जीवनशैली एउटा जीवन जिउने तरिका हो । जुन व्यक्ति, समूह र राष्ट्र अनुसार फरक फरक हुने गर्छ । जीवनशैलीलाई विशिष्ट भौगोलिक, आर्थिक, राजनीतिक, सांस्कृतिक र धार्मिक शैली तथा रितिरिवाजहरुले असर गर्ने गर्छ । ठाउँ र संस्कृति अनुसार पनि जीवनशैलीहरु परिवर्तन भइरहेका हुन्छन् ।
जीवनशैलीलाई विशेष समय, स्थान वा क्षेत्रका बासिन्दाहरूको विशेषता अनुसार भिन्नता छुट्याउने गरिन्छ । यसमा दिनप्रति दिन व्यवहार र व्यक्तिको कार्यहरू, गतिविधिहरू, रमाईलो र आहार आदिलाई समावेश गरेको हुन्छ ।
हालका दशकहरूमा अनुसन्धानकर्ताहरूले स्वास्थ्यको महत्वपूर्ण कारकको रूपमा जीवनशैलीलाई लिने गरेका छन् । डब्ल्यूएचओका अनुसार, व्यक्तिगत स्वास्थ्य र जीवनको गुणस्तरसँग सम्बन्धित ६० प्रतिशत कारणहरु जीवनशैलीसँग सम्बन्धित छ । लाखौं मानिसहरु एक अस्वस्थ जीवनशैलीका कारण नै सधैं बिरामी हुने गर्छन् ।
तसर्थ, तिनीहरू बिरामी, अशक्तता र मृत्युको मुखसम्म पनि उनीहरु पुग्ने गर्छन् । मेटाबोलिक रोगहरू, संयुक्त र स्केलेटल समस्याहरू, कार्डियोभास्कुलर रोग, उच्च रक्तचाप, अधिक वजन र यस्तै समस्याहरू अस्वस्थ जीवनशैलीको कारण हुनसक्छन् ।
मान्छेको जीवन परिवर्तनशील छ । कुपोषण, अस्वस्थकर आहार, धुम्रपान, मदिरा सेवन, लागुपदार्थको दुव्र्यसनी, तनाव र यस्तै अन्य कारणले मानिसहरु दिन प्रतिदिन अस्वस्थ बन्दै गइरहेका छन् । यसबाहेक, नागरिकहरूले जीवनमा नयाा चुनौतिहरूको सँमना गर्नुपर्ने हुन्छ ।
उदाहरणको लागि, नयाा टेक्नोलोजी जस्तै इन्टरनेट र भर्चुअल संचार नेटवर्क आदि पनि हाम्रो संसँरको एक प्रमुख चुनौती हो । जसले व्यक्तिको शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्यलाई जोखिममा पार्छ । यसको चुनौती भनेको टेक्नोलोजीको अत्यधिक प्रयोग र दुरुपयोग हो ।
यसैले, विभिन्न अध्ययनहरूका अनुसँर जीवनशैलीले मानिसको शारीरिक स्वास्थ्य र मानसिक स्वास्थ्यमा महत्वपूर्ण प्रभाव पार्छ । त्यस्ता प्रभावका विभिन्न रूपहरू छन् । केही जातीयतामा सम्भोग जीवनशैलीको एक प्रमुख रूप हो ।
यसले आनुवंशिक बिकार समेत निम्त्याउन सक्छ । यो अस्वस्थकर जीवनशैलीको सुधार आनुवंशिक रोगको दर घटाउनका लागि समेत विभिन्न कारकहरु रहेका हुन्छन् । केही देशहरूमा लागूपदार्थको अधिक प्रयोग एउटा प्रमुख अस्वस्थकर जीवनशैली हो ।
स्वास्थ्यलाई असर गर्ने जीवनशैलीका केही चरणहरूको यसरी वर्गीकृत गर्न सकिन्छ :
१. आहार
