+
+
कभर स्टोरी :

मुलुकले अवसर दिएन : भारतमै पोखियो तीन पुस्ताको पौरख

२९ असोज, धनगढी । कामको खोजीमा भारत छिर्ने सुदूरपश्चिम पहाडको गाउँबस्तीका युवाको आर्थिक, सामाजिक बाध्यताले नेपाली राज्यसत्ताको कुरुप चित्र उदाङ्गो बनाउँछ । तीन पुस्तादेखि कामको खोजीमा भारत गएर पसिना बगाउनेहरूको कथा–व्यथा । 

जनक विष्ट जनक विष्ट
२०७८ असोज २९ गते १८:००

२९ असोज, धनगढी । डोटीको दिपायल सिलगढी नगरपालिकाका टेकबहादुर कठायतले भारतमा काम गर्न थालेको ४६ वर्ष भयो । १४ वर्षको कलिलो उमेरदेखि काम गर्न भारत जान थालेका उनी अहिले ६० वर्षका भए । उमेर ढल्किंदै जाँदा पनि पौरख नमरेको बताउने उनी हरेक वर्ष कामको खोजीमा भारत जान्छन् ।

दशैं मनाउन घर फर्किएका उनी १४ असोज २०७८ मा गौरीफन्टा नाकामा भेटिए । भारतमा होटलका भाडा धुने, कपडा धुने, शौचालय सफा गर्नेदेखि इँटा बोक्ने काम गर्ने कठायत अहिले घर बनाउने डकर्मीको सहयोगीका रूपमा काम गर्दै आएका छन् ।

‘घरपरिवारमा मेलमिलाप पनि खासै राम्रो थिएन । आर्थिक अभावले साँझ–बिहान के खाउँ के लाऔं भन्ने अवस्था थियो’ पुराना दिन सम्झँदै टेकबहादुर भन्छन्, ‘नोकरीको खोजीमा १४ वर्षको हुँदा म मुग्लान गएको हुँ । शुरुका दिनमा होटलमा भाडा माझ्ने काम गरें । पछि अरू काम गर्दै गएँ ।’

कामको खोजीमा भारत छिर्ने सुदूरपश्चिम पहाडको गाउँबस्तीका युवाको आर्थिक, सामाजिक बाध्यताले नेपाली राज्यसत्ताको कुरुप चित्र उदाङ्गो बनाउँछ । तीन पुस्तादेखि कामको खोजीमा भारत गएर पसिना बगाउनेहरूको कथा–व्यथा ।

कठायतको जीवनको उर्वर समय उतै बित्यो । यस्तै चाडबाडमा बेलाबखत कहिलेकाहीं मात्रै स्वदेश आउँथे । गाउँमै सानो पसल थियो । बुवा पनि उनी सानो भएको बेलादेखि नै भारततिर कामको खोजीमा जाने गर्थे । ‘बुवा पनि काम गर्न मुग्लान जानुहुन्थ्यो भन्ने सुनेको हो । हामी सानै थियौं पछि त उहाँ डोटीमै सानो पसल गरेर बस्नुुभएको सम्झना छ’,  उनले अनलाइनखबरसँग भने ।

टेकबहादुरको परिवारमा कस्तो छ भने उनका बुबा भारतमै काम गर्न जान्थे । टेकबहादुर ४६ वर्षदेखि भारत आउजाउ गरिरहेका छन् र उनका आधा उमेरका छोरा दीपक कठायत पनि अहिले भारतमै काम गर्छन् । काँधमा बोरा र हातमा झोला बोकेका टेकबहादुरले भने, ‘बुवाले आफ्नो पूरै जीवन भारतमा बिताउनुभयो, मैले त भारतलाई नै कर्मभूमि बनाएँ, अब मेरो छोरो पनि उतै काम गरिरहेको छ । देश भन्नु त हाम्रो तीन पुस्ताका लागि चाडबाडमा घर आउने ठाउँ मात्रै भयो ।’

