वैश्विक युवाहरूका चुनौती र सम्भावना

अगष्ट १२ तारिख विश्वव्यापी रूपमा अन्तर्राष्ट्रिय युवा दिवसको रूपमा मनाइन्छ । यो दिवसले युवाहरूको आवाजलाई उच्च प्राथमिकतामा राख्दै उनीहरूको अधिकार, आवश्यकताहरू र भविष्यप्रति आशाका विषयमा विश्वलाई सचेत बनाउँछ । विश्वका करिब आधा जनसंख्या युवाहरूले बनेका छन् । उनीहरू वर्तमान र भविष्यको सामाजिक, आर्थिक, राजनीतिक तथा सांस्कृतिक प्रगतिको मूल चालक शक्ति हुन् । तर यिनीहरूका सामु अनेकौं चुनौतीहरू पनि छन् ।

बेरोजगारी, शिक्षा प्रणालीका खामिहरू, मानसिक स्वास्थ्यका समस्याहरू, राजनीतिक अस्थिरता, जलवायु परिवर्तन, सामाजिक विभाजन, र प्रविधिको दुरुपयोग जस्ता चुनौतीहरूले युवाको विकासलाई अवरुद्ध पारिरहेका छन् । यसले युवालाई निराश र असहज बनाएको छ भने कतिपय अवस्थामा सामाजिक विस्फोटको खतरा पनि बढाएको छ ।

तर, यी चुनौतीहरूकै बिचमा युवाले सम्भावनाका नयाँ ढोका पनि खोलेका छन् । डिजिटल युगले नयाँ सोच, नेतृत्व र सिर्जनशीलताको विस्तार गराएको छ । युवा सामाजिक न्याय, समानता, दिगो विकास र राजनीतिक सहभागितामा सशक्त भूमिका खेलिरहेका छन् । अन्तर्राष्ट्रिय युवा दिवसले यस्तो सक्रिय युवा नेतृत्वलाई प्रोत्साहन गर्दै युवालाई समृद्ध र दिगो भविष्यतर्फ उन्मुख गराउने अवसर प्रदान गरेको छ ।

विश्वभरका युवाहरू भाषिक, सांस्कृतिक, आर्थिक र सामाजिक पृष्ठभूमिमा विविध छन् । तर यी विविधताले उनीहरूलाई छुट्याउने भन्दा पनि एकता र साझा लक्ष्यतर्फ जोड्ने भूमिका खेलेको छ । युवा वर्ग सामाजिक न्याय, समानता र दिगो विकासका लागि विश्वव्यापी आन्दोलनहरूमा अग्रपंक्तिमा छन् । सामाजिक सञ्जाल र डिजिटल प्लेटफर्महरूले युवाहरूलाई सीमाहरू तोडेर विश्वव्यापी स्तरमा एकअर्कासँग जोड्ने काम गरिरहेका छन् ।

युवाहरूले नस्लवाद, लैङ्गिक भेदभाव, जातीय भेदभाव र अन्य सामाजिक असमानता विरुद्ध आवाज उठाउँदै आएका छन् । सामाजिक आन्दोलनहरूमा युवा सक्रियताले विश्वका धेरै ठाउँमा ठूला परिवर्तनहरू ल्याइरहेका छन् । उदाहरण स्वरूप, अमेरिका, फ्रान्स, भारत लगायतका देशमा युवा नेतृत्वमा मानव अधिकार, लैङ्गिक समानता र शिक्षा अधिकारका लागि आन्दोलनहरू भईरहेका छन् ।

डिजिटल युगले युवालाई नयाँ सोच र नवीनतम प्रविधिहरूको प्रयोगमार्फत सिर्जनशीलता र नेतृत्वको अवसर प्रदान गरेको छ । युवा संगीत, कला, साहित्य, प्रविधि र सामाजिक अभियन्ताका क्षेत्रमा विश्वमै उदाहरणीय काम गरिरहेका छन् । यसले उनीहरूको आत्मविश्वास र सामाजिक प्रभाबलाई धेरै बढाएको छ ।

विश्वका धेरै मुलुकमा युवा बेरोजगारी दर असाध्यै उच्च छ । उच्च शिक्षामा प्रमाणपत्र भएको पनि उपयुक्त रोजगार नपाउने समस्या सर्वविदित छ । आधुनिक शिक्षा प्रणालीहरूले प्रायः श्रम बजारका आवश्यकता र प्रविधिको तीव्र विकासलाई समेट्न सकिरहेका छैनन् । शिक्षामा गुणस्तर अभाव, आधुनिक सीप अभाव, र प्राविधिक र व्यावसायिक प्रशिक्षणको कमीले युवाको रोजगार योग्यतालाई कमजोर बनाएको छ । शिक्षाले युवा प्रतिस्पर्धी बनाउन नसक्दा बेरोजगारीको समस्या विकराल हुँदै गएको छ ।

