वसन्त ऋतुमा होली, रंग पञ्चमी, वसन्त पञ्चमी, नवरात्रि, राम नवमी, , शिव रात्री, हनुमान जयन्ती, नव-सम्वत्सर र गुरु पूणिर्मा जस्ता उत्सवहरु मनाइन्छ । यी मध्ये रंग पञ्चमी र वसन्त पञ्चमीले मौसम परिर्वतन भएको सुचना दिँदै नव-सम्वत्सरबाट नयाँ वर्षको शुरुवात हुन्छ ।
यस बाहेक होली भक्त प्रह्लादको सम्झनामा मनाइन्छ भने नवरात्रिमा माता दुर्गाको उत्सव गरिन्छ । त्यस्तै राम नवमी, हनुमान जयन्ती र बुद्ध पूणिर्माका दिन महा पुरुषहरुको जन्म भएको थियो । ती मध्ये वसन्त पञ्चमीका विभिन्न रहस्यहरु छन्, जुन यस प्रकार छन् :
भगवान श्रीकृष्णले भन्नु भएको थियो- ऋतुहरुमा म वसन्त हुँ
भगवान श्रीकृष्णले भन्नु भएको थियो- ऋतुहरुमा म वसन्त हुँ । भगवान कृष्णले त्यस्तो भन्नुको कारण प्रकृतीको कण-कणमा बसन्त ऋतुको आगमनमा आनन्द र उल्लासले भरिन्छ । मौसमले पनि परिर्वतनको महसुस गर्दै आफ्नो चाललाई परिर्वतन गरेर मदमस्त हुन्छ । प्रेमी-प्रेमिकाको मन पनि धडि्कन थाल्छ ।
प्रेम दिवस
वसन्त पञ्चमी मदनोत्सवको रुपमा पनि मनाइन्छ । कामदेवको दोस्रो नाम मदन हो । यो अवसरमा ब्रजभूमिमा भगवान श्रीकृष्ण र राधाको रास उत्सवलाई मुख्य रुपले मनाइन्छ । यो दिन कामिनी र काननमा आफैं यौवन उत्पन्न हुन्छ भन्ने कुरा औषधी ग्रन्थ चरक संहितामा उल्लेख गरिएको छ । त्यसैले यो ऋतुलाई प्रेमी-प्रेमिकाहरुले प्रेम दिवसको रुपमा पनि मनाउँछन् ।
प्रकृतिको परिर्वतन
वसन्त पञ्चमीको दिनदेखि प्रकृतिका समस्त पुराना कुराहरु हटेर जान्छन् र प्रकृतिले पुनः नयाँ श्रृंगार गर्छिन् । तोरीको फुलहरुले झुल्दै गीत गाउन थाल्छन् । कोइलीको कुहु-कुहु आवाज, फुलहरुमा मौरीहरुको भुन्भुनाउन थाल्छन् । मादकतायुक्त वातावरणले हरेकको मनमा विशेष स्फूर्ति बढ्न थाल्छ र प्रकृतिले आफ्नो नयाँ स्वरुपले सबैलाई लोभ्याउन थाल्छिन् ।
देवी सरस्वतीको जन्मदिन
मूलतस्यो पर्व ज्ञानको देवी सरस्वतीको जन्मदिनको उपलक्ष्यमा मनाइन्छ । कवि, कथाकार, चित्रकार, गायक, संगीतकार र विचारकहरुका लागि यो दिन अति नै महत्वपूर्ण हुन्छ । यस दिन गरिएको सरस्वती देवीको ध्यान र पुजापाठले भक्तहरुको ज्ञान र शक्तिलाई बढाउँछ ।
प्राणायम र ध्यान
जसलाई प्राणायामको ज्ञान छ, उसले यो मौसममा प्राणायाम गर्नुको महत्व के छ भन्ने कुरा राम्रोसंग बुझेको हुन्छ । यो मौसममा बहने शुद्ध र ताजा वायुले हाम्रो रक्त सञ्चारलाई सुचारु रुपमा चलाउन सहायक सिद्ध हुन्छ । मनमा भएको परिर्वतनलाई बुझ्दै ध्यान गर्नका लागि यो ऋतु सबैभन्दा उपयोगी ऋतु सिद्ध हुन सक्छ ।