टेकबहादुरसँगै दशैं मान्न डोटी फर्किएका दीपक एउटा प्राइभेट कम्पनीमा अपरेटरको काम गर्छन् । बुवासँग भारतमै हुर्केका उनी कमजोर आर्थिक अवस्थाका कारण ८ कक्षाको पढाइ छोडेर १५ वर्षको उमेरदेखि मजदूरी गर्न थालेको बताउँछन् ।

‘बुवाले कमाएको पैसाले घरपरिवारलाई खान–लगाउन नपुग्ने भयो । पछि मैले पनि बीचमै पढाइ छाडेर काममा लाग्नु पर्यो’ दीपक भन्छन्, ‘म भारतमै जन्मिए पनि नेपाली नागरिक हुँ । आफ्नो देशको माया लाग्छ तर के गर्नु यहाँ काम पाइँदैन, त्यसैले भारतमा बसेर काम गरिरहेको छु ।’

***

बझाङको चैनपुरका कलक थापा २० वर्षको उमेरदेखि परदेशमा पसिना बगाउँदा बगाउँदा दिक्क छन् । आफ्नो देशमा रोजगारीको अवसर नै नपाइने कुरा बुझेर पनि ‘फेरि भारत नजाने’ बाचा सहित उनी पाँच वर्ष अघि बैङ्लोरबाट घर फर्किएका थिए । स्वदेशमै केही गर्नुपर्छ भनेर बझाङ फर्किंदा उनीसँग जोश–जाँगर थियो । हरसम्भव कोशिश पनि गरे ।

तर कतै केही गर्दा पनि काम पाइएन । कामका लागि कैलालीदेखि काठमाडौंसम्म धाए केही भएन । त्यसपछि उनी गाउँमै खेतीपाती गरेर भए पनि जीविका चलाउने निर्णयमा पुगे । पहाडमा भएको १५ नाली (करीब ४ रोपनी) जग्गामा खेतीपाती गरेर उत्पादन हुने मकै, गहुँ, दाल बिक्री गरेर केटाकेटी पाल्ने अठोट गरेका उनलाई त्यो उब्जनीले साँझ बिहानकै छाक टार्न मुश्किल पर्न थाल्यो ।

थापा फेरि मुटुमाथि ढुङ्गा राखेर भारततिर हान्निए । ४५ वर्षका थापा अहिले भारत काम गर्न जान थालेको ठीक २५ वर्ष पुग्यो । ‘घर परिवार चलाउन काम गर्नै पर्यो । नेपालमा कुनै काम पाइँदैन’ थापाले भने, ‘पहाडमा थोरै जमीन छ त्यहाँको उत्पादनले साँझ–बिहानको छाक पनि टर्दैन । अरूतिर अवसर नमिले पनि खेतीपाती गर्दा केही प्रगति नभएर फेरि भारत जानुको विकल्प भएन ।’

कलक थापा

चार जना छोराछोरीको पढाइ खर्च, लत्ताकपडा तथा दैनिक खर्चमै कमाएको पैसा ठिक्क हुने उनी बताउँछन् । कलक मात्र होइन उनका बुवा गगनले पनि भारतमा भारी बोक्ने काम गरेर जीवन निर्वाह गरे । बाजे पनि भारत आउने–जाने गरेको सुनेको बताउने कलक बुवाले उत्तराञ्चल प्रदेशका विभिन्न पहाडी भेगमा भारी बोक्ने, स्याउ टिप्ने, ढुङ्गा फुटाउने जस्ता काममा आफ्नो उर्जावान् समय बिताएको बताउँछन् । ‘हाम्रो बुवा उत्तराञ्चल प्रदेशमा भारी बोक्ने काम गर्नुहुन्थ्यो । उहाँले भारी बोकेरै कमाएको पैसाले हामीलाई हुर्काउनुभयो’ थापाले भने, ‘बुवाले भारी बोकेर मात्रै नधान्ने भएपछि हामी (दाजु र म) पनि उतै गएर काम गर्न थाल्यौं ।’

