दुई साताअघि मदन पुरस्कारको सूची सार्वजनिक भएपछि एकातिर यो सूचीको प्रसंसा सँगै सूचीमा पर्नुपर्ने तर पर्न नसकेका पुस्तकहरुको लिस्ट सार्वजनिक भयो । यसलाई कतिपयले संकेतिक रुपमा विरोधका रुपमा पनि लिए । यद्यपि यसपटक सार्वजनिक भएको सूचीमा पहिले जस्तो सोझो विरोध देखिएन तर केही पुस्तक नपरेकोमा भने धेरैको अपशोच देखिन्थ्यो । सामाजिक सञ्जालमार्फत भिन्न भिन्न ठाउँबाट सयौं पाठकहरुले आफ्नो तर्फबाट लिस्ट सार्वजनिक गरेपछि अनलाइनखबरले ती पुस्तकका नाम संकलन गर्यो । त्यसपछि समीक्षकहरुसँग त्यसका सम्बन्धमा राय माग्यो । हामीले समाजिक सञ्जालमा आएका दर्जनौ प्रसंसित पुस्तक मध्ये समीक्षकहरुलाई ७ पुस्तक छान्न अनुरोध गर्यौं । सात पुस्तक छान्नुको अर्थ मदन पुरस्कारको सूचीमा रहेको ७ पुस्तकसँग संगति मिलाउनु थियो ।
शिलान्यास
गैरआख्यान विधामा पाठकबाट निकै प्रससित पुस्तक ‘शिलान्यास’ समीक्षकहरुले पनि मनपराएको पुस्तक हो । धेरैले यो पुस्तक मदन पुरस्कारको सूचीमा पर्ने अपेक्षा गरेका थिए । तर अपेक्षाअनुसार पुस्तक सूचीमा नपरेपछि पाठकले यो पुस्तकको विषयमा चर्चा चलाए । यसलाई समीक्षकहरुले पनि पढ्नुपर्ने पुस्तकको सूचीमा राखेका छन् ।
सुजित मैनालीद्वारा लिखित शिलान्यासले सञ्चारमाध्यममा पनि निकै ठूलो स्थान पाएको थियो । नेपाल साप्ताहिकले वर्षका उत्कृष्ट पाँच गैरआख्यान पुस्तकको सूचीमा यसलाई पहिलो नम्बरमा राखेको थियो । पुस्तक प्रकाशन हुनेवित्तिकै लगातार समीक्षा पनि छापिएका थिए । यो वर्ष बढि विक्री हुने पुस्तकहरुमा पनि यो पुस्तक परेको थियो ।
पुस्तकले पृथ्वीनारायण शाहको नेपाल एकीकरणलाई फरक दृष्टिकोणबाट प्रस्तुत गरेको छ । यो पुस्तक समाजशशास्त्रीय दृष्टिकोणले पनि पठनीय भएका कारण यसको चर्चा चलेको हो ।
तपाईंको पहाड कहाँ हो ?
गैरआख्यानकै फरक शैलीको पुस्तक ‘तपाईंको पहाड कहाँ हो ?’ लाई पनि पाठकहरुले मदन पुरस्कारको सूचीमा पर्नुपर्ने पुस्तकका रुपमा अभियान चलाएका थिए । नेपाली साहित्यका केही पुराना हस्तीहरुको व्यक्तिचित्र समेटिएका कारण पनि यो पुस्तकको चर्चा चलाइएको अनुमान गर्न सकिन्छ ।
निजात्मक अनुभूति र व्यक्तिचित्रलाई समेटेर तयार भएको यो पुस्तकको शीर्षक पनि आकर्षक छ । आम चलनचल्तीमा सोधिने ‘तपाईंको पहाड कहाँ हो ?’ निबन्ध पुस्तककै शक्तिशाली निबन्ध हो । यद्यपि यो पुस्तकले समग्र देशको भन्दा पहाडे समुदायको मात्र प्रतिनिधित्व गरेको आरोप पनि लागेको थियो । यद्यपि लेखक भीष्म उप्रेतिले एउटा मात्र निबन्धले पुस्तकको प्रतिनिधित्व गरेको भन्न नमिल्ने बताएका थिए ।
राष्ट्र बैंकका उप निर्देशक भीष्म उप्रेति मुद्रा विशेषज्ञ पनि हुन् । प्रारम्भदेखि नै कविता, नियात्रा र निबन्धमा अब्बल भएर पनि मदन पुरस्कारको सूचीमा नपरेका कारण पनि सामाजिक सञ्जालमा यो पुस्तकको चर्चा भएको हो ।