आहार जीवनशैलीको सबैभन्दा ठूलो कारक हो । यसको स्वास्थ्यसँग प्रत्यक्ष र सकारात्मक सम्बन्ध छ । कम खाना र मोटोपना जस्ता समस्याहरु सहरी समाजको सँमान्य स्वास्थ्य समस्याहरु हुन् । अस्वस्थ जीवनशैलीद्वारा मापन गर्न सकिन्छ । शहरी जीवनशैलीले पोषण समस्याहरू निम्त्याउाछ जस्तै फास्टफुडहरू र नराम्रो खानाहरू प्रयोग गरेर कार्डियोभस्कुलर जस्ता समस्याहरू बढाउँदै गएको छ ।
२ व्यायाम
सामान्य स्वास्थ्य समस्याहरूको उपचारको लागि व्यायामलाई अति आवश्यक कुरा हो । निरन्तर व्यायामको साथ स्वस्थ आहारले स्वास्थ्य आउनसक्ने धेरै दीर्घकालीन समस्याको समाधान गर्ने गर्छ । केही अध्ययनहरूले खुशीको सँथ सक्रिय जीवनशैली नै स्वस्थ जीवनको आधार रहेको बताउाछन् ।
३. निन्द्रा
स्वस्थ जीवनको आधारहरू मध्ये एक निद्रा हो । निद्रा कहिलै पनि जीवनबाट अलग हुन सक्दैन । निद्रा बिग्रँदाको धेरै समस्याहरु रहेका छन् । सामाजिक, मनोवैज्ञानिक, आर्थिक र स्वस्थ परिणामहरू नै जीवनशैली परिवर्तनका आधारहरु हुन् । जीवनशैलीले निद्रामा प्रभाव पार्न सक्छ, निद्राले मानसिक र शारीरिक स्वास्थ्यमा स्पष्ट प्रभाव पार्छ ।
४. यौन व्यवहार
स्वस्थ जीवनमा सामान्य यौन सम्बन्ध आवश्यक छ । यौन सम्बन्धको अक्षमता अधिकांश समाजको समस्या हो । यसले मानसिक र शारीरिक स्वास्थ्यमा महत्वपूर्ण प्रभाव पार्दछ । यो भन्न सकिन्छ कि असुरक्षित यौन सम्बन्धले विभिन्न पारिवारिक समस्या वा यौन सम्बन्धित रोगहरु लाग्ने गर्छ ।
५. औषधिको दुरुपयोग
आत्मउपचार, औषधि साझेदारी, प्रिस्क्रिपन बिना औषधि प्रयोग गर्ने, धेरै औषधीहरू लेख्ने, प्रत्येक औषधिहरु धेरै मात्रामा प्रयोग गर्ने, अनावश्यक औषधिहरू, विरोधाभास युक्त औषधि र औषधिको कारणले पनि जीवनशैलीलाई असर गर्छ ।
६. आधुनिक टेक्नोलोजीहरूको प्रयोग
उन्नत टेक्नोलोजीले मानव जीवनलाई सुविधा दिन्छ । टेक्नोलोजीको दुरुपयोगले परिणाम अप्रिय हुनसक्छ । उदाहरणको लागि, मध्यरातसम्म कम्प्युटर र अन्य उपकरणहरूको प्रयोग गर्दा, निद्राको बान्कीमा प्रभाव पर्नसक्छ र यसले निद्रालाई बाधा पुर्याउन सक्छ । मोबाइल फोनको प्रयोग धेरै हुनु उदासिनताको लक्षणसँग सम्बन्धित छ ।
७ मनोरन्जन
फुर्सदको समय जीवनशैलीको उप–कारकहरु हुन् । फुर्सदको समयलाई बेवास्ता गर्दा नकारात्मक परिणामहरू हुन सक्छन् । यस बाहेक अध्ययनलाई पनि जीवनशैलीको कारक मान्ने गरिन्छ । अध्ययन आत्माको व्यायाम हो । अध्ययनले डिमेन्सियाको प्रक्रिया सुस्त बनाउन सक्छ ।
