+

स्क्रब टाइफस : बालबालिकामा बढ्दो स्वास्थ्य चुनौती

२०८१ भदौ  २३ गते १४:२२ २०८१ भदौ २३ गते १४:२२
स्क्रब टाइफस : बालबालिकामा बढ्दो स्वास्थ्य चुनौती

हालै ११ वर्षीया बालिकालाई उच्च ज्वरो र शारीरिक कमजोरीका कारण दाङस्थित राप्ती स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानमा भर्ना गरिएको थियो । प्रारम्भमा उनलाई साधारण ज्वरोको उपचार गरियो तर केही दिनमा उनको स्वास्थ्य स्थिति झन् बिग्रँदै गयो । थप जाँच गर्दा उनलाई स्क्रब टाइफस भएको पत्ता लाग्यो ।

समयमै उपचारको अभावमा रोगले उनको कलेजो, मिर्गौला, र फोक्सोमा गम्भीर असर गर्‍यो, जसकारण बहुअङ्ग विफलताको स्थिति सिर्जना भयो । ती बालिकालाई भेन्टिलेटरको सहायतामा राखेर विभिन्न जीवन रक्षक उपाय अपनाइए पनि उनको स्वास्थ्यमा सुधार ल्याउन चुनौतीपूर्ण बन्यो ।

पछिल्ला केही वर्षयता नेपालमा स्क्रब टाइफसको प्रकोपमा उल्लेखनीय वृद्धि भएको छ । स्क्रब टाइफस एक प्रकारको जीवाणुजन्य रोग हो जुन ‘ओरिएन्टिया त्सुत्सुगामुशी’ नामक जीवाणुबाट संक्रमित रुखो इलाकामा पाइने कीराहरू (चिगर्स) बाट फैलिन्छ । बालबालिकामा यो रोगले गम्भीर स्वास्थ्य समस्या निम्त्याउन सक्छ, जसको प्रमाण हालै ११ वर्षीय एक बालिकामा देखिएको बहुअङ्ग विफलताको (मल्टी–अर्गन फेलियर) एक जटिल केस हो ।

स्क्रब टाइफस के हो ?

स्क्रब टाइफस जसलाई ‘बुश टाइफस’ पनि भनिन्छ, साना कीराहरूको टोकाइबाट सर्ने एक संक्रामक रोग हो । नेपालका ग्रामीण तथा पहाडी इलाकामा यो रोगको फैलावट बढी देखिएको छ ।

लक्षण र संकेत

स्क्रब टाइफसको लक्षण र सङ्केत सामान्यतया सङ्क्रमणको ६ देखि १४ दिनपछि देखा पर्न थाल्छन् । प्रारम्भिक लक्षण ज्वरो, टाउको दुखाइ, मांसपेशी दुखाइ र थकान हुन्छन् । साथै अन्य लक्षण र संकेतहरु पनि देखा पर्छन् ।

– उच्च ज्वरो : एकाएक बढ्ने र लामो समयसम्म रहिरहने ।

– शरीर दुख्ने र थकान : सामान्य शारीरिक कमजोरी, मांसपेशी दुखाइ र अत्यधिक थकान ।

– र्‍यासेज : शरीरमा रातो र निलो रङका बिमिराहरू देखिन सक्छन्, जुन बिस्तारै बढ्दै जान्छ ।

– ‘इसर’ खत बसेको जस्तो दाग : काटेको ठाउँमा कालो छाला जस्तो दाग, जुन स्क्रब टाइफसको एक विशेष लक्षण हो ।

– लिम्फ नोड सुन्निनु : घाँटी, घाँटीको माथिको भाग र तलको भागको लिम्फ नोडहरू सुन्निनु ।

– पेट दुख्ने र बान्ता : पेट दुख्ने, वाकवाकी लाग्ने र बान्ता हुने ।

– खोकी र सास फेर्न गाह्रो हुने : रोगले फोक्सोलाई असर गरेमा खोकी लाग्ने र सास फेर्न गाह्रो हुने समस्या हुनसक्छ ।

