मुल्लाह र मिलिटरीबीच चेपिएका नौ पाकिस्तानी

मलाई पाकिस्तानबारे बढी चासो बेलायतबाट प्रकाशित हुने ग्रान्टा म्यागजिनको सन् २०१० को पाकिस्तान अंकले जगाइदियो । न्यु राइटिङ फ्रम पाकिस्तान अन्तर्गत पाकिस्तानको अंग्रेजी आख्यानमा उदाएका नदिम अस्लाम, मोहम्मद हनिफ, ड्यानियल मुइनुद्दिन, कामिला साम्सी, मोहसिन हमिद जस्ता कथाकारका आख्यान थिए त्यसमा ।

तर मेरो ध्यान पाकिस्तानमा तत्कालीन गार्डियनका संवाददाताका रूपमा कार्यरत डेक्लन वाल्सको अरिदमिक इन द फ्रन्टियर शीर्षक रिपोर्ताजले बढी खिचेको थियो । सन् २०१३ मा उनलाई पाकिस्तानले देश निकाला गर्‍यो ।

त्यसको सात वर्षपछि उनको गैरआख्यान नाइन लाइभ्स अफ पाकिस्तान : डिस्प्याचेज फ्रम अ डिभाइडेड नेशन प्रकाशित भयो । हाल सालै मलाई त्यो पुस्तक पढ्ने सौभाग्य मिल्यो । शीर्षकमा भनिए झैं पुस्तकले नौ जना पात्र (एउटा पात्र पाकिस्तानलाई नै मानौं वा लेखक स्वयंलाई जसले आफू किन देश निकालामा परें भनी अन्तिम च्याप्टरमा लेखेका छन्) को कथा हो, नाइन लाइभ्स ।

पहिलो च्याप्टर रेड जोन राजधानी इस्लामावादको लाल मस्जिद (रेड मोस्क) मा सन् २००७ मा भएको घटनामा आधारित छ । उक्त मस्जिदलाई कब्जा गरी त्यसमा रहेका सयौंलाई नियन्त्रणमा लिएको थियो एउटा उग्रपन्थी समूहले । त्यस मस्जिदका प्रवक्ता अब्दुल रसिद गाजीको व्यक्तिचित्र छ, यसमा । सैनिक ‘कु’ गरी सत्तामा आएका परवेज मुसर्रफको सरकारले अन्ततः एक सातापछि गाजीको हत्या गर्छ ।

प्रोडिगल फादर शीर्षक रहेको दोस्रो च्याप्टर पाकिस्तानका संस्थापक मोहम्मद अलि जिन्नाको बारेमा छ । तर यी पात्रको कथाको सुरुवात वाल्सले रोचक तरिकाले गर्छन् । उनी चित्राल उपत्यकामा घोडदौड उत्सवको रिपोर्टिङका लागि गएका हुन्छन् । त्यहाँ उनी एक स्कुले विद्यार्थीले जिन्नाबारे लेखेको निबन्धबाट कथा सुरु गर्छन् ।

त्यस च्याप्टरमा जिन्नाको विरासत, उनको विरोधाभाषी चरित्रको राम्रोसँग चित्रण छ । भारतबाट पाकिस्तान टुक्रिंदा कसरी हतारमा निर्णय भएको थियो भन्ने कुरा जिन्नाले आफ्नो मुम्बईको घर समेत नबेचेकोबाट प्रष्ट हुन्छ । पाकिस्तान छिर्न प्रतिबन्धित वाल्स पछि मुम्बई गएर जिन्नाको स्याहार नपाएको उजाड घरको बयान गर्छन्, अ हाउस अन द हिल च्याप्टरमा ।

तेस्रो च्याप्टर अरिदमिक इन द फ्रन्टियरमा पठानी लडाकु अनवर कमल मारवर खानबारे लेखिएको छ । पश्चिमोत्तर पाकिस्तानको अफगानिस्तानसँगको सीमानामा पर्ने खाइबर पख्तुनख्वा प्रान्तका पठानहरू हाम्रो गोर्खाली झैं शूरवीर जाति मानिन्छन् । यस च्याप्टरमा पठानहरू कसरी तालिबानसँग लडे भन्ने विवरण छ ।

