संसदमा खनालको चिया चर्चा : ‘अक्सन सेन्टर’ बनाउन माग

खनालको भनाइ उनकै शब्दमा :

सभामुख महोदय, हामी बिहानै उठ्ने बित्तिकै खानपिनको काम चिया पिउनेबाट गर्छौं । कोही मान्छे घरमा आयो भने सबैभन्दा पहिले हामी चिया बनाएर स्वागत गर्छौं । कसैले टेलिफोन गर्‍यो भने चिया पिउनुभयो भन्ने पहिलो प्रश्न हुन्छ । अरुलाई पनि बिहानै टेलिफोन गर्‍यौं भने चिया पिउनुभयो भन्छौं । हाम्रो देशमा यो चिया बढो लोकप्रिय पेय पदार्थका रुपमा विकसित भएको छ ।

हामीले नेपाल चिया निगम बनाएर चिया खेतिको विकास गर्ने कोसिस गरेका थियौं । म २०४८ सालमा इलामबाट जनताको प्रतिनिधि भएँ । त्यसबेलासम्म आम नेपाली किसान चिया रोपणमा सहभागी भएका थिएनन् । हामीसँग खाली चिया निगम थियो, त्यसअन्तर्गत खाली ६–७ वटा चिया बगान थिए । तर, त्यसदेखि यता म आफैं नै प्रतिनिधि भएर इलाम र इलामको क्षेत्र नम्बर १ मा मैले व्यापक अभियान नै चलाएँ । धेरै किसानले चिया रोप्ने काम गरेका छन् । तपाईंहरु पुग्नु भएको छैन भने इलाम पुग्नुहोस् । इलामको १ नम्बर क्षेत्र झण्डै झण्डै चिया बगनामा रुपान्तरित भइसकेको छ । अझै मान्छेले त्यहाँ रोपन बढाउँदै गएका छन् । देशमा पनि चिया फैलिँदै गइरहेको छ ।

राज्यले, सरकारले भने विल्कुलै बेवास्ता गरिरहेको छ । सरकारको नीति तथा कार्यक्रम आउँदा प्रधानमन्त्रीको ध्यान त्यता जाला कि भन्ने मैले सोचेको थिएँ । तर, प्रधानमन्त्रीले अघि सार्नु भएको नीति तथा कार्यक्रम राष्ट्रपतिबाट आयो तर चियाको उच्चारण कतै हुन सकेन ।

अर्थमन्त्रीबाट आउँदा त पक्कै पनि यो आउँछ होला । बजेटमा त यो आउँछ होला भन्नेमा थिएँ । यो हाम्रो देशको मह्वपूर्ण कमोडिटीको रुपमा रहेको छ । विदेशी मुद्रा आर्जन गर्न पनि सहयोग गरेको छ । यो फैलिदै छ । त्यसकारण उहाँको ध्यान पक्कै पनि ध्यानाकर्षण होला भन्ने लागेको थियो । तर, कतै चियाको चर्चा हुन पाएन ।

यद्यपि उहाँले बजेट लिएर आउनुभन्दा पक्कै चिया पिएर आउनुभयो । हामी सांसद पनि अलिकति संसदमा फुर्सद भयो कि चिया पिउन जान्छौं । यो संसदको जुन ढंगले ध्यानाकर्षण हुनुपर्ने हो अहिलेसम्म हुन सकेको छैन् । यो बडो दुःखको कुरा हो, सभामुख महोदय ।

विश्वभरी नै अहिले चिया अत्यन्त महत्वपूर्ण पेय पदार्थको रुपमा रहेको छ । हामी पानी त धेरै पिउँछौं। पानी पछि कोकाकोला लगायत अनेक पेय पदार्थ संसारमा बनेका छन् । तर, सबैभन्दा धेरै पिउने पेय पदार्थ कुनै छ भने त्यो हो चिया । संसारमै, पाँचै महद्विपमा हामी चिया पिउने गर्छौं । संसारमै लोकप्रिय चिया पदार्थका बारेमा हामी आफैंले दिनुपर्ने जति ध्यान दिएका छैनौं सभामुख माहोदय । चियालाई क्यामेलिए सेन्सेसी भन्ने पदार्थबाट बनाउन सकिँदो रहेछ ।

जंगबहादुरको शासन सुरु भएपछि जंगबहादुरका ज्वाइँ इलामको बडा हाकिम भएर गएको बेलामा उनी दार्जिलिङमा गएछन् । दार्जिलिङमा गएको बेला उनले चिया लगाएको देखेर अर्थोडक्स चिया उनले चाखेपछि यो त इलामा हुँदो हो भन्ने ठाने । त्यसपछि इलाममा चिया बगान बन्यो । यसरी नेपालमा चिया रोपणको सुरुवात भएको देखिन्छ ।

