महाशिवरात्रिमा धुनी जगाउने साधुहरु

१७ फागुन, काठमाडौं । महाशिवरात्रिको अवसरमा नेपाल तथा भारतका विभिन्न ठाउँबाट साधुसन्तहरु पशुपतिनाथ आएका छन् । शिवरात्रिमा पशुपति आएका साधुसन्तहरुका लागि पशुपति क्षेत्र विकास कोषले खान बस्नको प्रबन्ध मिलाएको छ । साथै, उनीहरुले यहाँ बस्दा बाल्ने धुनीको व्यवस्था गुठी संस्थानले मिलाउने गरेको छ ।

मंगलबार पशुपति क्षेत्रमा साधुहरुले विभिन्न प्रकारका धुनी बालेर शिवरात्रि मनाएका छन् । उनीहरुले असह्य पीडा हुने कोट धुनीसम्म जगाइरहेका छन् । साधुहरु आफ्नो साधनाबाट फल प्राप्तिका लागि यस्ता कठिन चरण पार गर्ने गरेको सुनाउँछन् ।

तर धुनी बालेर साधना गर्ने ठाउँ शान्त हुनुपर्नेमा मानिसहरुको भीडका कारण समस्या भएको साधुहरु गुनासो गर्छन् । आफूहरुसँग भाङ–गाँजाजस्ता लागूपदार्थ नभए पनि साधनालाई नै प्रभावित गराउने गरी युवाहरु लागूपदार्थ माग्ने आउँदा समस्या भोग्नु परेको उनीहरुको गुनासो छ ।

महाशिवरात्रिमा बालेको धुनीको विशेष महत्व छ । महाशिवरात्रिको दिन बालेको धुनीबाट उत्पन्न विभूत तिलक शिशिर ऋतुपछि वसन्तको आगमनको स्वागतका लागि मनाइने वसन्तोत्सव पर्व फाल्गुण शुक्ल पूर्णिमा (होली पूर्णिमा)का दिन धारण गर्ने गरिन्छ । वसन्त ऋतुको सुरुवात हुनुअघि चारैतिर उजाड वातावरण, पतझरका कारण प्रकृति सुक्खा र फुस्रो देखिन थाल्छ । त्यसैको सांकेतिक स्वरुप मानिन्छ, धुनी ।

धुनी बाल्ने पनि अनेक विधि हुन्छन् । साधुहरुले आगो बाल्नुभन्दा अगाडि सिद्ध मन्त्रोच्चारण गरेर मात्रै बाल्ने गर्छन् । कुनैपनि साधुले एक्लै धुनी बाल्दैनन् । उनीहरुको साथमा एक जना गुरु राख्नै पर्ने नियम हुन्छ । यो जरुरी पनि हुन्छ । साधुहरु धुनी बालिसकेपछि हमेसा धुनी बलिरहनुपर्छ भन्ने मान्यता राख्छन् । त्यसकारण उनीहरु धुनीको वरिपरि सधैं हुन्छन् ।

धुनको आनन्द लिनका लागि ऋषिले एकै ठाउँमा बसेर पहिले आफ्नो वरिपरि काण्ड वा गोबरको गोलो बनाउँछन् । त्यसमाथि काठको डण्डी राख्ने गरिन्छ । यसपछि सर्कलमा राखिएका डण्डीहरु बिस्तारै जल्दै जान्छन् । ती काठहरु जल्दै जाँदा ऋषिहरुमा थप ताप बढ्दै जान्छ । त्यो तापसँगै साधुहरुले आफ्ना प्रिय देवताको मन्त्र जप्ने गर्छन् ।

धुनी बाल्ने चरणहरु

पहिलो चरण

धुनी बनाउने प्रक्रियाको पहिलो चरण हो पञ्चधुनी । यसअन्तर्गत भिक्षुले पाँच ठाउँमा लाठी राखेर गोलो घेरा बनाउँछन् र जलाउँछन् । यो घेरामा बसेर साधुहरु ध्यान गर्छन् ।

दोस्रो चरण

दोस्रो चरणलाई सप्त धुनी भनिन्छ । यस चरणमा भिक्षुले ७ ठाउँमा लाठी राखेर गोलो बनाउँछन् । यी सातवटा काठको बीचमा बसेर तपस्या गर्छन् ।

तेस्रो चरण

यस चरणलाई बाह्रौं धुनी भनिन्छ । यसमा साधुले गोलाकार वृत्तमा १२ ठाउँमा जलेको लाठी राखेर बीचमा बसेर ध्यान गर्छन् ।

चौथो चरण

यस चरणमा भिक्षुले ८४ ठाउँमा ढुङ्गा राखेर सर्कल बनाउँछन् । यसलाई चौरासी धुनी भनिन्छ । यस चरणमा काठको घेरा बनाउनको लागि सहायकहरुको सहयोग लिनुपर्छ ।

पाँचौं चरण

धुनी बाल्ने यो चरणलाई कोट धुनी भनिन्छ । यसमा साधुहरुको घेरा बनाउँदा जलिरहेको लाठीको बीचमा दूरी राखिएको हुँदैन । काठलाई एकदमै नजिकै राखिने भएकाले त्यसको बीचमा बस्ने साधुले असह्य पीडा भोग्ने गर्छन् ।

अन्तिम चरण

छैटौं तथा अन्तिम चरणलाई कोट खोपड धुनी भनिन्छ । यो सुगन्धको प्रक्रियाको सबैभन्दा कठिन चरण हो । यसमा भिक्षुले टाउकोमा माटोको भाँडोमा जलिरहेको लठ्ठी राखेर तपस्या गर्ने गर्छन् ।

तस्वीर : चन्द्रबहादुर आले/अनलाइनखबर