३० असोज, काठमाडौं । आज बडादशैंको सातौ दिन अर्थात् सप्तमी । यस दिनलाई फूलपाती भन्ने चलन छ । दशैंको खास रौनक आजबाट सुरु हुन्छ ।
घटनास्थापनादेखि दशैै सुरु हुने भएपनि सप्तमी, अष्टमी, नवमी एवं दशमी तिथिको बेग्लाबेग्लै महत्व पाइन्छ ।
सप्तमीको दिन दशैंको लागि पूजा सामग्री स्वरूप फूलपाती घरमा प्रवेश गराउने काम हुन्छ ।
गोरखा दरबारबाट फूलपाती ल्याएर काठमाडौंको हनुमानढोका दरबारको दशैंघरमा भित्र्याउने चलन छ । ऐतिहासिक तथा धार्मिक परम्पराअनुसार गोरखाको गोरखकाली मन्दिरमा तयार गरिएको फूलपाती हनुमानढोका दरबारमा भित्राउने चलन बसेको हो ।
गोरखा दरबारस्थित गोरखकाली मन्दिरका पुजारी, कलशेनी, मंगलेनी, भित्रिया सुसारेहरुले फूलपाती तयार गर्छन् । आश्विन शुल्क प्रतिपदाका दिन विधिपूर्वक भगवतीको आव्हान गरेर घटस्थापना गरिन्छ । यही घटस्थापनासँगै भगवतीको उपासाना गरी दुर्गावतीको पि्रय जौको जमरा राख्ने शास्त्रीय विधान छ ।
संस्कृतमा जमरालाई जयन्ती भनिन्छ । भगवतीकै एक नाम हो जयन्ती । विधिपूर्वक पूजाअर्चना गरेर दरबारका सुसारेहरुले बिहानको शुभ साइतमा फूलपाती सहितको डोली काठमाडौं पठाउने गर्छन् ।
गोरखादेखि धादिङ जिल्लाको जीवनपुरसम्म गोरखा दरबारको दशैँघरका पुजारीसहित मगर जातिका ६ जनाले फूलपाती ल्याउने र जीवनपुरदेखि जमलसम्म काठमाडौंबाट गएका ब्राहृमण जातिका ६ जनाले ल्याउने परम्परा छ ।
जमलबाट हनुमानढोकासम्म निजामती सेवाका उच्चपदस्थ अधिकारी, गुर्जुको पल्टन, नेपाली सेनाको ब्याण्डबाजा, पञ्चेबाजा र सांस्कृतिक नाचगानसहितको लावालस्करका साथमा फूलपाती ल्याउने गरिन्छ । हनुमानढोका दरबार पुर्याएपछि साँझ हर्षबढाइँका साथ फूलपाती भित्राउने प्रचलन छ ।
फूलपातीस्वरूप केरा, दारिम, धान, हलेदो, माने, कर्चुर, बेल, अशोक र जयन्ती गरी नौ प्रकारका पातहरूलाई पुजेर प्रत्येकको नौ वटाका दरले दुर्गापूजा गरेको स्थानमा भित्राइन्छ ।
नौ प्रजातीका पातमा क्रमशः ब्रहृमाणी, रक्तचण्डिका, लक्ष्मी, दुर्गा, चामुण्डा, कालिका, शिवा, शोकहारिणी र कार्तिकी देवीलाई एक-एक गरी आव्हान गरेर सोह्र सामग्रीले पुजिन्छ । यसलाई नवपत्रिका पनि भनिन्छ । इन्ऽ, शिव, विष्णु एवं श्रीरामले वृतासुर, त्रिपुरासुर, मधुकैटभ तथा रावण वधको लागि क्रमैसँग नवरात्र व्रत गरेका थिए । सोही पौराणिक मान्यता अनुसार यस्तो विधि बसेको नेपाल पञ्चाङ्ग निणर्ाय समितिका अध्यक्ष प्रा. डा. रामचन्द्र गौतम बताउँछन् ।
सप्तमीका दिन विशेषगरी महासरस्वती तथा पुस्तक, कापी, कलम अनि मसीदानी आदिको पनि पूजा गरिन्छ । किसानहरूले सप्तमीकै दिन खेतमा गई चन्दन, अक्षता र फूलले धानको पूजा गरी धानका बाला र बोट घरमा भित्राउने गर्छन् ।
यसरी बस्यो परम्परा
तत्कालीन राजा पृथ्वीनारायण शाहको पालादेखि गोरखकाली मन्दिरको दशैंघरबाट फूलपाती ल्याएर काठमाडौंको हनुमानढोका दरबारमा भित्राउने परम्परा सुरु भएको हो । पृथ्वीनारायण शाह गोरखाको राजा हुनुभन्दा अगावै त्यहाँको दरबारमा धुमधामका साथ फूलपाति राख्ने प्रचलन थियो । उनका बाबु नरभूपाल शाह र हजुरबुबा वीरभद्र शाहभन्दा पनि अघि पृथ्वीपति शाहकै शासनमा समेत त्यहाँको दरबारमा धुमधामका साथ फूलपाति राखिन्थ्यो ।
१७९९ सालमा गोरखाको राजा भएका पृथ्वीनारायण शाहले अन्य राज्यमा पनि जित हासिल गर्दै गए । १८२५ सालमा काठमाडौं उपत्यका विजय हासिल गरी यही खाल्डोलाई देशको राजधानी बनाएपछि गोरखा दरबारबाट हनुमानढोकामा फूलपाती भित्राउने थालियो ।
उपत्यकाको कान्तिपुर राज्यमा विजय प्राप्तिपछि पृथ्वीनारायण शाहले हनुमानढोकामा गोरखाबाटै फूलपाती ल्याउन हुकुम गरेको बताइन्छ । ‘उ बेला राजा महाराजाको हुकुम नमान्ने कुरै भएन’, प्रा.डा. गौतम भन्छन्, ‘विस्तारै यसले परम्पराकै रुप लियो ।’
