ड-बल रेखाचित्रहरू देखेँ। ती अणुहरू हुन् भन्ने मलाई थाहा थिएन, तर कुनै कारणले म तुरुन्तै त्यसप्रति आकर्षित भएँ।

पछि मैले थाहा पाएँ कि यिनै अणुहरूले हाम्रो संसार बनाएका छन्। त्यसबेलादेखि मैले बनाउनुपर्ने र अध्ययन गर्नुपर्ने अणुहरूको सौन्दर्यका आधारमा रासायनिक समस्याहरू, इलेक्ट्रो-केमिकल समस्याहरू अनुसन्धानका लागि छनोट गरेँ। त्यसैले मैले, मलाई थाहा छैन तपाईं यो छाप्न चाहनुहुन्छ कि चाहनुहुन्न, तर मैले जब यो काम सुरु गरेँ, मैले संसारको कार्बन समस्या समाधान गर्न खोजेको थिइनँ। मैले सुन्दर चीजहरू निर्माण गर्न र बौद्धिक समस्याहरू समाधान गर्न खोजेको थिएँ।

त्यो साँच्चै मनमोहक छ। अनि पुस्तकालयहरूलाई धन्यवाद!

पक्कै पनि। म जब युवा विद्यार्थीहरूलाई लेक्चर दिन्छु, तिनीहरूमध्ये केहीले मलाई सोध्छन्, तपाईं कुनै कुराप्रति कसरी गम्भीर बन्नुभयो? तपाईं रसायनशास्त्रसँग कसरी प्रेममा पर्नुभयो?

म भन्छु, आफ्नो वरपरको कुनै पनि चीज उठाउनुहोस् र यो केबाट बनेको छ भनेर गहिरो रूपमा सोच्नुहोस् र जति गहिराई खोतल्दै जानुहुन्छ, त्यति नै सुन्दर चीजहरू फेला पार्नुहुनेछ। यसले तपाईंलाई कम्तीमा पनि रसायनशास्त्रतिर आकर्षित हुने उत्कृष्ट मौका दिन्छ। त्यसैले, त्यस्तो सानो उमेरमा तपाईंलाई कुनै भव्य योजना बनाउन आवश्यक छैन, तपाईंलाई केवल एउटा समस्या वा क्षेत्रतर्फ के कुराले तानिरहेको छ, त्यसैको पछि लाग्नुपर्छ।

एडम: त्यो निकै प्रेरणादायी छ। हामी अब जुनसुकै बेला समस्यामा पर्न सक्छौँ । (विमानमा) कसैले तपाईंलाई फोन बन्द गर्न भन्दै होला । र मलाई लाग्छ, सायद यो उडानमा यो खबर फैलिएपछि, जहाजमा सेलेब्रेसन हुनेछ। कसलाई के थाहा आफ्नो सिटको छेउमा बसेको मानिस तपाईं नै हो । जे होस्, हामीसँग कुरा गरिदिनुभएकोमा म तपाईंसँग धेरै आभारी छु। धेरै धेरै धन्यवाद।

धन्यवाद ।