१९ जेठ, काठमाडौं । खोटाङकी चीना राई माओवादीले सञ्चालन गरेको सशस्त्र संघर्षमा लाग्दा भर्खर १५ टेकेकी थिइन् । तीन वर्ष भूमिगत जीवन विताइन् । माओवादी शान्ति प्रक्रियामा आएपछि उनी अरु लडाकूहरु जस्तै शिविरमा बसिन् । तर, समायोजनका क्रममा १८ वर्ष उमेर नपुगेको कारण देखाउँदै अन्मिनले ‘अयोग्य लडाकू’ भन्दै निकाल्यो । उनले गाउँ फर्कने हिम्मतसमेत गर्न सकिनन् ।
‘अयोग्य भनेर शिविरबाट निकालेपछि जाने ठाउँ कतै थिएन । काठमाडौंमा दिदीकै रमा बसिरहें,’ उनी भन्छिन्, ‘बन्दुक उठाएर समाज परिवर्तन गर्छु भनेर हिँडेका मलाई त अयोग्य भनेर फेरि भान्सामै फर्काइयो ।’
पूर्व माओवादी कलाकार अजीव राईसँग बिवाह गरेकी उनको काखमा ५ महिने छोरो छ । त्यसअघि २ वर्षकी छोरी पनि छिन् ।
माओवादीमै सांस्कृतिक कलाकार रहेका अजिवको जनयुद्धकै क्रममा खुट्टा फ्याक्चर भएको थियो । माओवादी शान्ति प्रक्रियामा आएपछि नृत्यमा ‘ग्र्याजुएशन’ गर्न चाहेपनि अशक्त खुट्टाकै कारण उनी असफल भए ।
चिनालाई श्रीमानको अशक्तता, आफूलाई भिडाइएको अयोग्यको बिल्ला र पार्टीको बेवास्ताले पर्नुसम्म पिर परेको छ । ‘अरुले त बरु शिविरबाट निस्किँदा ५ लाखसम्म पाए अरे । म त बेकाम भएँ,’ उनी भन्छिन् ।
चीना मात्र होइन, बाँकेकी मनिसा खड्काको पीडा पनि कम छैन । जनयुद्धमा सामेल हुँदा उनको उमेर १३ वर्ष मात्रै थियो ।
शान्ति प्रक्रियाका क्रममा अयोग्य भन्दै शिविरबाट निकालिएकी उनी अहिले काठमाडौंमा अरुको घरमा भाँडा माझेर गुजारा चलाउँदैछिन् । उनी भन्छिन्-‘आज नपढेकै कारण ठूलो दुःख बेहोर्नुपरेको छ ।’
उनी अघि भन्छिन्, ‘सपना देखाउनेहरु सत्तामा पुगेपछि केही होला भन्ने आशा थियो । तर, उनीहरु पनि पहिलेकै नेता जस्तै निस्किए ।’
लडाकू शिविरबाट निकालिएपछि उनी पनि घर फर्किन सकिनन् । अन्तरजातीय विवाह गरिन् । तर, त्यही कार सामाजिक रुपमा पनि बहिस्करणमा परिन् ।
‘हामीले लडेर ल्याएको उपलब्धीले हामीलाई थप पीडित बनायो,’ खड्का भन्छिन्, ‘बाल अवस्थामा नै युद्धमा प्रयोग भएका हामीलाई सामाजिक र पारिवारिक पुनस्र्थापनाका लागि एउटा पनि कार्यक्रम बनाइएन ।’
अयोग्य भनेर शिविरबाट निकालिएका पूर्व लडाकूहरु संगठित हुने प्रयास त गरिरहेका छन् । तर, उनीहरुको नेतृत्व गरिरहेका लेनिन बिष्ट आफैंको पीडा झन् दर्दनाक छ । काभ्रे घर भएका विष्टलाई १२ वर्षकै उमेरमा जनयुद्धमा लगिएको थियो । उनी ५ कक्षा पढ्दै गर्दा युद्धमा सामेल हुन बाध्य भए ।
उनी अहिले बहिर्गमित लडाकू संघका अध्यक्ष छन् । २०६९ सालमा त्यसविरुद्ध माओवादी पार्टी कार्यालय पेरिसडाँडालाई केन्द्र बनाएर उनकै नेतृत्वमा आन्दोलन भयो । तर, उनी एकाएक जेल परे । ‘माओवादीले नै झुटा मुद्दा लगाएर १ वर्षसम्म थुने,’ उनी भन्छन्-‘बल्ल-बल्ल अधिकारवादीको पहलमा म छुटेँ ।’
बर्हिगमनमा परेका लडाकूहरुलाई सम्बोधन नगरेसम्म शान्ति प्रक्रिया नटुंगिने लेनिन बिष्ट बताउँछन् । आफूहरुले लडेर गणतन्त्र र धर्म निरपेक्षता जस्ता परिर्वतन आएको भन्दै उनले भने, ‘हाम्रो योगदानलाई नस्वीकार्ने हो भने अहिले प्राप्त राजनीतिक परिर्वतनलाई प्रयोग गर्ने अधिकार कसैलाई छैन ।’
भिडियो हेर्नुस्