– मानसिक स्थिति परिवर्तन : गम्भीर अवस्थामा, बेहोसी, चिडचिडापन र अन्य मानसिक परिवर्तन देखा पर्न सक्छन् ।

साथै, समयमै पहिचान र उपचार नभएमा यो रोगले कलेजो, मुटु, मिर्गौला र फोक्सो जस्ता महत्त्वपूर्ण अंगहरुमा असर गरी बहुअंग विफलता निम्त्याउन सक्छ ।

बालबालिकामा बढ्दो स्क्रब टाइफस

हालका दिनमा स्क्रब टाइफस बालबालिकामा बढी देखिन थालेको छ । राप्ती स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानमा प्रत्येक तीनदेखि पाँच जना ज्वरोका केसमध्ये एक जना बच्चामा स्क्रब टाइफसको निदान हुने गरेको छ । यसले बालबालिकामा यो रोगको जोखिम कत्ति बढिरहेको छ भन्ने देखाउँछ । प्रारम्भिक लक्षणहरू अन्य साधारण ज्वरोसँग मिल्दोजुल्दो भएका कारण समयमै परीक्षण नगरेमा स्थिति गम्भीर बन्न सक्छ ।

स्क्रब टाइफसको निदान कसरी गर्ने ?

स्क्रब टाइफसको निदान चुनौतीपूर्ण हुनसक्छ, किनकि यसको लक्षणहरू अन्य थुप्रै संक्रामक रोगसँग मिल्दोजुल्दो हुन्छन् । तर सही निदानका लागि निम्न विधिहरू प्रयोग गरिन्छ :

क्लिनिकल इतिहास र शारीरिक परीक्षण : प्रारम्भिक रूपमा चिकित्सकले बिरामीको लक्षणहरू, संक्रमण भएको क्षेत्र र अन्य कुनै विशेष लक्षण खत बसेको जस्तो दाग छ कि छैन भनेर हेरेर जानकारी लिइन्छ ।

रक्त परीक्षण : रगतको नमुना लिएर स्क्रब टाइफसको विशिष्ट एन्टिबडीहरू पत्ता लगाउन ‘इन्डाइरेक्ट इम्युनोफ्लोरेसन्स’ र ‘इन्जाइम–लिंक्ड इम्युनोसर्बेन्ट’ जस्ता सेरोलोजिकल परीक्षणहरू गरिन्छ ।

मल्टिप्लेक्स पीसीआर टेस्ट : यो एक जटिल तर प्रभावकारी निदान विधि हो जसले स्क्रब टाइफसको कारण हुने जीवाणुलाई सिधै पत्ता लगाउन मद्दत गर्छ ।

बायोप्सी : गम्भीर अवस्थामा खत जस्तो दाग भएको ठाउँ वा छालाको नमुना लिएर जाँच गर्न पनि सकिन्छ ।

स्क्रब टाइफसको रोकथाम र उपचार

स्क्रब टाइफसको उपचारमा समयमै सही एन्टिबायोटिकको प्रयोग महत्वपूर्ण हुन्छ । डक्सीसाइक्लिन र एजिथ्रोमाइसिन जस्ता एन्टिबायोटिक्सलाई प्रभावकारी मानिन्छ । तर रोगको प्रारम्भिक पहिचान र समयमै उपचारको अभावमा जटिलता बढ्न सक्छ । विशेषगरी बालबालिकामा रोगप्रतिरोधात्मक क्षमता कमजोर हुन्छ, ज्वरोको समस्या देखा पर्छ भने तुरुन्तै स्वास्थ्यकर्मीको सल्लाहअनुसार जाँच गराउनुपर्छ ।

स्क्रब टाइफसबाट बच्ने उपाय

रुखो झाडी भएको क्षेत्रमा नजाने : स्क्रब टाइफस फैलिने मुख्य क्षेत्रहरू झाडी, घाँस, र जंगलहरु हुन् । त्यसैले त्यहाँ जाँदा सम्भव भएसम्म खुला र सुरक्षित स्थानमा बस्नुपर्छ ।

शरीरलाई पूरै ढाक्ने कपडा लगाउने : लामो बाहुला भएको सर्ट, प्यान्ट, टोपी र जुत्ता लगाउनाले शरीरलाई कीराको टोकाइबाट जोगाउन मद्दत गर्छ ।