***

डडेल्धुराको अजयमेरु गाउँपालिका–२ का रमेश बोहरा ४५ वर्षका भए । २० वर्षको तन्नेरी उमेरदेखि रोजगारीको खोजीमा भारत पसेका बोहराले उतै काम गर्न थालेको २५ वर्ष पुग्यो । गुजरात राज्यको सुरत शहरमा रहेको एउटा कपडा उद्योगमा काम गर्दै आएका उनलाई अहिले आफ्नै देश बिरानो जस्तो लाग्छ ।

रमेश बोहरा

चाडपर्वका बेला केही दिनका लागि घर फर्किने उनको बाँकी समय कम्पनीकै काममा बित्छ । उनका बुुवा र बाजे समेत भारतमा मजदूरी गर्थे । भारतमा मजदूरी गरेवापत पाइने ज्यालाले बाजेले बुवा, काका र फुपूहरूलाई हुर्काए त बुवाले बोहरा सहित उनका दाजुभाइको भरणपोषण गरे । कलिलै उमेरदेखि भारत जान थालेका बाजे कालु बोहराले चौकीदारी गरेर आफूहरूलाई हुर्काएको रमेशका बुवा अर्जुनले सुनाएको रमेश बताउँछन् । अर्जुन पनि स्वदेशमा काम नपाइने भएपछि १३/१४ वर्षकै उमेरमा भारत पसेका थिए ।

‘हाम्रो बाजेले भारतमै चौकीदारी गरेर हामीलाई हुर्काएको कुरा बुवाले बताउनुहुन्थ्यो । उहाँहरूका दिन उतै बिते’ रमेश भन्छन्, ‘पछि बुवाको जीवन पनि भारतमै चौकीदारी र मालिकको काम गर्दै बित्यो । त्यसवापत आउने ज्यालाले हामीलाई हुर्काउनुभयो । अहिले हाम्रो जीवन पनि उतै काम गरेर बित्ला जस्तो भइसक्यो ।’

रमेशको भनाइमा नेपालमा काम पाए उनीहरू भारत जाने थिएनन् । ‘अर्काको देशमा पसिना बगाउने रहर कसलाई पो हुन्छ र ? घर–व्यवहार चलाउन, छोराछोरीको पालनपोषण र पढाइ खर्च जुटाउन हामी भारत जान्छौं’ उनले भने, ‘मेरो तीन पुस्ताले भारतीय भूमिमै काम गर्दागर्दै जीवन बिताए । अब छोराहरूको पुस्ताले पनि यहाँ काम नपाएर उतै जानुपर्ला जस्तो अवस्था छ ।’

***

कैलालीको गौरीगंगा नगरपालिकाका रामबहादुर बिकले २३ वर्ष भारतमा सेक्युरिटी गार्ड (चौकीदार) को काम गरे । १९ वर्षको उमेरदेखि भारत जान थालेका बिकले शुरूका दिनमा अरूले जस्तै भाँडा माझ्ने, झाडूपोछा लगाउने काम गरे । २३ वर्ष भारतमा काम गर्दाको अनुभव सुनाउँदै बिकले भने, ‘वाच म्यान काम गर्दा राति–राति डिउटी गर्नुपर्थ्यो । छोराछोरी स–साना थिए उनीहरूको पालनपोषण गर्न पैसा चाहियो । नेपालमा काम नपाइएपछि भारत गएँ उतै आधा जीवन बित्यो ।’

अहिले उनका छोराहरू पनि भारतमै काम गर्छन् । छोराहरू गोपाल, विक्रम, कमल र जीवन पनि बुवाले जस्तै काम गर्छन् । उनीहरू पनि होटल सरसफाइ गर्ने, गाडी चलाउने लगायतका काम गरेर जीवन चलाइरहेका छन् । रामबहादुर भन्छन्, ‘मेरो आधा जिन्दगी भारतमै काम गरेर गयो । छोराहरूको पनि त्यही हाल छ । नातिका दिन त केही होला भन्ने आशा थियो तर खै त्यो दिन पनि देख्न पाइएला जस्तो छैन ।’

उनले पीडा पोख्दै भने ‘स्वदेशमा राज्यले रोजगारी दिएको किन विदेशिनुपर्थ्यो र ? आफ्नो देश आफ्नै हुन्छ अर्काकोमा गाली सुनेर काम गर्न को जान्छ रहरले ?’

