+

शरीरमा के–के हुन्छ जब हामी मस्त निद्रामा हुन्छौँ ?

२०८२ वैशाख  ५ गते २०:२९ २०८२ वैशाख ५ गते २०:२९
शरीरमा के–के हुन्छ जब हामी मस्त निद्रामा हुन्छौँ ?

निद्रा त्यति नै जरुरत छ, जति पोषिलो खाना र शुद्ध पानीको छ । किन मान्छेलाई निद्रा लाग्छ ? निदाउनु किन जरुरी छ ? यी रहस्यहरू जान्नका लागि अर्को महत्वपूर्ण प्रश्न जरुरी छ, ‘हाम्रो शरीरमा त्यस्तो के हुन्छ जब हामी मस्त निदाउँछौं ?’

निद्रा किन लाग्छ ?

निद्राको पनि चरण हुन्छ । यसलाई मूख्यतः दुई भागमा विभाजन गरिन्छ । पहिलो हो, र्‍यापिड आइ मुभमेन्ट । दोस्रो, ननर्‍यापिड आइ मुभमेन्ट । यसबाहेक पनि तीन वटा चरण छन्, जसलाई एन– १, एन–२ र एन–३ भनिन्छ ।

यसमध्ये एन–३ मस्त निद्राको चरण हो । यसलाई वेभ स्लिप पनि भनिन्छ । निद्रा सुरु भएको सामान्यत पहिलो दुई घण्टाभित्र हामी यही चरणमा प्रवेश गर्छौं । अर्थात गहिरो निद्रामा पुग्छौँ । रातभर यो छोटो–छोटो अवधिमा दोहोरिन्छ ।

यही चरण अर्थात मस्त निद्राको समयमा मस्तिकले डेल्टा तरंगहरू उत्पादन गर्छ । यस तरंगले मस्तिष्कको गतिविधिलाई कम गर्छ र शरीरलाई गहिरो विश्रामको अवस्थामा पुर्‍याउँछ । यो अवस्थामा मान्छेलाई ब्यूँझाउन निकै गाह्रो हुन्छ । यदि ब्यूँझिए पनि उनीहरू प्राय भ्रमित वा अस्पष्ट महसुस गर्छन् ।

मस्त निद्रामा शरीरमा हुने प्रक्रियाहरू

मस्त निद्राको समयमा शरीरले विभिन्न शारीरिक प्रक्रियाहरू सञ्चालन गर्छ, जसले स्वास्थ्य र कार्यक्षमता कायम राख्न महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ ।

१. कोशिका मर्मत र वृद्धि

मस्त निद्राको समयमा शरीरले कोशिका मर्मत र पुर्नजन्मको काम गर्छ । यो अवधिमा ग्रोथ हर्मोनको उत्पादन धेरै हुन्छ । खासगरी बच्चा र किशोरहरूमा । यो हर्मोनले मांसपेशी, हड्डी र अन्य कोशिकाको वृद्धि र मर्मतमा सहयोग गर्छ । वयस्कहरूमा पनि यो हर्मोनले चोटपटक निको पार्न, मांसपेशी बलियो बनाउन र कोशिका मर्मतमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ ।

यो समयमा शरीरले प्रोटिन संश्लेषणलाई पनि तीव्र बनाउँछ, जसले क्षतिग्रस्त कोशिकालाई पुनर्जन्म गर्न र नयाँ कोशिका निर्माण गर्न सहयोग गर्छ ।

२. रोग प्रतिरोधी क्षमता बढ्छ

मस्त निद्राले रोग प्रतिरोधक प्रणालीलाई बलियो बनाउँछ । यो समयमा शरीरले साइटोकाइन जस्ता प्रोटिनहरू उत्पादन गर्छ, जुन संक्रमणविरुद्ध लड्न आवश्यक हुन्छ । मस्त निद्राको कमीले रोगप्रतिरोधात्मक प्रणाली कमजोर हुन्छ ।

मस्त निद्राले टी–कोशिका अन्य प्रतिरक्षा कोशिकाहरूको गतिविधिलाई बढावा दिन्छ । यी कोशिकाहरूले शरीरमा प्रवेश गर्ने भाइरस र ब्याक्टेरियालाई नष्ट गर्छन् । मस्त निद्रा लिने व्यक्तिहरूमा खोपको प्रभावकारिता पनि बढी हुन्छ ।

३. मस्तिष्कको सफाइ र स्मरण शक्ति

मस्त निद्राको समयमा मस्तिष्कले आफूलाई सफा गर्छ र स्मरण शक्तिलाई बलियो बनाउँछ । यो प्रक्रियामा मस्तिष्कबाट विषाक्त पदार्थहरू र फोहोरहरू हटाउँछ । मस्त निद्राले स्मरण क्षमता पनि बढाउन सहयोग गर्छ । दिनभर सिकेका कुराहरू मस्तिष्कमा व्यवस्थित हुन्छन् र दीर्घकालीन स्मृतिमा रूपान्तरण हुन्छन् । यो प्रक्रिया हिप्पोक्याम्पस र नियोकोर्टेक्सबीचको अन्तर्क्रियाबाट सञ्चालित हुन्छ ।

