१७ असार, गुलरिया (बर्दिया) । नेपाल एक भौगोलिक विविधतायुक्त देश हो जहाँ उच्च हिमशृङ्खला, खोँच एवम् गल्छी तथा तराईका समथर फाँट यहाँका भौगोलिक विविधताका उदाहरण हुन् ।
उत्तरीभागका हिमताल यहाँका जलस्रोतका भण्डार मानिन्छन् । त्यहीँबाट नागबेली भएर दक्षिणतर्फ बग्ने नदीनालाबाट सिञ्चित तराईका गरा नेपालको अन्न भण्डारका रुपमा रहेका छन् ।
नेपालको मध्यपश्चिममा पर्ने बर्दिया जिल्लाले नेपालको ६ प्रतिशत कृषि उत्पादन हुने भएकाले नेपाली जनतालाई खाद्यान्नको आपूर्ति गरिरहेको छ । यस जिल्लामा कृषि सिँचाइको प्रशस्त सम्भावना रहे तापनि व्यवस्थित नभएको कारणले विगत लामो समयदेखि कृषकले चाहे जति कृषि उत्पादन गर्न नसकेको विक्रम चौधरीले बताए ।
सो समस्यालाई मध्यनजर गर्दै बबई सिँचाइ आयोजनाले नहरको सुरुवात गरेदेखि बर्दियाका कृषक सिँचाइको सुविधा लिन थालेका छन् । नेपालको मुख्य आयस्रोत कृषि भएकाले अन्नको भण्डार मानिने बर्दिया जिल्लामा बबई सिँचाइ आयोजनाले जिल्लाको करिब ४० हजार हेक्टर क्षेत्रफलमा सिँचाइ पुर्याउने उद्देश्यका साथ विभिन्न क्रियाकलाप सञ्चालन गरिहेको छ ।
सिँचाइलाई सहयोग गर्न संयुक्त राष्ट्र सङ्घ विकास कार्यक्रमको आर्थिक सहयोगमा सम्पन्न भएको यस आयोजनाको पूर्वमा करिब २१ हजार हेक्टर तथा पश्चिममा १५ हजार हेक्टर जमिनलाई सिँचाइयोग्य भनी निर्धारण गरेको छ । नेपाल सरकारको आफ्नै स्रोतबाट सुरु भएको यो आयोजनाको अर्को उद्देश्य यस आयोजनाअन्तर्गत २०४९ सालमा ६७ अरब ९५ करोडको लागतमा राजमार्गमा पुल सहितको बाँध निर्माण कार्य सम्पन्न भएपछि यहाँका कृषक खुसी भएका छन् ।
परम्परागत रुपमा किसानद्वारा सञ्चालित कुलो, मझरा, राजकुलो, धधवार कुलोसहित गरी करिब ४० हजार हेक्टर क्षेत्रमा सिँचाइ सुविधा पुर्याउँदै आइरहेको बडघर किसान तुलसी थारूले बताए ।
नेपाल सरकारले राष्ट्रिय अभियानका रुपमा आयोजनाको मूल नहरको बाँकी काम सम्पन्न गर्ने लक्ष्य राखी २०५१ सालमा विशेष अभियानका रुपमा सञ्चालन गरेको थियो जसअन्तर्गत २०५८ सालसम्म बबई सिँचाइ आयोजनाको दोस्रो मूल नहरको काम सुरु, बबई नदीमा साइफनसहित अन्य संरचनाको विस्तृत इन्जिनियरिङ डिजाइनको कार्य सम्पन्न भएपछि बबई नदीमा साइफन, ढोढरी नहर संरचनाको निर्माण कार्य र २०६९÷७० मा करिब ४४ करोड २४ लाखको लागतमा सम्पन्न भई पानी सञ्चालन भइसकेको अवस्थामा २०७१ साउनको बाढीले, क्षतिग्रस्त बनाएको थियो । यस नहरलाई पुनःनिर्माणका लागि ठेक्का सम्झौता भइसकेकोे छ ।
