‘बाघ बढ्दा खुसी हुनेसँग मेरा केही प्रश्न छन्’

रेडियो र टीभीबाट बाघको संख्या बढेको खबर मैले पनि सुनें । बाघ बढेकोमा सामाजिक सञ्जाल फेसबुकमा बाघको तस्वीर पोष्ट गरेर खुसी साटासाट गरेको पनि देखें । काठमाडौं र शहर-बजारमा बस्ने मानिस जसलाई वनजंगलसँग कुनै साइनोसम्बन्ध नै छैन उहाँहरूका लागि बाघ बढेको ठिकै होला । बाघको संख्या बढ्दा उहाँहरूको तलब-सुविधा पनि बढ्छ होला । तर, हाम्रो गाउँको अवस्था फरक छ । बाघको संख्या बढ्यो भनेपछि मानिस डराएका छन् ।

राप्ती सोनारी गाउँपालिकामा मात्र गत वर्ष बाघको आक्रमणमा परेर पाँच जनाको ज्यान गयो । अब झन् हामीले कतिलाई गुमाउनुपर्ने हो भनेर मानिसमा त्रास छ । अब कसरी वनमा गएर दाउरा र घाँसपात गर्ने हो भन्ने डर मानिसमा छ । कसलाई बाघले कतिबेला खाने हो, बस्तुभाउ के हुने हुन् भन्ने चिन्ता छ हामीलाई ।

बिहान जंगलमा गएर दाउरा नल्याए साँझ हाम्रो चुल्होमा आगो बल्दैन । त्यो हाम्रो दुःख काठमाडौंमा बसेर बाघको संख्या गन्ने मान्छेलाई के थाहा ! जसले बाघ बढ्यो भनेर खुसी मनाइरहनुभएको छ, उहाँहरू र सरकारका मानिसलाई मेरा केही प्रश्न छन् ।
तपाइँहरू पहिला एकपटक हाम्रो गाउँमा आएर हामीले जस्तै दिनचर्या बिताउनुस् अनि बल्ल थाहा हुन्छ बाघ बढेर के भएको छ भन्ने ? हामी यो देशको जनता हो कि होइन ? यदि हो भने हाम्रो बाँच्ने अधिकार छैन ? कि त हामीलाई दाउरा-घाँस यहीं गाउँमा उपलब्ध गराएर वनमा जानुपर्ने हाम्रो बाध्यता अन्त्य गरिदिनुपर्‍यो । नभए बाघकै कारण हाम्रो दैनिक जीविकोपार्जनको काम प्रभावित हुनुभएन ।

वनमा जानुपर्ने हाम्रो रहर हो र ? हामीलाई रहर छैन । बाध्यताले वनमा घाँस-दाउराका लागि गएका हौं । सबै मानिसलाई रोजगारी दिनुभयो भने हामी अर्कै काममा व्यस्त हुन्छौं । हाम्रो जंगल जानुपर्ने बाध्यता अन्त्य हुन्छ । हामी ग्याँस किनेर पकाएर खान्छौं । बिहान काममा जान्छौं । साँझ फर्केर आउँछौं । हामीलाई वनमा जाने फुर्सद नै हुन्न ।

हामी बाघ विरोधी होइनौं । तर, बाघ बढाएर सरकारले हामीलाई भोको राख्ने प्रयास गर्दैछ । अहिले राप्ती सोनारीको वैजापुरमा मानिसले गाईबाख्रा बिक्री गरेर गोठ रित्याउन थालेका छन् । गाईबाख्रा बिक्री गरेर जीविकोपार्जन चलेको थियो । अब हामीहरूले जीविकोपार्जन कसरी गर्ने ? बाघ बढायौं भन्नेहरूले हाम्रा समस्यामा ध्यान दिने कि नदिने ? हामीलाई त पाँच सय, हजारको पनि महत्व हुन्छ । खसी-बोका, बाख्रा, गाई-गोरु बिक्री गरेर पैसा आउँथ्यो र केटाकेटीले पढ्न पाएका थिए । अब वनमै जान नसक्ने अवस्था भएपछि हामीलाई बाँच्न गाह्रो भयो ।

हामी पहिला पर्सोना गाउँमा बस्थ्यौं । त्यो अलि जंगलको नजिक र बाघको डर भएपछि हुलाकी राजमार्गको छेउमा बसाइँसराइ गरेर आएका हौं । हामी जस्तै अरू दुई परिवार पनि बाघकै कारण बसाइँ सरेर आउनुभएको छ ।

हामी बसेको ठाउँ निकुञ्ज होइन, सामुदायिक वनको क्षेत्र हो । विगतमा वन संरक्षण गरे हामीलाई नै घाँस-दाउरा गर्न सजिलो होला भनेर हामीले जोगाएको वन हो । तर, अब अहिले हामी आफैं वनमा जान नसक्ने अवस्था भयो ।

हामी निकुञ्जमा गएका छैनौं । ठिकै छ, निकुञ्जमा बाघ पाल्नुस् त्यसमा हाम्रो विरोध छैन । तर, हामीले हुर्काए, बढाएका वनमा बाघ आएर हामी नै बाघको आहारा बन्नुपर्ने र हाम्रो जीविकोपार्जन नै बन्द हुने अवस्था आएपछि त हामी कसरी सहेर बस्न सक्छौं र ?

जीविकोपार्जनमै समस्या आउन थालेपछि मानिसमा आक्रोश बढेको छ । यहाँका स्थानीय सबै नै बाघको विरोधमा लागेपछि सरकारले कसरी बाघ पाल्न सक्छ ? वन-जंगल जान नपाएकै कारण मान्छेको साँझ-बिहानको छाक टार्न नै समस्या हुन थालेपछि निकुञ्ज कार्यालय घेर्न जाऊँ भन्ने कुरा पनि उठेको थियो ।

अहिलेसम्म त मानिसले सहेर बसेका छन् । अब जनताले सधैंभरि यसरी कति सहेर बस्न सक्छन् र ? हामीलाई बिहान-साँझ बाल्ने दाउरा भएन र जीविकोपार्जनका लागि आम्दानीको स्रोतको व्यवस्था गरिएन भने हामी सधैंभरि सहेर बस्न सक्दैनौं । गाउँले सल्लाह गरेर केही न केही गर्छौं ।

(राप्ती सोनारी गाउँपालिका-४, वैजापुर बाँकेकी स्थानीय निर्मला सिंह ठकुरीसँग मुकेश पोखरेलले गरेको कुराकानीमा आधारित ।)

यो पनि पढ्नुहोस

बाघ बढे तर गोठ रित्तिए, अन्न फल्न छाड्यो

यो पनि पढ्नुहोस

‘बाघ बढाउन प्रभुत्वशाली वर्गको स्वार्थ छ’