त्यस्तै चौथो च्याप्टर लाहोरकी मानवअधिकारकर्मी आश्मा जहाँगिरले पाकिस्तानको शक्तिशाली सेना विरुद्घ लड्नुपरेको लडाइँबारे छ । उनलाई मुसरफको सरकारले नजरबन्दमा राखेको हुन्छ । तर वाल्स उनकी छोरीको मद्दतले गाउँबाट आएको आफन्तको भेषमा भेट्न जान्छन् र अन्तर्वार्ता लिन्छन् । आश्मा बाहेक पुस्तकमा दिवंगत पूर्व प्रधानमन्त्री बेनजिर भुट्टोको पनि छोटो व्यक्तिचित्र समेटिएको छ ।

अर्का लाहोरी पञ्जाब प्रान्तका गभर्नर सलमान तसिर बारेको पाँचौं च्याप्टरको शीर्षक छ, द गुड मुस्लिम । उनी सन् २०१४ मा आफ्नै सुरक्षाकर्मीबाट मारिए । घरजग्गा, सञ्चार र टेलिकममा लगानी गरेका स्कच ह्विस्की र सिगार मन पराउने र इटालीमा बनेको चश्मा लगाउने तसिरले आयसा बिबी नामक क्रिश्चियन धर्मावलम्बी महिलामाथि लागेको ईश्वर निन्दाको अभियोगका विरुद्घ लडेका थिए । त्यसैकारण उनको हत्या भएको देखिन्छ । उनको हत्यारालाई अदालतमा गुलाफको फूल वर्षाइएको थियो ।

लस्ट इन वजिरिस्तान च्याप्टर मलाई यो किताबकै सबैभन्दा उम्दा खण्ड लाग्यो । यसमा कर्णेल इमाम भनिने सुल्तान अमिर तरारको कथा छ । जासुस, लडाकु रहेका लार्जर देन लाइफ यी पात्र (अरू पनि उस्तै छन्) लाई पाकिस्तानी तालिबानले अपहरण गर्छ । उनी जासुस पनि हुन्छन् ।

उनको कथामा पाकिस्तानको शक्तिशाली खुफिया एजेन्सी आईएसआईको सन्दर्भ नआउने कुरै भएन । भनाइ नै छ कि अरू देशको सेना हुन्छ तर पाकिस्तानी सेनाको देश छ । यस पाटोलाई वाल्सले राम्रोसँग उजागर गरेका छन् ।

कति पात्र व्यक्ति नभएर ठाउँ वा शहर पनि हुनसक्छन् । पाकिस्तानको कराँची यस्तै अनगिन्ती कथाको शहर हो । मिनिमम सिटी शीर्षकमा उनी एक प्रहरी अधिकृतको जीवन नियाल्छन् जसले त्यहाँको अपराध र राजनीति अनि व्यापारको साइनो बुझ्ने आँखीझ्यालको भूमिका खेल्छ ।

अन्तिम च्याप्टर वार अन फ्ली पाकिस्तानको अर्को द्वन्द्वग्रस्त प्रान्त बलुचिस्तानबारे छ जसमा पृथकतावादी आन्दोलनका साथै भारतको बढ्दो प्रभावको फेहरिस्त छ ।
समग्रमा पात्रको चित्रण, कथालाई दृश्यबाट भन्ने र पर्याप्त भूमिका र इतिहास समेट्ने वाल्सको शैली लोभलाग्दो छ ।

सँगै ती पात्रसँग आफ्नो भेटका सन्दर्भ र यात्राको माध्यमबाट कथा बुन्ने शैली पनि बेजोड लाग्छ । एउटा द्वन्द्वग्रस्त मुलुकको कथा त्यहाँका पात्र र प्रवृत्तिबाट भन्न सकिन्छ भनी हाल न्युयोर्क टाइम्समा कार्यरत पत्रकार डेक्लन वाल्सले रोचक तरिकाले देखाएका छन् । उक्त मुलुक बारेको गहिरो बुझाइ र सहअनुभूतिले पनि उनलाई उम्दा लेखक बनाएको छ ।

फ्याक्ट चेकिङसम्बन्धी संस्था साउथ एसिया चेकको सम्पादक रहिसकेका पत्रकार दीपक अधिकारीले एएफपीलगायत अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चार संस्थाका लागि काम गरिसकेका छन् । उनका स्टोरीहरु गार्जियन, न्युयोर्क टाइम्स आदिमा प्रकाशित छन् ।

यो पनि पढ्नुहोस

एलिसलाई प्रहरीले सोधे- तिम्रो लोग्ने कहाँ छ ?

यो पनि पढ्नुहोस

स्मृति हरायो भने के हुन्छ ?