कहीँ नभएको जात्रा हाँडीगाउँमा (तस्वीरहरू)

२२ असोज, काठमाडौं । काठमाडौंको हाँडीगाउँमा बुधबार विशेष र अनौठो जात्रा सुरु भयो ।

‘कहीँ नभएको जात्रा हाँडीगाउँमा’ भन्ने प्रसिद्ध उखानलाई साकार बनाउने यो जात्रा कोजाग्रत पूर्णिमाको भोलिपल्टदेखि लगातार तीन दिनसम्म मनाइन्छ ।

यो जात्रा चोक्काथुनारायण जात्रा नामले पनि परिचित छ । लिच्छविकालीन राजधानीका रूपमा परिचित हाँडीगाउँ धार्मिक, सांस्कृतिक र पुरातात्त्विक दृष्टिले अत्यन्त प्राचीन क्षेत्र हो । यही पवित्र स्थानमा भगवान नारायणको आराधनासँग जोडिएको यो जात्रा शताब्दीयौँदेखि निरन्तर चल्दै आएको बताइन्छ ।

परम्पराअनुसार, जात्राको मुख्य आकर्षण तीनवटा रथ हुन् । लहरै निकालिने यी रथहरू अन्य जात्राभन्दा पूरै फरक संरचनामा तयार गरिन्छन्- रथको गजुर तलपट्टि राखिन्छ, देवताको मूर्ति गर्भगृहमा स्थापनापछि त्यसकै माथि रथको ढाँचा बनाइन्छ ।

जात्रादरम्यान भगवान राखिएको गर्भगृहलाई तलबाट घुमाइन्छ, जसले रथ हल्लिएकोजस्तो दृश्य दिन्छ । यही विशेष विधिका कारण यो जात्रालाई अन्यभन्दा विलक्षण मानिन्छ।

स्थानीय किंवदन्ती अनुसार, प्राचीन समयमा यहाँका एक धार्मिक परिवारले भगवान नारायणको आराधनाका क्रममा असामान्य ढंगले रथ निर्माण गरेको र त्यसैबाट यो परम्परा सुरु भएको हो ।

केही मान्यता अनुसार, प्रसूति पीडामा रहेकी महिलाको कष्ट कम होस् भन्ने कामनासहित यो जात्राको चलन शुरू गरिएको थियो । त्यसैले रथमा राखिने मैनका सुगन्धित फूलहरूलाई पूजा गरी संचित गरिन्छ, र ती फूल सुघाउँदा प्रसूति पीडा कम हुने विश्वास आजसम्म कायम छ ।

राजा नरेन्द्र मल्लको पालादेखि यो जात्रा निरन्तर मनाइँदै आएको उल्लेख स्थानीय अभिलेखमा पाइन्छ । समयसँगै रथको आकार, सजावट र परिक्रमा मार्गमा केही परिवर्तन आए पनि परम्परागत विधि यथावत् रहँदै आएको छ ।

स्थानीय बासिन्दा, गुठी तथा युवा समूहको सक्रिय सहभागितामा हरेक वर्ष यो जात्रा मनाइन्छ । हाँडीगाउँका पुराना नेवारी घर, साँघुरा गल्ली र फूलले सजाइएका रथहरूले यो क्षेत्रलाई त्यस अवधिमा साँस्कृतिक उत्सवको केन्द्र बनाइदिन्छ ।

‘कहीँ नभएको जात्रा हाँडीगाउँमा’ भन्ने उखान केवल भनाइ होइन- यो परम्पराको मौलिकता र नेपाली सांस्कृतिक विविधताको जीवित प्रतीक बनेको छ।