ट्रम्प र पुटिनले वार्ताका लागि अलास्का नै किन रोजे ?

२९ साउन, काठमाडौं । अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प र रुसी राष्ट्रपति भ्ल्यादिमिर पुटिनले शुक्रबार भेटवार्ता गर्दैछन् । अमेरिकाको अलास्कामा हुने भेटवार्ता युक्रेन युद्ध अन्त्य गर्ने विषयमा केन्द्रित हुने अपेक्षा गरिएको छ ।

ट्रम्पले एक साताअघि अलास्कामा पुटिनसँग भेटवार्ता तय भएको घोषणा गरेका थिए । साथै त्यही दिन राष्ट्रपति ट्रम्पले युक्रेनविरुद्धको आक्रमण रोकेर युद्धबिराम नगरे रुसविरुद्ध थप अमेरिकी प्रतिबन्ध लगाउने चेतावनी दिएका थिए ।

ट्रम्पको आग्रहमा रुस र युक्रेनबीच भएका तीन पटकका छलफलले यी दुई देशबीच युद्ध अन्त्य गर्न सकेको छैन । अमेरिकाको अलास्का राज्यमा हुने भनिएको ट्रम्प-पुटिन वार्तालाई चासोका साथ हेरिएको छ ।

दुई महाशक्ति राष्ट्रप्रमुखबीच भेट हुने तय भएको स्थान अलास्काको रोचक इतिहास पनि छ । अलास्का कुनै समयमा रुसकै हिस्सा थियो । अलास्का अमेरिकाको उत्तर-पश्चिमी भागमा पर्छ र आर्कटिक सर्कलको दक्षिणतिर भए पनि यहाँको मौसम निकै चिसो रहने गर्छ ।

ट्रम्प-पुटिन किन यहाँ भेट्दैछन् ?

अमेरिकाले डेढ सय वर्षभन्दा अघि रुससँगै अलास्का किनेको थियो । सन् १८६७ मा रुससँग खरिद गरेर अमेरिकाले अलास्कालाई सन् १९५९ मा राज्य बनाएको थियो । रुसी राष्ट्रपतिका सहायक युरी उशाकोवले दुई देश छिमेकी भएको भन्दै ‘बेरिङ स्ट्रेट’ले मात्र छुट्याउने बताएका छन् ।

उनले भने, ‘हाम्रा लागि बेरिङ स्ट्रेट पार गरेर उडान भर्न र दुई देशका नेताबीच लामो समयदेखिको प्रतिक्षित यति महत्वपूर्ण शिखर सम्मेलन हुनु बिलकुल सही छ ।’

बेरिङ स्ट्रेटलाई जल डमरु भन्न सकिन्छ । यो एक साँघुरो समुद्री मार्ग हो, जसले रुसको पूर्वी किनार (चुकोट प्रायद्वीप) र अमेरिकाको अलास्काको पश्चिमी किनार (स्यूअर्ड प्रायद्वीप) लाई छुट्याउँछ । यसको चौंडाइ कूल ८२ किलोमिटर अर्थात् ५१ माइल मात्र छ । बीचमा रुसतर्फ बीग डायोमेड टापु र अमेरिकातर्फ लिटल डायमेड टापु छन्, जुन जम्मा ४ किलामिटरको दूरीमा छन् । बिग डायमेड टापुमा स्थायी बस्ती छैनन्, यहाँ रुसी सीमा सुरक्षा चौकी मात्र छन् ।

अमेरिकातर्फको लिटल डायमेड टापुमा भने सानो गाउँ छ । यी दुई टापुबीच अन्तर्राष्ट्रिय सीमारेखा छुट्टिन्छ । जसका कारण यहाँको समयमा झन्डै २१ घण्टाको अन्तर हुन्छ । अमेरिका र रुसबीच एकदमै नजिकको सीमा भएकाले यसलाई सामरिक रूपमा महत्वपूर्ण मानिन्छ । यहाँको मौसम अत्यन्तै चिसो हुन्छ । धेरै समय बरफ जमेको हुन्छ । चिसोका कारण समुद्री मार्गको यात्रासमेत कठिन हुने गर्छ ।

पछिल्लो पटक सन् २०२१ मा अलास्का उच्च तहको अमेरिकी कूटनीतिक कार्यक्रमको केन्द्र बनेको थियो । त्यतिबेला तत्कालीन अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडनले आफ्ना कूटनीतिक र राष्ट्रिय सुरक्षा समूहसहित चिनियाँ समकक्षी सी जिनपिङ नेतृत्वको टोलीसँग भेटवार्ता गरेका थिए ।

चिनियाँ पक्षले अमेरिकालाई ‘अहंकारी’ र ‘पाखण्ड’को आरोप लगाएपछि उक्त बैठकको माहोल तनावपूर्ण बनेको थियो ।

ट्रम्प र पुटिन अलास्काको कुन ठाउँमा भेट्दैछन् ?

