‘हामीले यस्तो देख्न पाएनौं, यस्तो खान पाएनौं, यसो गर्न पाएनौं, यस्तो लगाउन पाएनौं’ धेरै अभिभवकले भन्ने गर्छन्, ‘त्यसैले छोराछोरीले मैले जस्तो अभाव झेल्न नपरोस् । मैले जस्तो दुःख सहन नपरोस् ।’
यही बुझाई र सोंचले गर्दा अभिभावकहरुले आफ्ना छोराछोरीलाई भएभरको सुख दिने प्रयास गरे । उनीहरुलाई भोक, तिर्खा, दुःख, अभाव, समस्या, कष्ट अनुभव गर्न दिएनन् । जतिसक्दो सुकिलो मुकिलो राखे । मिठोमसिनो खान दिए । भनेजस्तै लगाउन दिए । खेलाउने, डुलाउने काममा पनि सक्दो सहयोग गरे ।
बालबच्चालाई स्यहार–सुसार गर्नु, पालन–पोषण गर्नु अभिभवकको दायित्व हो । तर, उचित ढंगले । बालबच्चालाई भएभरको सेवा, सुविधा दिएर हुर्काउँदा उनीहरुमा धेरै किसिमको समस्या वा कमजोरी हुनपुग्छ । आमाबुवालाई त थाहा हुँदैन कि, आफ्नो बच्चाले भोलिका दिनमा के समस्या भोग्नुपर्ला ? उनीहरुमा के कस्ता गलत कुरा विकास हुनसक्छ ?
किनभने बच्चालाई सुखसयलमा हुर्काउँदा, सधै हाँसीखुसी बनाउँदा नै राम्रो हुन्छ भन्ने अभिभावकलाई परेको हुन्छ । यद्यपि यसको गलत प्रभाव के पर्न जान्छ भने बच्चाहरु परर्निभर हुनपुग्छन् । उनीहरुले दुःख झेल्नै सक्दैनन् । अभाव सहन सक्दैनन् । कष्ट भोग्न सक्दैनन् । संघर्ष गर्न, श्रम गर्न सक्दैनन् । यही कारण उनीहरु आत्मनिर्भर बन्न सक्दैनन् ।
बच्चालाई सुख मात्र होइन, दुःख पनि सिकाउनुपर्छ । पुगीसरी मात्र होइन, अभाव पनि देखाउनुपर्छ । सुखसयल मात्र होइन, कष्ट र समस्यापनि भोगाउनुपर्छ ।
अहिले आफ्ना बालबच्चाका लागि अभिभावकहरु मरिमेट्ने गर्छन् । आफ्नो दुःख लुकाएर पनि भएभरको सुख दिन खोज्छन् । बच्चाले माग गरेको कुरा तुरुन्त पुरा गरिदिन्छन् । कुनै कुराले बच्चालाई दुःखी बनाउँछ कि भनेर सचेत रहन्छन् ।
बच्चालाई खुसी बनाउनका लागि प्रशंसा गरिन्छ । उनीहरुलाई तारिफ गर्नुपर्छ । खुसी बनाउनुपर्छ भन्ने मान्यता छ । यसले गर्दा उनीहरुको आत्मसम्मान मिल्छ भनियो । सही कामका लागि, सही ढंगले उनीहरुलाई तारिफ गर्नुपर्छ । तर, यसको असर सधै सकारात्मक मात्र हुँदैन । बच्चालाई सबैकुरा पुगिसरी बनाइदिदा, सधै खुसी बनाइरहँदा, सधै तारिफ गरिरहँदा उनीहरुमा गलत भावनाको विकास हुनपुग्छ ।
एक पुस्तकमा लेखिएको छ, ‘जब आमाबुबाले बच्चाको आत्मसम्मान बढाउने चक्करमा हरेक कुरा उनकै मर्जी अनुसार गर्ने छुट दिन्छन्, त्यसले बच्चालाई खुसी दिने होइन । बरु, हरेक कुरा आफु अनुसार हुनुपर्छ भन्ने मान्यता विकास हुनपुग्छ । उनीहरु आफुलाई सर्वोपरी ठान्न थाल्छन् ।’
जुन बच्चालाई अनावश्यक तारिफ गरेर हुर्काइन्छ, उनीहरुले ठूलो भएर समस्याको सामाना गर्न सक्दैनन् । यदि उनले सोचेजस्तो सबैकुरा ठिकठाक भएन भने, त्यसलाई झेल्ने क्षमता उनीसँग हुँदैन ।
किन यस्तो हुन्छ भने, बाल्यकालमा उनीहरुलाई केवल आफ्नो आवश्यक्ता पुरा गर्न मात्र सिकाइएको छ । त्यसैले ठूलो भएपछि कुनैपनि समस्याको हल गर्ने सामथ्र्य उनीहरुसँग हुँदैन । साथी बनाउने, समस्याको हल गर्ने कुरामा उनीहरुको ढंग पुग्दैन । यस्तो अवस्थामा उनीहरु निराश हुन पुग्छन् । यसले उनीहरुलाई हिनताबोधको सिकार बनाउँछ ।
अब के गर्ने त ? बच्चासँग कस्तो व्यवहार गर्ने ? कसरी उसलाई सही कुरा सिकाउने त ?