युवाहरूलाई प्राविधिक, व्यावसायिक, उद्यमशीलता र नवप्रवर्तनशील सीपमा दक्ष बनाउन विशेष कार्यक्रमहरू आवश्यक छन् । उद्योग र शिक्षालयबीच सहकार्य बढाउनुपर्ने हुन्छ जसले वास्तविक जीवनको अनुभव र सीप प्रदान गर्न सकोस् । यसका साथै, आर्थिक असमानता र ग्रामीण क्षेत्रमा अवसरको अभावले पनि बेरोजगारी समस्या झनै गहिरो बनाएको छ । ग्रामीण युवाहरूमा शहरी क्षेत्रमा रोजगार खोज्ने प्रवृत्ति बढेको छ जसले सामाजिक तनाव र अव्यवस्थित शहरीकरण निम्त्याइरहेको छ ।

आजका युवाहरूमा मानसिक स्वास्थ्यसम्बन्धी समस्या तीव्र गतिमा बढ्दैछन् । तनाव, डिप्रेसन, सामाजिक अलगाव, आत्महत्याका प्रवृत्ति जस्ता विषयहरू चिन्ताजनक देखिएका छन् । सामाजिक दबाब, भविष्यप्रति अनिश्चितता, अत्यधिक प्रतिस्पर्धा र डिजिटल माध्यमको अत्यधिक प्रयोगले युवामा मानसिक तनाव उत्पन्न गरेको छ । परामर्श सेवा र मानसिक स्वास्थ्य उपचारको अभावले समस्यालाई झन् जटिल बनाएको छ ।

युवाहरूलाई मानसिक स्वास्थ्यका बारेमा जागरूक गराउने, विद्यालय तथा कलेजमा मनोवैज्ञानिक परामर्श सेवा प्रदान गर्ने, र परिवार तथा समुदायमा सहयोगी वातावरण सिर्जना गर्ने पहल आवश्यक छ । सामाजिक कलंक हटाएर मानसिक स्वास्थ्य विषयलाई सामान्य बनाउनु पर्नेछ जसले गर्दा युवा उपचार र सहयोग लिन हिचकिचाउने छैनन् ।

विश्वव्यापी जलवायु परिवर्तनले सम्पूर्ण मानव जातिको भविष्यमा गम्भीर प्रभाव पार्ने सम्भावना छ । विश्वका युवाहरू यस विषयमा अत्यधिक सचेत र सक्रिय छन् । “Fridays for Future” र “Youth Climate Movement” जस्ता विश्वव्यापी युवा आन्दोलनहरूले जलवायु न्यायका लागि सरकार र अन्तर्राष्ट्रिय निकायहरूलाई दबाब दिइरहेका छन् । युवा आवाजले वातावरणीय संरक्षण र दिगो विकासमा ठूलो योगदान पुर्याइरहेको छ ।

युवाहरूले हरित प्रविधि, नवीकरणीय ऊर्जा र वातावरणमैत्री व्यवहारहरूलाई अपनाउँदै सामाजिक रूपान्तरणको नेतृत्व गरिरहेका छन् । जलवायु संकट समाधानमा युवाको सक्रियता र नवप्रवर्तनलाई प्रोत्साहित गर्न आवश्यक छ । डिजिटल प्रविधिको विकासले युवाहरूलाई नयाँ सिर्जनशीलता र उद्यमशीलताको अवसर दिएको छ । सूचना प्रवाहले ज्ञानको पहुँच विस्तार गरेको छ, जसले नवप्रवर्तनलाई प्रवर्द्धन गरेको छ ।

विश्वका युवाहरू डिजिटल क्रिएटर, स्टार्टअप उद्यमी, सामाजिक अभियन्ता र नवप्रवर्तनकारीका रूपमा स्थापित भएका छन् । तथापि, डिजिटल पहुँचमा असमानता, साइबर सुरक्षा जोखिम, निजता सम्बन्धी चिन्ता र डिजिटल दुरुपयोग जस्ता चुनौतीहरू अझै समाधान हुन बाँकी छन् । डिजिटल साक्षरतामा सुधार, साइबर सुरक्षा नीति बनाउने र डिजिटल पहुँचलाई सबैका लागि समान बनाउने आवश्यक छ । यसले युवालाई सुरक्षित, सशक्त र जिम्मेवार डिजिटल नागरिक बनाउन मद्दत गर्नेछ ।