पुनःनिर्माणको काम सकिएपछि पूर्वी तथा पश्चिमी कमान्ड क्षेत्रभित्र एकीकृत रुपमा भरपर्दो सिँचाइ सुविधा पु¥याउन सकिने लक्ष्य छ । पहिलो सर्भेक्षणबाट बर्दिया जिल्लाको करिब ३६ हजार हेक्टरमा नहर कायम गरिएको बबई सिँचाइ आयोजनाका डि ई वासुदेव तिमिल्सेनाको भनाइ छ । पूर्वी तथा पश्चिम सिँचाइ प्रणालीका लागि संयुक्तरुपमा प्रयोग हुनका लागि भौतिक संरचनामा बबई नदीमा ३१५ मिटर लम्बाइको पुलसहित बाँध बनेपछि ९८० मिटर नहर पूर्वी प्रणालीतर्फ निर्माण सम्पन्न भई सञ्चालनमा छ ।
मूल नहरबाट निस्कने चारवटा शाखा नहरमध्ये तीनवटा नहरको जम्मा लम्बाइ ३५ किमी छ । मूल नहरबाट प्रशाखा नहर १५ छन् । ६०.०३ किमी शाखा नहरबाट प्रशाखा नहर जम्मा लम्बाइ ४०.७० किमी हुनेछ । पूर्वतर्फ कृषकद्वारा सञ्चालित तथा व्यवस्थित सिँचाइ कुलोमा वुढान कुलो वि वान, मझरा कुलो वि वान, राजकुलो एस वान, फेना कुलो, एस फाइभ निर्माणमा बर्दियाका जनताले निःशुल्क श्रमदान पनि गरेका गङ्गा थरूनीको भनाइ छ ।
पूर्वतर्फ निर्माण नहर सम्पन्न भई नहरबाट सञ्चालित प्रशाखा शाखामा, एस २ प्रशाखा नहर, एस सेभेन प्रशाखा नहरलगायत १५ वटा प्रशाखा नहरका उपभोक्ता रहेका छन् । पूर्वी नहर प्रणालीका किसानले व्यवस्थित सिँचाई प्रणालीबाट प्रत्यक्ष सिँचाइ सुविधा उपभोग गरिरहेका छन् र पश्चिममा पनि सिँचाइ सुविधा उपभोग गरिरहेका छन् । बबई साइफन निर्माण कार्यले पश्चिम प्रणालीका किसानमा रहेको असन्तुष्टिलाई सम्बोधन गर्ने काम गरेको छ ।
आव २०७०/७१ मा ढोढरी तर्फको पश्चिम मूलनहर करिब १६ किमी निर्माण तथा सुधारका लागि अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको निर्माण व्यवसायीसँग निर्माण खरिद सम्झौता भई निर्माण कार्य चालु गरेको छ । आव २०७१÷७२ मा ढोढरी नहरतर्फ थप आठ किमी तथा जम्ती र वर्गदाहा नहर दुवै ठाउँमा निर्माण भएको छ । छ किमी नहर सुधार तथा विस्तार गर्न लागेपछि पश्चिम तर्फका कृषकको मनोबल उच्च भएको छ । आव २०७२÷७३ मा यी प्याकेजमा तीव्रताका साथ काम भइरहेको अध्यक्ष बलिराम थारूले बताए ।