***

दशैंको टीका थाप्न घर फर्कने मात्रै होइन, साइतको टीका छाडेर कामको खोजीमा भारत छिर्नेहरू पनि छन् सुदूरपश्चिममा । यस्तै मध्ये एक हुन् बहादुरे थापा । असोज दोस्रो साता कैलालीको गौरीफन्टामा भेटिएका थापाले नाकामै बसेर आफ्नो बाध्यताको कथा सुनाए ।

बहादुरे थापा र उनको छोरा गौरव

छोरा गौरवसँगै रोजगारी खोज्न भारत गइरहेका बाजुराका थापाले भारतमा काम गर्न थालेको २४ वर्ष भयो । चाडपर्वले घर त सम्झाए पनि दुःख बदल्दैन । त्यसैले उनी दिनहुँ भारी बोक्छन् । पाठपूजाका लागि भन्दै १० दिनको विदा लिएर नेपाल फर्किएका थापाका बाबु–छोरा हतास मुद्रामा फेरि भारत फर्किरहेका थिए ।

‘हेर्नुस् आफूले त भारतमा पसिना बगाउँदा बगाउँदै जीवन उतै बिताएँ । छोराहरूको जीवन पनि उतै बित्ला जस्तो भइसक्यो । आफ्नो गाउँठाउँमा रोजगारी छैन’, उनले भने । उनका छोरा गौरवले घरायसी बाध्यताले अर्काको देशमा काम गर्न तयार हुनुपर्ने अवस्था रहेको बताए । ‘पढाइ गरिरहेको थिएँ तर बुवाको कमाइले मात्र खर्च धान्ने नदेखेपछि ११ कक्षाको पढाइ छोडेर कामको खोजीमा निस्किएँ’ गौरवले भने, ‘अहिले सेक्युरिटी गार्डको काम गर्दै आएको छु । स्वदेशमै अवसर पाएमा फर्किने धोको छ ।’

***

अछामको रामारोशन गाउँपालिका–४ का रामबहादुर बोहरा भारत जान थालेको १८ वर्ष भइसक्यो । १४ वर्षको उमेरमा पढाइ छाडेर कामको खोजीमा भारततिर हानिएका बोहरा अहिले ३२ वर्षका भए तर उनको भारत यात्रामा पूर्णविराम लाग्ने छाँट अझै छैन । दशैंको मुखमा टीका र घरपरिवार छाडेर कर्मथलो फर्किने क्रममा कैलालीको गौरीफन्टा नाकामा भेटिएका बोहरा १२ दिनअघि मात्र स्वदेश फर्किएका रहेछन् ।

मुम्बईको यात्रामा हिंडेका उनीसँग शुरूका दिनमा भारतका होटलमा भाँडा माझ्ने, झाडूपोछा लगाउने काम गरेको अनुभव छ जुन धेरै नेपालीले गर्छन् । पछिल्लो समय उनी राम्रो ठाउँमा काम पाउन थालेका छन् । अहिले एउटा कम्पनीमा सेक्युरिटी गार्डको काम गर्ने गरेका उनी चरम गरीबीका कारण ६ कक्षाको पढाइ छाडेर भारत पसेका थिए । बोहराका बुवाले पनि भारतमै मजदूरी गरेर चार भाइबहिनी हुर्काएका थिए भने बाजेले पनि भारतमै जीवन बिताएको उनी बताउँछन् ।

तीनै पुस्ताका लागि भारतको भर

यी प्रतिनिधिपात्र मात्रै हुन् । सुदूरपश्चिमका धेरै परिवारका तीन पुस्ताले भारतमै ज्यालादारी गरेर जीवननिर्वाह गरेका छन् । अबको चौथो पुस्ताले पनि उतै धाउनुपर्ने बाध्यताको अन्त्य हुने छाँटकाँट देखिंदैन । वर्षेनि के–कति मानिस कामको खोजीमा भारत पस्छन् भन्ने तथ्यांक समेत कुनै पनि निकायसँग छैन ।

