वैदिक ज्योतिषमा ग्रहहरूको धेरै प्रकारबारे वर्णन गरिएको छ। यी अवस्थाहरू ग्रह वा विभिन्न अन्य शक्तिहरुको गति र अवस्थामा आधारित हुन्छन् । यी अवस्थाहरूमध्ये सबैभन्दा बलियो ग्रहको अवस्था युवावस्था हो भने सबैभन्दा कमजोर अवस्था बालावस्था हो । निष्कृय अवस्था मृतावस्था हो ।
बालादि अवस्थामा उही राशि चक्रमा रहेको ग्रहको बल र विषम राशि चक्रमा रहेको ग्रहको बलका बीचमा फरक हुन्छ । यो शक्तिअनुसार कुनैपनि मान्छेले आफ्नो जीवनमा ग्रहहरूको फल भोग्छ। बालादि अवस्थामा ग्रहको बल उसको अंश तथा राशिमा आधारित हुन्छ । राशिको महत्व यसकारण हुन्छ कि समराशि चक्रमा रहेको ग्रहको फल विषम राशिमा रहेको ग्रहको भन्दा पूर्ण भिन्न हुन्छ ।
जब अवस्था अनुकूल वा प्रतिकूल हुन्छ, तब ती अवस्थाहरूमा ग्रहले यसको अवस्था अनुरुप फल प्रदान गर्ने गर्छ । तर हामी यी चरणहरूबाट मात्र सम्पूर्ण फलको विश्लेषण भने गर्न सक्दैनौं । यो केवल एक अनुमान हो। यी फलका बयानहरूमा ग्रहहरूको अवस्थाले समेत महत्त्व राख्छ ।
बालादि अवस्थालाई जान्नको लागि राशिको ३० अंशलाई ५ बराबर भागमा बाँड्ने गरिन्छ । एक भाग ६ अंशको हुन्छ । बालादि अवस्थाको बल समराशि तथा विषमराशिमा अलग-अलग हुन्छ ।
विषम राशिमा ग्रहको अवस्था
० देखि ६ अंशसम्म बाल अवस्था
६ देखि १२ अंशसम्म कुमार अवस्था
१२ देखि १८ अंशसम्म युवा अवस्था
१८ देखि २४ अंशसम्म वृद्ध अवस्था
२४ देखि ३० अंशसम्म मृत अवस्था
सम राशिमा ग्रहको अवस्था
० देखि ६ अंशसम्म मृत अवस्था
६ देखि १२ अंशसम्म वृद्ध अवस्था
१२ देखि १८ अंशसम्म युवा अवस्था
१८ देखि २५ अंशसम्म कुमार अवस्था
२४ देखि ३० अंशसम्म बाल अवस्था
बाल अवस्थामा ग्रहको स्थिति
जन्म कुण्डलीमा यदि कुनैपनि ग्रह बाल अवस्थामा स्थित छ भने त्यतिबेला त्यो ग्रह सानो बालकको समान निर्बल हुन्छ । आफ्नो फल दिनमा ग्रह पूर्ण रूपमा सक्षम हुँदैन । बाल अवस्थामा स्थित ग्रह जुन भाव तथा राशिमा बसेको छ त्यसैको अनुकूल काम गर्ने गर्छ ।
कुमार अवस्थामा स्थित ग्रह
जन्म कुण्डलीमा ग्रह यदि कुमार अवस्थामा कुनैपनि भाव या कुनैपनि राशिमा स्थित छ भने यो स्थिति बाल अवस्थाभन्दा केही राम्रो मान्ने गरिन्छ । यस अवस्थामा ग्रहले भित्र केही फल दिने क्षमता राख्छ । यस अवस्थामा ग्रहले आफ्नो एक तिहाइ फल प्रदान गर्ने गर्छ ।
युवा अवस्थामा स्थित ग्रह
ग्रहलाई युवा अवस्था अत्यधिक शुभ मानिएको छ । यस अवस्थामा ग्रह आफ्नो सम्पू्र्ण फल प्रदान गर्ने गर्छ । यसमा ग्रह एक युवाको समान बलेको हुन्छ । दशा अनुकूल हुने एवं कुण्डली विशेषको लागि ग्रह अनुकूल भएसम्म जातकलाई सबैखाले सुख प्राप्त हुन्छ भन्ने मान्यता छ । उदाहरणका लागि कुण्डलीमा यदि दशमेशको दशा लागेको छ र ग्रह युवा अवस्थामा स्थित छ भने जातक यस दशामा उन्नति गर्न सक्षम हुन्छ ।
वृद्धावस्थामा स्थित ग्रहहरू
यस अवस्थामा स्थित ग्रह एक वृद्धको समान निर्वल हुने गर्छ । ग्रह फल दिनमा सक्षम हुँदैन र यदि त्यो ग्रहको स्थिति पनि चलिरहेको छ, तब व्यक्तिको लागि ग्रह लाभदायक हुँदैन । मानौं ग्रह कुनै व्यक्तिको कुण्डलीमा स्थित छ तर यदि यो बुढ्यौलीमा छ भने मूल निवासी त्यो ग्रहको स्थितिमा धेरै प्रगति गर्न सक्षम हुँदैन ।
मृतावस्थाको ग्रहहरू
मृत अवस्थामा एक ग्रह आफ्नो पूरा परिणाम दिन असमर्थ हुन्छ । किनभने ग्रह मरेको मान्छे जस्तै मौन हुन्छ । यो ग्रहले आफ्नै ठाउँमा पनि पर्याप्त परिणाम दिन सक्दैन भने त्यसलाई मृतावस्थाको ग्रह मान्ने गरिन्छ ।