४. ऊर्जा संचय र पाचनको कुरा

मस्त निद्राको समयमा शरीरको पचाउने दर कम हुन्छ, जसले ऊर्जा संरक्षण गर्छ । हृदयको गति, श्वासप्रश्वास र शरीरको तापक्रम घट्छ, जसले शरीरलाई विश्राम दिन्छ । यो अवधिमा शरीरले ग्लुकोजको प्रयोगलाई नियन्त्रण गर्छ र इन्सुलिन संवेदनशीलता सुधार्छ, जसले मधुमेहको जोखिम कम गर्छ ।

मस्त निद्राले तनाव हर्मोनहरू जस्तै कोर्टिसोलको स्तरलाई पनि नियन्त्रण गर्छ । यदि मस्त निद्राको कमी भयो भने कोर्टिसोलको स्तर बढ्छ, जसले तनाव, चिन्ता र मोटोपनको जोखिम बढाउँछ ।

५. मुटुको स्वास्थ्य

मस्त निद्राले हृदय र रक्तसञ्चार प्रणालीलाई स्वस्थ राख्न मद्दत गर्छ । यो समयमा रक्तचाप र हृदयको गति कम हुन्छ, जसले हृदयलाई आराम दिन्छ । नियमित मस्त निद्रा लिने व्यक्तिहरूमा उच्च रक्तचाप, हृदयघात र स्ट्रोकको जोखिम कम हुन्छ । साथै, यो समयमा शरीरले रक्त नलीहरूको मर्मत र सूजन कम गर्नमा पनि ध्यान दिन्छ ।

मस्त निद्राको कमीले हुने प्रभाव

यदि मस्त निद्राको कमी भयो भने शरीरका विभिन्न प्रणालीहरूमा नकारात्मक प्रभाव पर्छ । मस्त निद्राको कमीले स्मरण शक्ति कमजोर हुन्छ, रोगप्रतिरोधात्मक क्षमता घट्छ, तनाव बढ्छ र पचाउने क्षमतामा असन्तुलन आउँछ । दीर्घकालीन रूपमा, मस्त निद्राको कमीले मधुमेह, मोटोपन, हृदयरोग, डिप्रेसन र अल्जाइमर जस्ता रोगहरूको जोखिम बढाउँछ ।

कसरी पाउने मस्त निद्रा ?

नियमित निद्रा तालिका : हरेक दिन एकै समयमा सुत्ने र ब्यूँझने ।

सुत्ने वातावरण : शान्त, अँध्यारो र ठिक्क तापक्रम भएको कोठा ।

स्क्रिन समय सीमित गर्ने : सुत्नुअघि मोबाइल र कम्प्युटरको प्रयोग कम गर्नु ।

स्वस्थ जीवनशैली : नियमित व्यायाम, सन्तुलित आहार र तनाव व्यवस्थापन ।

अनिद्रा गहिरो निद्रा
लेखक
अनलाइनखबर
यो खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?
Khusi chhu

खुसी

Dukhi chhu

दुःखी

Achammit chhu

अचम्मित

Utsahit Chhu

उत्साहित

Akroshit Chhu

आक्रोशित

प्रतिक्रिया

भर्खरै पुराना लोकप्रिय

फिचर

शरीरमा के–के हुन्छ जब हामी मस्त निद्रामा हुन्छौँ ?

शरीरमा के–के हुन्छ जब हामी मस्त निद्रामा हुन्छौँ ?

नेपाली श्रमिकको स्वास्थ्यमा सघाउन युएईसँग स्वास्थ्य मन्त्री पौडेलको आग्रह

नेपाली श्रमिकको स्वास्थ्यमा सघाउन युएईसँग स्वास्थ्य मन्त्री पौडेलको आग्रह

ठूला अस्पतालको भीड घटाउन जीपी डाक्टरलाई ‘गेटकिपर’का रुपमा प्रयोग गर्नुपर्छ

ठूला अस्पतालको भीड घटाउन जीपी डाक्टरलाई ‘गेटकिपर’का रुपमा प्रयोग गर्नुपर्छ

कान नसुन्नेका लागि ‘कक्लियर इम्प्लान्ट’ राख्ने अप्रेसन अब वीर अस्पतालमै

कान नसुन्नेका लागि ‘कक्लियर इम्प्लान्ट’ राख्ने अप्रेसन अब वीर अस्पतालमै

डोल्पाकी ती सानी छोरीको निःशब्द आग्रह, ‘डाक्टर मलाई बचाउनु ल’

डोल्पाकी ती सानी छोरीको निःशब्द आग्रह, ‘डाक्टर मलाई बचाउनु ल’

प्रतिरक्षा प्रणाली के हो, कसरी रोगबाट बचाउँछ ?

प्रतिरक्षा प्रणाली के हो, कसरी रोगबाट बचाउँछ ?