खुला सीमा नाकाका कारण उनीहरूको विवरण अद्यावधिक गर्न नसकिएको भन्दै सरकारी निकायहरू पन्छिने गरेका छन् । ९ मध्ये कैलाली, कञ्चनपुर, दार्चुला, बैतडी र डडेल्धुरा गरेर पाँच जिल्ला भारतसँग सीमा जोडिएका कारण पनि काम गर्न जान सजिलो पहुँचमार्ग छ । विशेषगरी यहाँ ६ महीना भारतमा काम गरेर ६ महीना खेतीपाती गर्नेहरूको जनसंख्या ठूलो छ ।

यकिन विवरण नभए पनि कुल जनसंख्या करीब २८ लाखको ३० प्रतिशत अर्थात् करीब साढे आठ लाख मानिसहरू रोजगारीको खोजीमा भारत जाने–आउने गर्छन् । बालबालिकादेखि वृद्धवृद्धासम्मका मानिस भारत जाने गरेका छन् । भारतमा बढीजसो मौसम अनुसारको कामको खोजीमा जानेहरू हुन्छन् ।

सुदूरपश्चिमेली नेपाली समाज भारतका अनुसार त्यहाँका विभिन्न शहर तथा ग्रामीण क्षेत्रमा झण्डै ५० लाख नेपाली मजदूरका रूपमा काम गर्छन् । समाजका अध्यक्ष दीपकप्रकाश मल्ल त्यसमा सुदूरपश्चिम घर भएकाहरूको संख्या मात्रै १० देखि १५ लाखको हाराहारीमा रहेको बताउँछन् ।

‘१२/१४ वर्षको उमेरदेखि ७० वर्षसम्मका सुदूरपश्चिमका मानिसहरू भारतका विभिन्न राज्यमा होटल, कलकारखाना, खेतबारीमा काम गर्ने गरेका छन्’ मल्लले भने, ‘बढीजसो हाम्रा दाजुभाइ भारतमा चौकीदारीका लागि जाने गर्छन् । त्यसबाहेक उत्तराखण्ड, हिमाञ्चल प्रदेशमा बढीजसो मौसम अनुसारको काम गर्न जाने क्रम पनि बढ्दो छ ।’

मल्लका भनाइमा ठूलो संख्यामा सुदूरपश्चिमवासी भारतमा वर्षभरि काम गरेर कहिलेकाहीं चाडपर्वका बेला मात्र स्वदेश फर्किने गर्छन् । वर्षभरि अर्काको देशमा घाम पानी नभनेर वर्षौंदेखि काम गर्दै आएको जनशक्तिलाई सरकारले स्वदेशमै काम गर्ने वातावरण सिर्जना नगरेको प्रति उनीहरूको गुनासो छ ।

‘हाम्रो प्रदेशमा रोजगारीका अवसर सिर्जना गर्न सकिने सम्भावनाका धेरै क्षेत्र छन् । उद्योग, होटल, पर्यटन क्षेत्र, विभिन्न विकासका परियोजनाहरू त्यसका प्रमुख उदाहरण हुन्’ मल्ल भन्छन्, ‘तर यहाँका स्थानीय तह र प्रदेश सरकारले खासै चासो दिएको देखिंदैन । जसका कारण स्वदेशमा काम गर्न इच्छा भएर पनि प्रदेशवासी भारतमै पसिना बगाउन बाध्य छन् ।’

कभर स्टोरी
लेखकको बारेमा
जनक विष्ट

विष्ट अनलाइनखबरका कैलाली संवाददाता हुन् ।

यो खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?
Khusi chhu

खुसी

Dukhi chhu

दुःखी

Achammit chhu

अचम्मित

Utsahit Chhu

उत्साहित

Akroshit Chhu

आक्रोशित

प्रतिक्रिया

भर्खरै पुराना लोकप्रिय
Advertisment

धेरै कमेन्ट गरिएका

छुटाउनुभयो कि ?