सिकाउने शैली
सामाजिक सञ्जालमा चर्चा चलेको अर्को गैरआख्यान पुस्तक ‘सिकाउने शैली’ पनि हो । शिक्षा सचिव खगराज बरालको यो पुस्तक समग्र शिक्षामा केन्दि्रत छ । बाल्यकालको शिक्षा अनुभव र अहिले शिक्षाकै नेतृत्व तहमा पुगेपछिको यथार्थ अवस्थाका कारण पुस्तकले एकैसाथ शिक्षाको समग्र वस्तुस्थितिको जानकारी दिन्छ ।
यो पुस्तकलाई नेपाल साप्ताहिकले वर्षका उत्कृष्ट गैरआख्यानको सूचीमा राखेको थियो भने पुस्तक प्रकाशनपछि लगातार सञ्चारमाध्यममा चर्चा कमाएको थियो । पुस्तकमा ३१ वटा लेखोट छन् । सबै लेखोटले नेपालका सामुदायिक विद्यालय, सरकारी क्याम्पस, विदेशी शिक्षा, नेपालको निजी शिक्षा, विद्यार्थीका अनुभवहरुको बयान गर्छ । पुस्तक आत्मकथात्म शैलीमा लेखिएको छ । यो पुस्तक पठनीय भएको भन्दै सामाजिक सञ्जालमा मदन पुरस्कारको सूचीमा पर्नुपर्ने राय पाठक र समीक्षकहरुको थियो ।
टुकी
काठमाडौंमा खासै चर्चा नभएको तर मोफसलका साहित्यकारले निकै आशा गरेको उपन्यास हो- टुकी ।
पेशाले शिक्षक एवं रेडियोकर्मी रहेका लेखकको खास नाम मनोज चौधरी हो । पुस्तकमा भने श्रष्टाको नाम मनोज अज्ञात राखिएको छ । पुस्तकले मध्य तराईमा बसोबास गर्ने थारु समुदायको कथा भन्छ । यसले थारु इतिहास, संस्कृति र चालचलनको अभिलेखिकरण गरेको छ । नेपाली भाषामा लेखिए पनि यसमा थारु भाषामा प्रचलित शब्दहरुको प्रयोग भरपुर छ । आञ्चलिक स्वादका कारण पुस्तक पढिरहँदा कतै पनि झिँझो लाग्दैन । उपन्यासकले थारु समुदायको उत्पिडन कथा भन्दैन तर सङ्केत गर्छ । पुस्तकको मुख्य उद्देश्य नै यसको इतिहास र संस्कृतिलाई बढि भन्दा बढि पाठकसम्म पुर्याउने देखिन्छ ।
थारुको जनजीवन, पर्व, खानपान, संस्कार जीवनशैलीलाई आख्यानका रुपमा प्रस्तुत गरिएका कारणले यो पुस्तक मदन पुरस्कारको सूचीमा पर्नुपर्ने दावी सामाजिक सञ्जालमा सुरुदेखि नै गरिएको थियो । पछि सूचीमा नपरेपछि चितवनका लेखक-पत्रकारहरुले मदन पुरस्कार गुठीले मोफसलको लेखकले लेखेका कारण यो पुस्तक पढ्न कञ्जुस्याईं गरेको आरोप लगाए ।
मैदारो
पाठकहरुले मदन पुरस्कारको सूचीमा पर्ने दावी लगातार गरिरहे पनि भूपिन खड्काको मैदारो यो सूचीमा परेन । माझिएका कवि र निबन्धकार रुपमा प्रख्यात भएका कारण पनि पाठकलाई उपन्यासबाटबाट निकै आशा थियो । प्रकाशनपछि यसले केही हदसम्म पाठकको आशालाई पूर्ति पनि गरेको प्रतिक्रिया सामाजिक सञ्जालमा देखिन्थ्यो । कतिपयले यो पुस्तकलाई मदन पुरस्कारको सूचीमा पर्ने दावी गरेका थिए ।
तर सूचीमा यो नाम नदेखेपछि भने सामाजिक सञ्जालमा धेरै पाठकले यो पुस्तकको सम्झना गरे । पुस्तकले नेपाली समाजमा शोषित र दमित जीवन बाँचिरहेका मानिसको कथा भनेको छ । दलित पात्र, जनयुद्धको पृष्ठभूमि र कलकाकारिताको शुक्ष्म ब्याख्या गरेकोले पनि यो पुस्तकलाई मदन पुरस्कार गुठीले न्याय नगरेको सन्देश समाजिक सञ्जालमा अझै पनि आइरहेका छन् ।