सन् १९६६ मा पुगेपछि बल्ल पञ्चायती शासनले चार, पाँच वटा जिल्लालाई चिया रोपण क्षेत्र भनेर घोषणा गरियो । त्यही क्रममा चिया निगम पनि स्थापना गरियो । राज्यले अलिकति चिया विकास गर्ने कुरामा ध्यान दिएको हामी देख्छौं ।

तर १९९० को परिवर्तनपछि राज्य फेरि यस्ता कुरातर्फ विमुख हुन थाल्यो । निष्क्रिय हुन थाल्यो । राज्यका अनेकन उद्योगलाई निजीकरण गर्ने क्रम चल्यो । त्यही बेलामा चिया निगमलाई पनि कौडीको मुल्यमा बेचियो । इलामको आभुषण थियो, त्यसलाई कौडीको मुल्यमा लिजमा दिने काम भयो । जुन कुराले सम्पूर्ण इलाम मात्रै होइन, चिया लगाउने सम्पूर्ण जनता दुःखी छन् । सरकारले अत्यन्त गलत काम गर्‍यो भनेर अहिले पनि जनता दुःखी छन् ।

निजीकरण गरे पनि निजी क्षेत्रबाट चिया बिस्तार गर्ने काम रोकिएन । तर, राज्यले कतै पनि प्रोत्साहित गर्न सकेको छैन । चिया उत्पादन ‘ट्रपिकल र सब ट्रफिक’ल हावापानी भएको क्षेत्रमा हुने गर्द छ । सिंगो नेपाल चिया क्षेत्रमा रुपान्तरण गर्न सकिन्छ । अहिले १६ भन्दा बढी हेक्टरमा चिया फैलिएको छ।

अहिलेको अवस्थामा उत्पादनको कुरा मात्रै गर्ने हो भने सीटीसी मात्रै १ करोड ५६ लाख ४१ केजी उत्पादन हुँदो रहेछ । अर्थोडक्स ७१ लाख ६८ लखा २ सय ५५ केजी उत्पादन हुने रहेछ । झण्डै अढाइ करोड केजी भन्दा बढी चिया उत्पादन भइरहेको छ ।

अर्थोडक्स चियाको बजार मुलत भारत मात्रै छ । अहिलेसम्म पनि हामीले यसको बजार खोज्न सकेका छैनौं । युरोप, रुस, चीन जस्ता ठाउँमा पठाउन सकिने सम्भावना छ । अलिअलि त्यो क्षेत्रमा गएको पनि छ ।

अझैं पनि राज्यले चिया बजार खोज्न सकेको छैन । किसान आफैं बजार खोज्ने अवस्थामा छैनन् । राज्यले चियाको बजार नखोज्ने हो भने भोलि हाम्रा किसान चिया उखेलेर फाल्ने ठाउँमा नपुग्लान भन्न सकिंदैन । अहिले पनि उनीहरुले चियाका निम्ति उचित मुल्य पाउन सकेका छैनन् । कोभिडको क्लाइमेक्स भएको बेलामा पनि हामीले अर्थोडक्स चिया निर्यात गर्‍यौं । त्यसबाट मात्रै पनि ४ अर्ब विदेशी मुद्रा आर्जन गरेका छौं । यो ठूलो मुद्रा हो ।

हामीले त्यही चियालाई चिनको बजारमा पुर्‍याउन सक्ने हो भने हामी तीन सय प्रतिशत बढी मुल्य पाउन सक्ने रहेछौं । संसारमा उत्पादित भएको अर्थोडक्स चियामा हाम्रो चिया नम्बर १ छ ।

हामीले एउटा टि अक्सन केन्द्रसम्म पनि बनाउन सकेका छैनौं । जसले गर्दा चिया उत्पादक, विक्रेताले ठिक ढंगले व्यापार गर्न पाएका छैनन् । अक्सन गर्नका लािग पनि भारतमा धाउनुपर्ने अबस्था छ । हामीले आफ्नै देशका अक्सन सेन्टर बनाउन किन नसकेको ? कल्ले रोक्छ यो कुरालाई । किन राज्यले ध्यान दिन सक्दैन । सम्बन्धित मन्त्रालयले किन यो कुरालाई ध्यान दिन सक्दैन ?

अक्सन सेन्टर अत्यन्त महत्वपूर्ण छ । यसका लागि म सभामुख महोदयलाई रुलिङ गर्न पनि आग्रह गर्न चाहान्छु । चिया अक्सन सेन्टर तुरन्तका तु नेपालमा बनाउनुपर्‍यो । र, चिया किसानको हितका लागि हामी काम गर्न सक्नुपर्‍यो ।