चालु आव २०७२÷७३ मा आठ किमी नहर विस्तार तथा जम्ती वर्गदाहा नहरका लागि आवश्यक जग्गा प्राप्तिको प्रक्रियासमेत सुरु भएको छ । बबई सिँचाइ क्षेत्रको विकासका अवस्थामा आयोजनाको पश्चिम बबई नहर प्रणालीतर्फ बबई बाँध करिब ९०० मिटर दक्षिणमा, नदीमा साइफन र पश्चिम मूलनहरसहित ढोढरी लिङ्क नहर निर्माण भएको छ । यस पश्चिम नहर प्रणालीतर्फ करिब पाँच हजार हेक्टर भूमिमा भरपर्दो सिँचाइ सेवा पुगेकोे छ । गत आवमा ढोढरी ताराताल तर्फको प्रस्तावित करिब ४३ किमी नहरमध्ये कृषक निर्मित परम्परागत २८ किमीको नहर पुनःनिर्माण तथा सुधार चालु छ ।
सो नहरको कार्यान्वयनबाट पश्चिम बबई नहर प्रणालीतर्फ १२ हजार हेक्टर जमिनमा भरपर्दो सिँचाइ सुविधा उपलब्ध भएपछि कृषक लाभान्वित हुनेछन् । पूर्वमा सिँचाई सेवा क्षेत्रको विकासमा १७ हजार हेक्टरमा सिँचाइ सेवा पुर्याइएको छ । चालु आव २०७२÷७३ भित्र मूल नहर पूरै लाइनिङ भईसक्ने गरी आठवटा प्याकेजमा ठेक्का व्यवस्थापन भई निर्माण कार्य भइरहेको बबई सिँचाइ आयोजना प्रमुख मधुकरराज भण्डारीले जानकारी दिए ।
बबई सिंचाई आयोजनाको प्रस्तावित परिमार्जित कार्यक्रमअनुसार अनुमानित लागत सात अर्ब ६७ करोड १० लाख नौ हजार रूपैयाँ कायम भएकोमा गत आवमा २०७१÷७२ सम्म करिब चार अर्ब बजेट खर्च भइसकेको छ । यसबाट पूर्वी सिँचाइ प्रणालीतर्फ १७ हजार हेक्टरमा सिँचाइ सुविधा पुगिसकेको छ ।
यसैगरी, पश्चिमतर्फ १५ हजार हेक्टरमा सिँचाइ सुविधा पुगिसकेको छ । यसरी आयोजनाले नाकाबन्दीमा विभिन्न समस्या भए तापनि जल पर्याप्तताको दृष्टिकोणले वर्षैभर भरपर्दो सिँचाइ सेवा पुर्याउने भेरी–बबई डाइभर्सन कार्यको काम यथाशीघ्र हुनुपर्ने बर्दियाली जनताको मागमा काम गरिरहेको छ । नहरमा पानी पनि सञ्चालन भइरहेको छ ।
सिँचाई आयोजनाले जग्गा अधिग्रहण कार्यलाई प्रभावकारी बनाउन समयमै सूचना सम्पे्रषण गरी सरोकारवालालाई जानकारी दिने र अन्य आवश्यक समन्वय गर्ने गरिरहेको यो आयोजना राष्ट्रको प्राथमिकतामा रहेको योजनाका बारेमा नीतिगत रुपमा वन मन्त्रालय, अर्थ मन्त्रालय एवम् सिँचाइ मन्त्रालयबीच समन्वय गरिरहेको छ र निर्माणको समयमा नदीजन्य निर्माण सामग्री गिटृी, बालुवा, ढुङ्गा र ग्राभेलको आवश्यक परिमाण सङ्कलनसहित पत्राचार गर्दै बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जको मध्यवर्ती क्षेत्रबाट नदीजन्य निर्माण सामग्री सङ्कलन गर्न स्वीकृत गराई नदीजन्य निर्माण सामग्री प्राप्त गरी काम सञ्चालन गरिरहेको छ ।
नहरमा पानी चलिरहेकाले धान रोपाइँ गर्न पाउँदा अन्नको भण्डार मानिएको बर्दियाका १८ गाविसवासी कृषक पनि बबई सिँचाइ आयोजना राष्ट्रिय गौरवको सिँचाइ आयोजना भएकोमा गर्व गर्दछन् ।
