काठमाडौं । कहिलेकाहीँ हाम्रो शरीरको विभिन्न भागको छालामा अस्वाभाविक सेतो दाग देखिन सक्छ । दाग कालो होस् या सेतो । स्वाभाविकभन्दा फरक भएपछि जस्तोसुकै दागले पनि सुन्दरतामा असर गर्छ ।
छालामा रंगको निर्माण गर्ने कोशिकाहरू नष्ट भएपछि दाग देखिने समस्याहरूको सिर्जना हुन्छ । यी कोशिकाहरूलाई मेलेनोसाइट्स भन्ने गरिन्छ । सेतो दागले आँखालाई समेत प्रभावित गराउन सक्छ ।
सेतो दागको संकेत र लक्षणमा छालाको रंग खराब हुनु या सेतो हुनु, शरीरको कुनै पनि भागको छालामा दाग उत्पन्न हुनु आदि रहेका हुन्छन् । यस्तो दाग शरीरको एक भाग या धेरै भागमा पनि देखिन सक्छ ।
सेतो दागको प्रकार
सेतो दाग कतिको गाढा हुन्छ भन्ने आधारमा त्यसलाई विभिन्न प्रकारमा विभाजन गर्ने गरिन्छ ।
१ शरीरको केवल एक हिस्सा या कुनै भागमा हुने दाग
बिटिलिगोको यस प्रकारलाई सेगमेन्टल विटिलिगो भन्ने गरिन्छ । यो खासगरी कम उमेरका मान्छेमा हुने गर्छ । जो एक या दुई वर्षसम्म बढ्ने गर्छ र फेरि बन्द हुने गर्छ ।
२ शरीरको एक हिस्सामा देखिने दाग
यसप्रकारको विटिलिगोलाई स्थानीयकृत विटिलिगो भन्ने गरिन्छ ।
३ शरीरको कैयौं हिस्सामा हुने
सेतो दागको सबैभन्दा सामान्य प्रकार भनेको सामान्यकृत विटिलिगो हो । भनिन्छ कि यसमा शरीरको कुनै पनि भागमा भएको सेतो दाग, शरीरको अन्य भागमा फैलिन लागेको हुन्छ ।
सेतो दागका मुख्य लक्षणहरू
सेतो दागका मुख्य लक्षणहरू छालाको रंगको केहीकेही ठाउँमा फिक्का पर्नु आदि हुन्छ । आमरूपमा यस रोगबाट बच्नको लागि सूर्यको किरणलाई आवश्यकताभन्दा धेरै आफ्नो छालामा पर्न दिनु हुँदैन । यसका अलावा सेतो दागको लक्षणमा निम्न कुरा समेत सामेल हुन्छन् ।
१. छालाको रंग फिका हुँदै जान्छ या सेतो हुँदै जान्छ ।
२ समयभन्दा पहिले टाउकोको कपाल दारी, आँखीभौं वा परेला आदिको रंग उड्ने या सेतो हुने गर्छ ।
३ नाक र मुखको भित्र छालाको रंग उड्दै जान्छ ।
४ नेत्रगोलक यानी रेटिनाको भित्रको रंग फिका हुँदै जान्छ ।
सेतो दागका कारण शरीरमा कस्तो कस्तो अन्य रोगको सम्भावना हुन्छ ? भन्ने कुरा बताउन मुस्किल हुन्छ । कैयौं पटक बिनाकुनै उपचार नै नयाँ दाग बन्न पनि हुने गर्छ । तर धेरैजसो सेतो दाग बढ्दै जाने सम्भावना धेरै हुन्छ । यो बिस्तारै लगभग शरीरको सबै हिस्सामा फैलिन पुग्छ । यस्तो धेरै मामला थियो, जसमा छालामा पुरानै जस्तो रंग फिर्ता पाउनमा सफल हुने गर्छ ।
सेतो दागका कारणहरू
–विभिन्न कारणले शरीरमा सेता दागहरू आउने गर्छ