जेब्राक्रश
जेब्राक्रसकी लेखिका तर्कना शर्मा सञ्चारमाध्यममा देखिइरहने नाम हो । शर्माले प्रारम्भदेखि नै सीमान्तकृत समुदाय र विषयलाई महत्व दिएर लेखिन् । यही कारण उनको पहिलो उपन्यास ‘जेब्राक्रश’ निस्कने वित्तिकै यसको चर्चा चल्यो । उपन्यासले महिला स्वाभिमानको पक्षमा बहस चलाएको थाहा पाएपछि यो पुस्तकको प्रचार गर्न महिला समुदाय नै लागे । शक्तिशाली महिला लेखकले पुस्तकको प्रसंसा गर्न थालेपछि यो पुस्तक मदन पुरस्कारको सूचीमा पर्ने आँकलन गरिएको थियो ।
तर पुस्तकको नाम सूचीमा नदेखिएपछि पुनः यो पुस्तकको सम्झनामा स्टाटसहरु लेखिन थाले । पुस्तकले एकैसाथ नेपाली समाजको पहिला पुरुषबीचको फरक, आर्थिक र सामाजिक विभेद र आधुनिक ममाजको कुरुपता देखाएका कारण यो पुस्तक सूचीमा हुनुपर्ने दावी गरिएको थियो । महिला लेखक भएका कारण पनि उनलाई महत्व दिनुपर्ने दावी कतिपय पाठकको देखिन्थ्यो ।
शून्य प्रहरको साक्षी
एक दर्शनमा एक कविता, त्यो पनि छोठा छोठा । पूर्वीय र पाश्चत्य दर्शनलाई छोटा कवितामार्फत प्रस्तुत गरिएको शून्य प्रहरको साक्षी प्रकाशन भएलगत्तै चर्चामा रह्यो । सामान्य पाठकले एकैपटकमा बुझ्न नसक्ने तर आकर्षक शैलीका कारण त्यसलाई गुन्गुनाइ रहने कविता भएका कारण यसको चर्चा भयो ।
त्यसपछि यो लगातार सञ्चारमाध्यममा यो पुस्तकको चर्चा सुरु भयो । पाठकहरुले यसलाई वर्षका उत्कृष्ट कविता कृतिमध्ये एक माने । कतिपयले यो पुस्तक मदन पुरस्स्कारको सूचीमा पर्ने आँकलन गरे । जसै सूची प्रकाशित भयो, त्यसपछि भने यो पुस्तकलाई पाठकले मदन पुरस्कारको सूचीमा किन परेन भनेर चर्चा सुरु भयो ।
अंग्रेजी साहित्यका प्राध्यापक भएका कारण श्रष्टालाई विश्व साहित्यको राम्रो ज्ञान छ । यहि कारण महेशले नेपाली साहित्यमा यसअघि नआएको शैली कवितामा प्रयोग गरेका छन् । शून्य प्रहरको साक्षीलाई सामाजिक सञ्जालमा सम्झिनुमा यसले पनि काम गरेको छ ।
सामाजिक सञ्जालमा मदन पुरस्कारको सूचीमा पर्नु पर्ने पुस्तकको मुख्य नाम यी भए पनि अन्य दर्जनौ पुस्तकलाई पनि पाठकले सम्झिरहेका छन् । यद्यपि, माथि उल्लेखित पुस्तकहरुमा भने समीक्षकहरुको पनि समर्थन छ । यहाँ बुझ्नुपर्ने कुरा के छ भने यी पुस्तकमध्ये धेरैले बजारमा चर्चा पाएका, पाठक पाएका कारण धेरै पाठकसम्म पुगेका पुस्तक हुन् । जुन पुस्तकका पाठक धेरै हुन्छन्, त्यही पुस्तकको चर्चा बढी हुन्छ । जबकि मदन पुरस्कार गुठीले आफ्ना निर्णयक मण्डलले पूर्णकालीक पाठक भएर आफ्नो लिस्ट पठाएको दाबी गरेको छ ।
धेरै पाठक हुनेवित्तिकै पुस्तकको गुणस्तर राम्रो हुन्छ भन्ने कुरा सत्य होइन ।