ह्वाइट हाउसले दुई नेताबीचको भेट अलास्का राज्यको सबभन्दा ठूलो शहर एंकोरेजमा तय भएको पुष्टि गरेको छ ।

द्विपक्षीय बैठकको घोषणा गर्दै ट्रम्पले भेटवार्ता हुने स्थल कयौं कारणले लोकप्रिय भएको बताए पनि ठाउँ खुलाएका थिएनन् ।

दुई नेताले जोइन्ट बेस एल्मेन्डोर्फ-रिचार्डसनमा भोजन गर्ने तय भएको छ । जोइन्ट बेस एल्मेन्डोर्फ-रिचार्डसन अलास्काको सबभन्दा ठूलो सैन्य अड्डा हो । यो झन्डै ७५ हजार एकडमा फैलिएको छ ।

आर्कटिक क्षेत्रमा अमेरिकी सैन्य तयारीका लागि पनि यो क्षेत्र निकै महत्वपूर्ण मानिन्छ । सुविधासम्पन्न यस सैन्य अड्डामा झन्डै १० हजार सैनिक र उनीहरूका परिवार बस्छन् । सन् २०१० मा अमेरिकी वायु सेना र अमेरिकी सेनालाई एकीकृत गरेर संयुक्त सैन्य अड्डा बनाइएको हो । अमेरिकाले यहाँबाट एसिया र युरोप दुवै दिशामा सैन्य कारबाही गर्नसक्ने क्षमता राख्छ ।

किन भेट्दैछन् ट्रम्प र पुटिन ?

अमेरिकी राष्ट्रपति ट्रम्पले युक्रेनमा युद्ध अन्त्य गर्न प्रयास गर्दै आएको देखिन्छ । तर परिणाममुखी नतिजा भने देखिएको छैन । राष्ट्रपति पदको उम्मेदवार हुँदै गर्दा ट्रम्पले २४ घण्टाभित्र रुस-युक्रेन युद्ध अन्त्य गरिदिने घोषणासमेत गरेका थिए । रुसले सन् २०२२ मा युक्रेनविरुद्ध आक्रमण सुरु गर्दा आफू राष्ट्रपति भएको भए कहिल्यै युद्ध नै नहुने ट्रम्पले बारम्बार भन्दै आएका छन् ।

गत महिना बीबीसीसँगको कुराकानीमा ट्रम्पले आफू पुटिनसँग निराश रहेको बताएका थिए । निराशा बढ्दै जाँदा ट्रम्पले युक्रेनसँग तत्काल युद्धबिराम गर्न रुसलाई ८ अगस्टसम्मको अल्टिमेटम दिएका थिए । त्यसो नभए रुसले कडा अमेरिकी प्रतिबन्ध झेल्नुपर्ने ट्रम्पको चेतावनी थियो ।

तर, ८ अगस्टअघि नै ट्रम्पले अगस्ट १५ अर्थात् भोलि शुक्रबार पुटिनसँग आमने-सामने हुने घोषणा गरे ।

ट्रम्पका अनुसार अमेरिकी विशेष दूत स्टिभ विट्कफले मस्को पुगेर पुटिनसँग भेटेपछि अलास्कामा शिखर वार्ता तय भएको हो ।

तर, ह्वाइट हाउसले भने द्विपक्षीय भेटले युक्रेन युद्धबिरामबारे सहमति गर्ने अड्कलबाजी प्रष्ट्याउन चाहेन । ह्वाइटहाउसकी प्रेस सचिव क्यारोलिन लेविटले भनिन्, ‘यो भेट राष्ट्रपति ट्रम्पका लागि सुन्ने मौका हो ।’ प्रेस सचिव लेविटका अनुसार भेटपछि ट्रम्पले रुस भ्रमण गर्न सक्छन् ।

सोमबार पत्रकारहरूसँगको कुराकानीमा ट्रम्पले पुटिनसँगको बैठकलाई ‘माहोल बुझ्ने भेट’का रूपमा चित्रण गरेका थिए । साथै भेटमार्फत रूसी राष्ट्रपति पुटिनलाई युद्ध अन्त्य गर्न राजी गर्ने उद्देश्य भएको ट्रम्पको भनाइ थियो ।

के युक्रेन यसमा सामेल हुन्छ ?