बच्चाको आत्मसम्मानमा ठेस पु¥याउनु हुँदैन । तर, यससँगै उनीहरुलाई मेहनत गरेर केही हासिल गर्न पनि सिकाउनुपर्छ । उनीहरुलाई ‘तिमी नै बिशेष हौ’ भन्ने कुराबाट मुक्त राख्नुपर्छ । उसलाई केही गर्न सिकाउनुपर्छ । समस्यासँग जुध्न, हल गर्न सिकाउनुपर्छ । उनलाई अर्काको पनि ख्याल राख्न सिकाउनुपर्छ । यी सबै गर्नका लागि नम्रता आवश्यक हुन्छ ।
बच्चालाई त्यसबेला मात्र तारिफ गरौं, जब उसले वास्तवमै राम्रो काम गरेको छ । कुनै उपलब्धी हासिल गरेको छ । काम गर्ने प्रयास गरेको छ ।
बच्चाले गल्ती गर्छ । स्वभाविक हो । यसको अर्थ यो होइन कि, बच्चाले गर्ने हरेक गल्तीलाई छुट दिनुपर्छ । अर्कोकुरा, बच्चाले गल्ती गर्दैपिछे उसलाई गाली गर्ने भन्ने पनि होइन ।
तर, बच्चाले जानीबुझी कुनै गल्ती गर्छ भने त्यो कुरा उसलाई महसुष गराउनुपर्छ कि, त्यो गलत हो । किनभने त्यस्ता गल्तीहरुमा माफी दिएर पुग्दैन, सुधार आवश्यक हुन्छ । नभए नराम्रो बानीको विकास हुन्छ ।
जस्तो कि, कुनै बच्चाले आफुलाई धेरै जान्ने ठान्छ । यति उसलाई सुधारिएन भने उनमा घमण्ड बढ्छ । दम्भ बढ्छ ।
बच्चाको सबै इच्छाहरु पुरा गर्दै जाने हो भने, त्यसले बच्चाको बानी बिग्रन्छ । उनीहरुले ठान्छन्, मैले जे सोच्छु, त्यो पुरा हुन्छ । बच्चाले मागेका ति सबै कुरा पुरा गरिदिन आवश्यक छैन । बरु, उसको आवश्यक्ता के हो, त्यो भने पुरा गरिदिनुपर्छ ।
अर्को कुरा, बच्चाको मागहरु पुरा गर्नका लागि अभिभावकलाई कति समस्या छ भन्ने कुरा बुझाउनुपर्छ । हरेक कुरा सजिलै उपलब्ध गराउनु हुँदैन । उनीहरुले मागेको कुरा पुरा गर्नका लागि अभिभावकले कसरी पैसा खर्च गर्नुपर्छ, त्यो पैसा कसरी कमाउनुपर्छ भन्ने कुरा बुझाउनुपर्छ ।
उनीहरुलाई यो कुरा महसुष गराउनुपर्छ कि, सोचेजति सबै कुरा पुरा हुँदैन । सबै कुरा ठिकठाक हुँदैन । कहिले काहिँ अभाव हुन्छ, समस्या हुन्छ । त्यस्ता समस्यासँग कसरी जुध्ने भन्ने कुरा सिकाउनुपर्छ । वा अनुभव गराउनुपर्छ ।
यस्तो कुरा नसोच्नुहोस् कि, बच्चाले कुनै झन्झट सामना गर्नु नपरोस् । किनभने त्यस्ता झन्झटहरुबाट उनीहरुले धेरै कुरा सिक्छन् । झन्झट एवं समस्याको हल स्वयम्लाई खोज्न दिनुपर्छ ।