कीटनाशकको प्रयोग गर्ने : डीईईटी वा पर्मेथ्रिन जस्ता प्रभावकारी कीटनाशकको प्रयोगले शरीरलाई जुकाबाट जोगाउन सक्छ । कपडामा कीटनाशक स्प्रे गर्नु पनि लाभदायक हुन्छ ।

शरीरको जाँच : कतै घुमफिर गरेर आएपछि शरीरको सम्पूर्ण भागको राम्रोसँग जाँच गर्नुपर्छ, ताकि कीराहरु टाँसिएको भएपनि चाँडै हटाउन सकियोस् ।

घाउलाई सफा गर्ने : यदि कुनै घाउ वा खटिरा देखिन्छ भने त्यसलाई राम्ररी सफा गर्नुपर्छ र चाँडो चिकित्सकको सल्लाह लिनुपर्छ ।

जनचेतना फैलाउनुपर्छ : विशेषगरी ग्रामीण क्षेत्रमा स्क्रब टाइफसको बारेमा जनचेतना बढाउनु आवश्यक छ, ताकि मानिस यस रोगका लक्षणहरू चिन्न सकुन् र रोकथामका उपाय अपनाउन सकुन् ।

नेपालमा स्क्रब टाइफसको प्रकोप बढ्दै गइरहेकाले यसबारे आम मानिसमा चेतना फैलाउनु आवश्यक छ । विशेषगरी ग्रामीण क्षेत्रमा, जहाँ यो रोगको जोखिम धेरै हुन्छ, नियमित स्वास्थ्य जाँच, सरसफाइ र कीटनाशकको प्रयोगले स्क्रब टाइफसबाट बच्न सकिन्छ । बालबालिकामा स-साना लक्षणलाई पनि बेवास्ता नगरी तुरुन्तै जाँच गराउने र उपचार सुरु गर्ने हो भने जटिलताबाट बच्न सकिन्छ ।

डा. बाबुराम पाण्डे स्क्रब टाइफस स्वास्थ्य समस्या
डा. बाबुराम पाण्डे
लेखक
डा. बाबुराम पाण्डे
बालरोग विशेषज्ञ

डा. पाण्डे हाल राप्ती एकेडेमी अफ हेल्थ साइन्सेसमा कार्यरत छन् । बालरोगमा एमडी गरेका उनको नेपाल मेडिकल काउन्सिल दर्ता नम्बर २२७७९ हो ।

यो खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?
Khusi chhu

खुसी

Dukhi chhu

दुःखी

Achammit chhu

अचम्मित

Utsahit Chhu

उत्साहित

Akroshit Chhu

आक्रोशित

प्रतिक्रिया

भर्खरै पुराना लोकप्रिय

फिचर

हड्डी खिइने समस्या ‘ओस्टियोआर्थराइटिस’बारे भ्रम र सत्य  

हड्डी खिइने समस्या ‘ओस्टियोआर्थराइटिस’बारे भ्रम र सत्य  

बाल क्यान्सरको लक्षणलाई बेवास्ता नगरौं (भिडियो)

बाल क्यान्सरको लक्षणलाई बेवास्ता नगरौं (भिडियो)

गुणस्तरीय खाद्यवस्तु उत्पादन गर्न उद्योगले ध्यान दिनुपर्ने १४ कुरा  

गुणस्तरीय खाद्यवस्तु उत्पादन गर्न उद्योगले ध्यान दिनुपर्ने १४ कुरा  

आत्महत्याको सोच आउनै नदिन के गर्ने ?

आत्महत्याको सोच आउनै नदिन के गर्ने ?

क्यान्सरका बिरामीलाई होम केयर सेवा कसरी दिने ?

क्यान्सरका बिरामीलाई होम केयर सेवा कसरी दिने ?

अचानक चक्कर आउनु कस्तो स्वास्थ्य समस्याको संकेत हो ?

अचानक चक्कर आउनु कस्तो स्वास्थ्य समस्याको संकेत हो ?