अमेरिकी राष्ट्रपति ट्रम्प र रूसी राष्ट्रपति पुटिनबीच अलास्कामा हुने शिखर वार्तामा युक्रेनका राष्ट्रपति भ्लोदिमिर जेलेन्स्की सहभागी हुने अपेक्षा छैन । सोमबार ट्रम्पले भनेका छन्, ‘म भन्छु, उनी (जेलेन्स्की) आउन सक्छन्, तर उनी पहिले नै कयौं बैठकमा सहभागी भइसकेका छन् ।’

यद्यपि, पुटिनसँगको बैठक सकिएलगत्तै सबभन्दा पहिले आफूले युक्रेनी राष्ट्रपति जेलेन्स्कीलाई टेलिफोन गर्ने ट्रम्पले बताएका छन् ।

बुधबार पनि ट्रम्प र जेलेन्स्कीबीच भर्चुअल वार्ता भएको थियो । भर्चुअल वार्तामा अन्य युरोपेली नेतासमेत सहभागी थिए ।

पुटिनले अलास्कामा हुने वार्तामा जेलेन्स्कीलाई सामेल नगर्न सर्त राखेका थिए । ह्वाइट हाउसले भने ट्रम्प तीनै नेताबीच वार्ता गर्न तयार रहेको बताएको थियो । जेलेन्स्कीले युक्रेनको राय बिना हुने कुनै पनि सम्झौता बेकार हुने प्रतिक्रिया दिएका छन् ।

दुवै पक्ष यसबाट के हासिल गर्न चाहन्छन् ?

रुस र युक्रेनले युद्ध अन्त्य गर्न चाहेको बताउने गरेका छन् । तर एक अर्काका सर्त दुवैलाई मञ्जुर छैन ।

सोमबार ट्रम्पले युक्रेनले गुमाएको भूभाग छाड्नुपर्ने हुनसक्ने बताएका थिए । उनले भनेका छन्, ‘युक्रेन रूसी कब्जामा रहेको भूभाग फिर्ता गर्ने प्रयासमा छ तर केही हेरफेर वा जमिनमा बदलाव गर्नुपर्ने हुनसक्छ ।’

युक्रेनले रुसले कब्जा गरेका क्रिमियासहितका कुनै पनि क्षेत्रलाई मान्यता नदिने बताएको छ ।

यसै साता जेलेन्स्कीले जमिनको हेरफेरको विचार खारेज गर्दै भनेका थिए, ‘हामी रुसले गरेको नरसंहारको उपहार दिँदैनौं ।’

यसबीच पुटिनले क्षेत्रीय स्थिरताको दाबी, भूराजनीतिमा युक्रेनको तटस्थता र युक्रेनी सेनाको आकारका विषयमा अडान कायम राखेका छन् ।

पश्चिमी सैन्य गठबन्धन नेटोले छिमेकी देश युक्रेनलाई प्रयोग गरेर आफ्नो सीमासम्मै सैन्य बल ल्याउन प्रयास गरिरहेको पुटिनको आशंका छ ।

बीबीसीको अमेरिकी साझेदार सञ्चारमाध्यम सीबीएस न्युजले ट्रम्प प्रशासन, युक्रेनको ठूलो हिस्साको नियन्त्रण रुसलाई सुम्पिन युरोपेली नेताहरूलाई समेत राजी गर्नेगरी युद्धबिराम सम्झौता गराउन लागिपरेको दाबी गरेको छ ।

‘युद्धबिराम सम्झौता भए रुसले क्रिमिया प्रायद्वीपमा आफ्नो नियन्त्रण कायम राखिराख्न सक्छ र पूर्वी युक्रेनको डोनबास क्षेत्र (डोनेत्स्क र लुहांस्क) लाई समेत अधिनमा लिनसक्छ,’ सीबीएसलाई उद्धृत गर्दै बीबीसीले लेखेको छ ।

रुसले सन् २०१४ मा क्रिमिया कब्जा गरेको थियो । साथै डोनबास क्षेत्रका धेरैजसो हिस्सामा रूसी सेनाको नियन्त्रण छ ।

युद्धबिराम भए आंशिक सैन्य नियन्त्रण रहेको युक्रेनको खेरसोन र जापोरजिया क्षेत्रबाट रूसी सेना पूर्ण रूपमा हट्नुपर्नेछ ।

फक्स न्युजसँग कुराकानी गर्दै अमेरिकी राष्ट्रपति जेडी भान्सले ‘भविष्यको सम्झौता कसैलाई पनि अति खुसी पार्ने किसिमको नहुने’ बताएका छन् ।

उनले भनेका छन्, ‘तपाईंले यहाँ शान्ति कायम गर्नुपर्ने हुन्छ, औंला उठाउन मात्रै सक्नुहुन्न, शान्तिको बाटो यही हुनसक्छ कि निर्णायक नेताहरू वार्तामा बसुन् र सहमति गर्न बाध्य होउन् ।’