युवाहरू विश्वभर राजनीतिक क्षेत्रमा सक्रिय हुँदै आएका छन् । उनीहरूले लोकतान्त्रिक प्रक्रिया, पारदर्शिता, समावेशिता र न्यायका लागि आवाज उठाएका छन् । धेरै देशमा युवा मतदाता र नागरिकको ठूलो हिस्सा भएका कारण चुनावी परिणाममा उनीहरूको भूमिका महत्वपूर्ण भएको छ । डिजिटल माध्यम प्रयोग गरी राजनीतिक चेतना फैलाउने, जनआन्दोलनमा सक्रिय सहभागिता जनाउने, भ्रष्टाचार र असमानता विरुद्ध लड्ने काम गरिरहेका छन् ।

तर, कानुनी, सामाजिक र संरचनागत बाधाहरूले कतिपय देशमा युवाको राजनीतिक सहभागितामा रोक लगाएको छ । युवालाई नेतृत्व विकासका लागि विशेष प्रशिक्षण, समावेशी नीति र न्यायसंगत अवसर दिनु आवश्यक छ । युवाहरू विश्वव्यापी रूपमा उद्यमशीलतामा झुकेका छन् । स्टार्टअप संस्कृति व्यापक बन्दै गएको छ जसले रोजगार सिर्जना र नवप्रवर्तनमा योगदान पुर्याएको छ ।

तर, आर्थिक स्रोतको अभाव, व्यवसाय सञ्चालनमा कानुनी जटिलता र प्रविधिको पहुँचमा असमानता युवाहरूलाई उद्यमशीलतामा प्रवेश गर्नबाट रोकिरहेका छन् । सरकार र निजी क्षेत्रको साझेदारीले युवालाई वित्तीय, प्राविधिक र व्यवस्थापन सहयोग प्रदान गर्नुपर्छ। यसले उद्यमशीलतालाई प्रवर्द्धन गर्दै आर्थिक समृद्धि र रोजगारी सिर्जना गर्न मद्दत गर्नेछ।

लैङ्गिक भेदभाव, जातीय विभाजन, आर्थिक असमानता र भौगोलिक दूरीले केही युवा वर्ग विकासबाट बञ्चित छन् । सामाजिक समावेशनका कार्यक्रमले समान अवसर र पहुँच सुनिश्चित गर्न आवश्यक छन् । विशेष गरी युवतीहरूलाई शिक्षा, स्वास्थ्य सेवा, रोजगार र नेतृत्वमा पहुँच दिलाउन विशेष पहल आवश्यक छ । यसले मात्र दिगो विकास र सामाजिक समृद्धि सम्भव हुनेछ । युवाहरूको शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्यमा लगानी अनिवार्य छ । स्वस्थ युवा समाजको आधार हुन् । विश्वका धेरै भागमा युवाले यौन र प्रजनन स्वास्थ्य सेवामा पहुँच पाउन सकेका छैनन् । यसले गर्दा आवश्यक उपचार र परामर्शमा बाधा आउँछ । मानसिक स्वास्थ्य सेवाको विस्तार गरी विद्यालय, कलेज र समुदायमा मनोवैज्ञानिक परामर्श र स्वास्थ्य शिक्षा कार्यक्रम आवश्यक छन् ।

वैश्विक युवाहरूका चुनौती अन्तर्राष्ट्रिय प्रकृतिका छन् । त्यसैले विश्वभरिका देश, संस्था र युवा संगठनले सहकार्य गर्दै कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्नुपर्छ । युवा आदानप्रदान, अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन र डिजिटल नेटवर्किङले युवालाई अनुभव र ज्ञान साटासाट गर्न मद्दत गर्छ । तर विकासशील मुलुकका युवालाई यस्ता अवसरमा अझ बढी जोड्न आवश्यक छ । समान अवसर र पहुँच सुनिश्चित गर्न विश्व समुदायले संयुक्त प्रयास गर्नुपर्छ ।

अन्ततः वैश्विक युवाहरू आधुनिक विश्वका चुनौती र सम्भावनाको केन्द्रमा छन् । उनीहरूको सामना गरिरहेका समस्या गम्भीर भए पनि समाधानका उपाय उपलब्ध छन् । अन्तर्राष्ट्रिय युवा दिवसले युवाको सशक्तिकरणका लागि प्रेरणा मात्र होइन, संयुक्त प्रयासको आवश्यकता पनि औँल्याउँछ ।

गुणस्तरीय शिक्षा, रोजगारी, स्वास्थ्य सेवा, नेतृत्व विकास र सामाजिक समावेशन सुनिश्चित गरिए मात्र समृद्ध र दिगो विश्वको सपना पुरा गर्न सकिन्छ । युवाको ऊर्जा र प्रतिभाले मात्र उज्जवल भविष्य सुनिश्चित गर्न सक्छ । त्यसैले सबै देश र समुदायले युवा वर्गलाई पहिलो प्राथमिकतामा राख्नुपर्छ र उनीहरूको अधिकार र अवसरको संरक्षण तथा प्रवर्द्धनमा जुट्नुपर्छ ।

(लेखक मगर नेपाल हाप्किडो संघका अध्यक्ष हुन्)