विदुर नीति : सन्तानलाई आज्ञाकारी बनाउन सानैदेखि असल संस्कार सिकाउनुपर्छ

महात्मा विदुर महाभारतका एक मुख्य पात्र हुन् । उनको बुद्धिमत्ता र नीति आज पनि चर्चित छ । महात्मा विदुर एक दूरदर्शी र एक चिन्तक पनि थिए । आज पनि व्यक्ति विदुरको नीतिलाई जीवन उपयोगी नीतिको रूपमा लिने गर्छन् । महात्मा विदुरले केही त्यस्ता कुराहरु बताएका छन जसको कारणले व्यक्तिले विश्वका सबै खुसीहरू एकै ठाउँमा बसेर पाउन सक्छ भन्ने उनको भनाइ छ । कतिपय मान्छेलाई भाग्यमा विश्वास हुन्छ त कसैलाई हुँदैन । तर जसलाई भाग्यमा विश्वास हुन्छ, उनीहरुलाई विदुरले तल उल्लेख भएको गुणयुक्त मान्छे भाग्यमानी हुन्छ भन्ने उल्लेख गरिएको छ ।

१. विदुर नीतिका अनुसार पुरुष र महिला जो मीठो बोल्छन्, उनीहरूलाई देवी सरस्वती र लक्ष्मीको सदैव आशीर्वाद प्राप्त हुने गर्छ । धर्मशास्त्रका अनुसार देवी सरस्वती वाणीमा बस्छिन् । यो पनि विदुर नीतिको तर्क हो कि खराब र कटुभाषी मानिसहरुको भाषा जस्तै स्वभाव पनि खराब हुन्छ। विदुरका अनुसार मृदुभाषी व्यक्तिलाई नै भाग्यले पनि साथ दिने गर्छ ।

२. विदुर नीतिका अनुसार हरेक अभिभावक आफ्नो छोरा आज्ञाकारी भएको चाहन्छन्। उसको कुलको नाम उज्यालो पारोस् भन्ने चाहन्छन् । यदि बच्चा आज्ञाकारी छैन भने त्यसले गोत्रलाई नष्ट गर्छ भन्ने विदुर नीतिको मत छ । यस्तो अवस्थामा जसका बच्चाहरू आज्ञाकारी छन्, तिनीहरू खुशी छन् र भाग्यशाली छन् त्यो कुलमा पनि सधैंभरि सकारात्मक भावको विकास भइरहन्छ। अत: असल संस्कार दिएर नै उसलाई आज्ञाकारी बनाउनै पर्छ ।

३. रोगका कारण शरीर कमजोर हुन्छ। बिरामी व्यक्तिको मानसिक र शारीरिक क्षमताहरू हराउन थाल्छन्। ऊ कुनै पनि काम राम्रोसँग गर्न सक्षम हुँदैन । बारम्बार बिरामी भएको कारण ऊ सम्पत्ति जम्मा गर्न पनि असक्षम हुन्छ। अत: यदि कुनै व्यक्ति स्वस्थ छ भने ऊ सबैभन्दा भाग्यशाली मानिन्छ।

४. महात्मा विदुरका अनुसार ज्ञान भनेको केवल मानिसमा हुन सक्ने धन हो, जसलाई कसैले पनि चोर्न सक्दैन । धर्मशास्त्रका अनुसार ज्ञान भनेको मानवको सबैभन्दा ठूलो शक्ति पनि हो । ज्ञान सधैं कठिन व्यक्तिको साथ लागेर आउँछ। वर्तमान समयमा ज्ञान भनेको आम्दानीको सबैभन्दा ठूलो साधन हो।

५. व्यक्तिले आफ्नो आवश्यकता पूरा गर्न आम्दानीको साधन बढाउनुपर्छ। आयको साधन नभएको व्यक्तिले यसलाई दुर्भाग्यपूर्ण ठान्छ। पैसाविहीन व्यक्तिले आफ्ना आवश्यकताहरू पूरा गर्न अरूको अगाडि आफ्नो हात फैलाउनु पर्छ। जोसँग आयको साधन छ उसले आफूलाई भाग्यशाली मान्नुपर्छ।

६. सफल मान्छेको पछाडि एक महिलाको हात हुन्छ। भनिन्छ कि कुनै महिलाले आफ्नो घर स्वर्ग वा नरकमा परिवर्तन गर्न सक्छिन्। महात्मा विदुरका अनुसार कुनै व्यक्तिसँग राम्रो स्वभाव र राम्रो आचरण भएको महिला साथी छ भने त्यो व्यक्ति वास्तवमै भाग्यशाली हुन्छ।

७. अल्पमात्रामा सम्पत्ति हुँदाहुँदै पनि बहुमूल्य चीज प्राप्त गर्ने इच्छा, शक्तिहीन हुँदाहुँदै पनि क्रोधित हुनु पीडादायी छ र मानव शरीरको लागि यो काँडा जस्तै बिझाउने खालको छ ।

८‍. कुनैपनि काम सुरू गर्नुअघि आत्मपरीक्षण आवश्यक छ कि हामी उसको वा त्यसका लागि योग्य छौं कि छैनौं । तपाईंको शक्तिले नधान्ने र केही प्राप्त गर्न चाहेको कार्य तपाईंको लागि कष्टकर हुने गर्छ ।

९‍. कहिलेकाँही रिस वा खुसको कारण हाम्रो रगत प्रवाह तीव्र हुन्छ र हामी हाम्रो मौलिक प्रकृतिविरूद्ध केही गर्न तयार हुन्छौं र जुन पछि हामी दु:खी पनि महसुस गर्छौं। तसर्थ, विशेष अवसरहरूमा मन्त्रमुग्ध हुनुको सट्टा, आत्मचिन्तनको साथ काम गर्नुपर्छ।