–एक यस्तो विकारको अवस्थामा शरीरको प्रतिरक्षा प्रणाली स्वयंले रंग उत्पादन गर्ने कोशिकाहरूलाई नष्ट गरिदिन्छ ।
२ स्वप्रतिरक्षित रोग जस्तै स्वप्रतिरक्षित थाइराइड रोग या टाइप १ डायविटिजको प्रभाव पनि पर्न सक्छ ।
३ छालामा अत्यधिक गर्मी हुनु, तनाव या औद्योगिक केमिकल्स आदिको सम्पर्कमा आउनु पनि सेतो दागका कारणहरू हुन् ।
४ परिवारमा पहिले कसैलाई यस्तो समस्या हुनु ।
सेतो दागबाट बच्ने उपाय
तल केही टिप्स बताइएको छ जसले सेतो दागबाट बच्ने उपाय सिकाउँछ ।
१. आफ्नो छालालाई सूर्यको किरण र अन्य युभी लाइट जस्तो स्रोतबाट बचाउनुपर्छ । यदि तपाईं विटिलाइगोबाट ग्रस्त हुनुहुन्छ या विशेष रूपले तपाईंको छालाको रंग कसैगरी फिका भयो भने एक ब्रोड स्पेक्ट्रम र वाटर रेसिस्टेन्ट सनस्क्रिनको प्रयोग गर्नुपर्छ । सनस्क्रिनलाई पर्याप्त मात्रामा लगाउने र यदि तपाईं पसिना आइरहेको छ या पानीमा काम गर्नुपर्छ भने हरेक २ घण्टामा यसलाई लगाइराख्नुपर्छ ।
२ प्रभावित छालालाई जोगाउनु
खासगरी जब विटिलाइगोको दाग छालाको बाहिर देखिने भागमा हुन्छ, त्यस्तो अवस्थामा दागलाई नदेखिने बनाउन विभिन्न किसिमका औषधिको प्रयोग गर्न सकिन्छ । जसले छिटै छालाको समस्या समाधान गर्न मद्धत गर्छ । आफ्नो छालाको बनोटको आधारमा मेल खाने रंग खोज्नको लागि कैयौं ब्राण्डका प्रोडक्टहरूको प्रयोग गर्न सकिन्छ ।
३ ट्याटुको प्रयोगमा रोक
शरीरमा ट्याटु नबनाउनु या बनाउनु विटिलाइगोको उपचारसँग सम्बन्धित छैन । तर भयावह कुरा यो हो कि टाटुबाट छालालाई भने ठूलो क्षति पु¥याउँछ । टाटुबाट प्रभावित छालामा कैयौं पटक २ हप्ताभित्र सेतो दाग सम्बन्धी समस्या पनि निम्त्याउन सक्छ ।
सेतो दागको उपचार
सेतो दागको उपचारको लागि विभिन्न उपचार विधि अपनाउन सकिन्छ । एकातर्फ मेडिकल विधिमार्फत् यसको उपचार गर्न सकिन्छ भने अर्काे तर्फ घरेलु एवं सौन्दर्य प्रसाधनमार्फत पनि उपचार गर्न सकिन्छ । जुन निम्नानुसार छन् ।
१ दागमा लगाउने क्रिमको प्रयोग
२ खानको लागि औषधि
३ एक उपचार जसमा प्लस अल्ट्रा वायोलेट लाइटको उपयोग गर्ने गरिन्छ ।
४ यदि दाग ज्यादातर शरीरमा फैलिइसकेको छ । बाँकी शरीरको हिस्साले समेत रंग उतार्न सकिन्छ । ताकि असामान्य हिसाबले कम गर्न सकिन्छ ।
सर्जिकल उपचारलाई पनि यसको समाधानको लागि सामेल गर्न सकिन्छ । अन्य उपचारमा परामर्श र समर्थन, सनस्क्रिन एवं प्रशाधन सामग्री जस्तो मेकअपले पनि सेतो दागलाई रोक्न सकिन्छ ।
